 |
| EUROKINISSI/ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΤΩΜΕΡΗΣ |
Η κοινωνία βουτάει στο σκοτάδι
Σε μια περίοδο που η δημόσια συζήτηση μοιάζει ολοένα και περισσότερο εγκλωβισμένη ανάμεσα στον φόβο, στον κυβερνητικό αυταρχισμό, στην έλλειψη εναλλακτικών και στο αίσθημα πολιτικής αναντιστοιχίας με τη δύσκολη κοινωνική πραγματικότητα, το Σημείο για τη Μελέτη και την Αντιμετώπιση της Ακροδεξιάς παρουσιάζει την πιο πρόσφατη πανελλαδική καταγραφή των υπερσυντηρητικών τάσεων στην ελληνική κοινωνία. Η έρευνα, σε συνεργασία με την εταιρεία about people, πραγματοποιήθηκε σε δείγμα 1.153 ατόμων άνω των 17 ετών και λειτουργεί ως φυσική συνέχεια της αντίστοιχης μελέτης του 2022, διάστημα στο οποίο τρία ακροδεξιά κόμματα εισήλθαν στη Βουλή.
Το βασικό και πιο ανησυχητικό συμπέρασμα της μελέτης είναι πως η ελληνική κοινωνία εμφανίζεται πιο διαθέσιμη στο αυταρχικό, αντιφιλελεύθερο και μισαλλόδοξο μήνυμα της Ακροδεξιάς.
Περισσότεροι άνθρωποι ακούνε, τα τελευταία τρία χρόνια, με ανοχή ή και συμπάθεια ιδέες που εχθρεύονται τις αρχές της ισότητας, της ελευθερίας και της συμπερίληψης. Στην τάση αυτή πρωταγωνιστεί κυρίως το τμήμα του γενικού πληθυσμού που αυτοτοποθετείται στη Δεξιά και στην Ακροδεξιά, αλλά και όσοι αρνούνται τη διαχωριστική γραμμή μεταξύ Αριστεράς και Δεξιάς.
Ο σκληρός πυρήνας μεγαλώνει, υπόγεια και σταθερά
Μόλις το 1,9% των ερωτηθέντων αυτοτοποθετείται στην Ακροδεξιά. Ωστόσο, το ποσοστό αυτό είναι παραπλανητικό. Το πραγματικό «μαύρο βαρόμετρο» (η υιοθέτηση 8 έως 10 βαθιά αντιδραστικών θέσεων) φτάνει πλέον στο 10,9%, ενώ το 2022 ήταν 7,5%. Το 2022 υπήρχε ένα 14,4% που δεν συμφωνούσε με καμία υπερσυντηρητική θέση. Τώρα το ποσοστό αυτό έχει πέσει στο 1,9%! Η «μαύρη» διεύρυνση υπερβαίνει εκλογικά μεγέθη και κομματικές διαδρομές.
Η εικόνα γίνεται ακόμη πιο ανησυχητική όταν εξετάσει κανείς τις επιμέρους τοποθετήσεις.
● Το 17,5% προτιμά, «σε ορισμένες περιπτώσεις», τη δικτατορία έναντι της δημοκρατίας.
● Το 28,4% αναγνωρίζει «καλές πλευρές» στη Χούντα -ποσοστό αυξημένο σε σχέση με το 2022 (23,5%).
● Σχεδόν 3 στους 10 συμφωνούν με επαναπροωθήσεις μεταναστών, ακόμη κι αν κοστίζουν ανθρώπινες ζωές.
● Το 46% συμφωνεί ή μάλλον συμφωνεί με την επαναφορά της θανατικής ποινής (ωστόσο υπάρχει μείωση 3% από το 2022).
● Το 73,5% θεωρεί τους μετανάστες «υπερβολικά πολλούς».
● Το 55,6% βλέπει απειλή από μετανάστες μουσουλμανικών χωρών.
● Περισσότεροι από τους μισούς (56,3%) θεωρούν την «παραβατικότητα» των Ρομά πολιτισμικό στοιχείο, αναπαράγοντας την ιδέα ότι οι ανισότητες δεν είναι κοινωνικές ή θεσμικές αλλά νομοτελειακές.
● Το 54,8% δηλώνει ότι η αστυνομία πρέπει να είναι «αποτελεσματική ακόμη κι αν παραβιάζει ανθρώπινα δικαιώματα».
● Παρά την πρόσφατη θεσμική κατοχύρωση του γάμου των ομοφύλων, το 57,9% διαφωνεί με την τεκνοθεσία από ομόφυλα ζευγάρια -σημαντική αύξηση από το 2022 (50,1%).
Η οριζόντια διάχυση αυτών των στάσεων -ακόμη και εντός της κεντροαριστεράς- δείχνει ότι η ακροδεξιά ιδεολογία έχει ξεφύγει από τα στενά όρια της πολιτικής ταυτότητας. Σε όσους αυτοτοποθετούνται στη Δεξιά, η εικόνα σκληραίνει ακόμη περισσότερο: πάνω από τους μισούς αμφισβητούν ότι η δημοκρατία είναι το καλύτερο πολίτευμα, ενώ το 71,3% εκφράζει θετική γνώμη για πλευρές της απριλιανής δικτατορίας! Αξιοσημείωτο είναι επίσης το εύρημα του μορφωτικού επιπέδου: οι φιλοδικτατορικές στάσεις εντοπίζονται κυρίως σε απόφοιτους μέσης εκπαίδευσης, αναλογία που παραπέμπει σε διεθνείς μελέτες για την κοινωνική βάση του λεπενισμού και του τραμπισμού.
Εμφυλη ισότητα: πρόοδος και αντιστάσεις
Το τοπίο στα ζητήματα φύλου παρουσιάζει ανάμεικτη εικόνα. Από τη μια, η αποδοχή του όρου «γυναικοκτονία» φτάνει το 65,7%. Από την άλλη, επιβιώνουν ισχυρές πατριαρχικές στάσεις, καθώς το 36,2% θεωρεί σήμερα ότι ο πρωταρχικός ρόλος της γυναίκας είναι αυτός της μητέρας. Βέβαια, διαβάζεται και ανάποδα: το 61% διαφωνεί ή μάλλον διαφωνεί με την παραπάνω οπισθοδρομική αντίληψη. Ευτυχώς, το 80% παραμένει σταθερά κατά της απαγόρευσης των αμβλώσεων. Επιπλέον, το 70% συμφωνεί / μάλλον συμφωνεί πως το κίνημα MeTοο έχει προσφέρει σημαντικά στο θέμα της βίας κατά των γυναικών.
Παρά την ευρεία κανονικοποίηση των σκληρών θέσεων για το μεταναστευτικό, η έρευνα αναδεικνύει και ισχυρές περιοχές αντίστασης:
● To 69% υποστηρίζει αυτόματη ιθαγένεια για τα παιδιά μεταναστών που ζουν νόμιμα στη χώρα.
● To 77,1% αναγνωρίζει ότι οι μετανάστες καλύπτουν δουλειές που οι Ελληνες αρνούνται.
● To 49,8% αποδέχεται τη συμβολή τους στην οικονομία και στα ασφαλιστικά ταμεία -με τεράστια διάσταση μεταξύ Αριστεράς (74%) και Δεξιάς (24,3%).
Σε μια κοινωνία που ζει με μετανάστες πάνω από τρεις δεκαετίες, η καθημερινότητα φαίνεται να επιβάλλει μια δεύτερη, πιο πραγματιστική ανάγνωση πέρα από τον φόβο.
Ταυτόχρονα, η κοινωνία διατηρεί ισχυρές εφεδρείες δημοκρατικότητας στην εκπαίδευση και στον ρόλο του σχολείου (πλειοψηφούν οι θετικές γνώμες για την ενσωμάτωση παιδιών μεταναστών, για τη σεξουαλική εκπαίδευση, για τη δυνατότητα παιδιών μεταναστών να είναι σημαιοφόροι κ.ά.), στην έμφυλη βία, στην ιθαγένεια, στην αναγνώριση της συμβολής των μεταναστών στην οικονομία.
Εντύπωση, τέλος, προκαλεί το γεγονός πως ένα συντριπτικό 90% θεωρεί πως η αποχή από τις εκλογές ζημιώνει τη δημοκρατία, εύρημα που δεν συμβαδίζει με τα μεγάλα ποσοστά αποχής των τελευταίων εκλογών.
 |
| Ιωάννα Μεϊτάνη |
«Σε συνθήκες φόβου τζογάρει και κερδίζει η Ακροδεξιά»
Συνέντευξη Ιωάννα Μεϊτάνη, συνιδρύτρια και συντονίστρια του Σημείου για τη Μελέτη και την Αντιμετώπιση της Ακροδεξιάς
● Μετά τη στάθμιση των αποτελεσμάτων της έρευνάς σας, ποιο είναι το κέντρο βάρους των συμπερασμάτων σας;
Μετρώντας τον σκληρό πυρήνα του συντηρητισμού, παρατηρήσαμε ότι πριν από δύο χρόνια υπήρχε ένα 15% το οποίο δεν συμφωνούσε καθόλου με κάποιους βασικούς δείκτες (επαναφορά θανατικής ποινής, επαναπροώθηση προσφύγων, απόψεις κατά των γυναικών κ.ά.). Υπήρχε ακόμα ένα ανάχωμα. Τώρα αυτό το ποσοστό πέφτει στο σοκαριστικό 1,9%. Παρατηρούμε μια μετατόπιση της κοινωνίας όχι τόσο πολιτικά όσο αξιακά. Σαν να υπάρχει μια διήθηση στην κοινωνία τέτοιων απόψεων που βρίσκουν πρόσφορο έδαφος. Αυτό βέβαια το ποσοστό που μετακινήθηκε δεν σημαίνει ότι εντάσσεται στον σκληρό «μαύρο» πυρήνα, αλλά το ανάχωμα έχει χαμηλώσει ανησυχητικά πολύ.
● Πώς το ερμηνεύετε;
Ασφαλώς είναι πολυπαραγοντικό. Ολη η πολιτική αντιπαράθεση, όλη η ατζέντα έχει μετατοπιστεί προς τα ακροδεξιά και στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Είναι εύφορο το έδαφος για να ακουστούν απόψεις που πριν από λίγα χρόνια κάποιος θα ντρεπόταν να τις πει. Τότε, όποιος είχε τέτοιες θέσεις ενδεχομένως αισθανόταν λίγο πως ήταν στο περιθώριο. Τώρα αυτό έχει αλλάξει. Οταν εμφανίζεται ο Αδωνης Γεωργιάδης και λέει «καλή ιδέα να έχουμε όπλα» ή ο Πλεύρης να λέει ότι «οι μετανάστες ζουν σαν να μένουν σε ξενοδοχείο», αυτό προετοιμάζει την κοινωνική συναίνεση για να βγουν διάφοροι και να λένε «μπράβο, πες τα». Επίσης, η όποια «υγειονομική ζώνη» υπήρχε στα ΜΜΕ για τόσο ακραίες απόψεις, έχει πια εξαφανιστεί.
Θεωρώ ότι καθοριστικός παράγοντας πάντως για την ακροδεξιά στροφή είναι η οικονομική κρίση, που δημιουργεί τρομερές ανασφάλειες στον εγχώριο πληθυσμό. Ανθρωποι που φτωχαίνουν, χάνουν το μέλλον τους, χάνουν τη δουλειά τους, δεν μπορούν να σπουδάσουν τα παιδιά τους, δεν ξέρουν αν θα βγει ο μήνας. Αυτά δημιουργούν φόβο. Σε συνθήκες φόβου είναι γνωστό ότι η Ακροδεξιά τζογάρει. Και κερδίζει.
Το άλλο είναι η κρίση της δημοκρατίας και των θεσμών. Δηλαδή, όταν δεν υπάρχει πια διαφάνεια, λογοδοσία, όταν υπάρχει κρίση θεσμών που στηρίζουν τη δημοκρατία, όπως ανεξάρτητες αρχές και Τύπος, δημιουργείται χώρος για λόγο επιφανειακό, μη επιστημονικό και διχαστικό, όπως αυτός της Ακροδεξιάς.
● Στα θετικά της έρευνας ίσως κάποιος καταγράψει ότι το 49,8% δέχεται ότι οι μετανάστες προσφέρουν με την εργασία τους στην οικονομία και στα ασφαλιστικά ταμεία. Μήπως όμως αυτό κρύβει και μια αντίληψη του τύπου «να τους εκμεταλλευτούμε, ας έρθουν να κάνουν τις δουλειές που εμείς δεν θέλουμε»;
Συμφωνώ. Από πίσω φαίνεται πως υπάρχει η αντίληψη «φυσικά να κάνουν τις δουλειές που εμείς δεν κάνουμε, να έρθουν, αλλά να φύγουν μετά». Να έρχονται δηλαδή με τρίμηνες συμβάσεις. Εξάλλου, και οι πολιτικές της κυβέρνησης για τους μετανάστες και τους πρόσφυγες προς αυτές τις κατευθύνσεις δείχνουν: «Να έρχονται να μαζεύουν τη φράουλα και τις ελιές και μετά να φεύγουν».
● Παράλληλα βέβαια οι ίδιοι άνθρωποι φέρεται να λένε πλειοψηφικά όχι στις επαναπροωθήσεις.
Πράγματι. Αυτό το ανάχωμα που υπήρχε δεν είναι πια άσπρο - μαύρο. Τώρα κάποιος που λέει «ας πνίγονται οι πρόσφυγες στη θάλασσα» μπορεί να είναι υπέρ των δικαιωμάτων των γυναικών και του όρου «γυναικοκτονία» και παράλληλα να δέχεται την ιθαγένεια σε παιδιά μεταναστών.
● Αλλη μια αντίφαση καταγράφεται στο θέμα της αποχής. Το 90% λέει ότι «η αποχή ζημιώνει τη δημοκρατία». Ωστόσο στις εκλογές το ποσοστό αποχής αυξάνεται. Κάποια εξήγηση;
Εντοπίζονται δύο διακριτά στοιχεία. Το ένα είναι η πίστη στο πολίτευμα. Και το άλλο είναι η πίστη στο πολιτικό σύστημα, η οποία έχει πραγματικά καταποντιστεί. Είναι σαν να λένε περίπου «ναι, δημοκρατία, αλλά δώστε μου άλλα κόμματα». Ο τρόπος με τον οποίο έχουν διαχειριστεί, απαξιώσει τη δημοκρατία τα πολιτικά κόμματα τα τελευταία τουλάχιστον 15-20 χρόνια, έχει οδηγήσει σε αυτά τα αποτελέσματα. Και αυτό επιβεβαιώνεται και από το γεγονός ότι οι περισσότεροι θεωρούν ως μεγαλύτερο πρόβλημα τη διαφθορά.
***
 |
| EUROKINISSI/ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ |
Αγριοι καιροί
Και κάπως έτσι έρχεται μια στιγμή που κοιτάς στο σκοτεινό νερό και βλέπεις πως μέσα στην κοινωνική κόπωση, στην ανασφάλεια και στην έλλειψη προοπτικής, στον κατακερματισμό και στην απαξίωση της Αριστεράς, τα αντιδραστικά ιζήματα δεν μένουν πια στον πάτο. Αναδεύονται. Ανεβαίνουν. Και νομιμοποιούνται.
Υπάρχει κάτι πιο ανησυχητικό από τα υψηλά ποσοστά αποδοχής ακροδεξιών θέσεων: η ηρεμία με την οποία τα συζητάμε πια. Η νέα έρευνα του Σημείου Μελέτης για την Ακροδεξιά δεν πέφτει σαν κεραυνός· σχεδόν την περιμέναμε. Κι αυτό είναι το πραγματικό πρόβλημα. Το 10,9% του πληθυσμού που υιοθετεί βαθιά αντιδραστικές θέσεις είναι μια εικόνα γνώριμη.
Η ίδια κοινωνία που πριν από δύο χρόνια μπορούσε ακόμη να σταθεί όρθια απέναντι στον κυνισμό και στην τιμωρητικότητα, τώρα βλέπει τα δημοκρατικά της αντανακλαστικά να συρρικνώνονται. Δεν είναι ότι γίναμε ξαφνικά πιο ακροδεξιοί. Είναι ότι εξοικειωθήκαμε με την ιδέα της σκληρότητας. Λιγότερο ντροπαλοί απέναντι στο σκοτεινό κομμάτι μας. Αυτό είναι ίσως το πιο επικίνδυνο σημείο.
Οχι μόνο οι θορυβώδεις ακροδεξιοί που συγκυβερνούν στη δήθεν φιλελεύθερη κυβέρνηση Μητσοτάκη. Αλλά η μεγάλη «μεσαία» μάζα που μετακινείται αθόρυβα, με μικρά βήματα, προς μια πιο σκληρή εκδοχή του κόσμου. Χωρίς να το δηλώνει. Ισως χωρίς να το συνειδητοποιεί. Απλώς συνηθίζοντας. Η δημοκρατία φθείρεται και από τις γκρίζες ζώνες, όχι μόνο από τα μαύρα μπλοκ.
Δεν προέκυψε από το πουθενά. Η βιομηχανία του φόβου, ο κυνισμός των υπουργικών δηλώσεων, η διάλυση της θεσμικής λογοδοσίας, η παρατεταμένη οικονομική ασφυξία έσπρωξαν το δημόσιο σώμα να συνηθίσει την επιθετικότητα, να βιώνει την αγριότητα ως κανονικότητα.
Στις μαύρες ψηφίδες του παζλ έχουν βοηθήσει καθοριστικά το πολιτικό και το μιντιακό σύστημα αλλά και η διεθνής συγκυρία. Οταν υπουργοί μιλούν ανοιχτά για όπλα στα σπίτια και παρουσιάζουν τους μετανάστες σαν προνομιούχους, δεν κάνουν «γκάφες». Μας εξοικειώνουν με τις ακρότητες. Μετατρέπουν τη μισαλλοδοξία σε καθημερινότητα. Οταν η τηλεόραση κατακλύζεται από ιδέες που κάποτε προκαλούσαν ανατριχίλα, η κοινωνία τις ακούει σαν ακόμα ένα επιχείρημα.
Το δύσκολο κομμάτι είναι η άλλη πλευρά του πολιτικού εκκρεμούς: το σταδιακό άδειασμα της Αριστεράς –από προτάσεις διεξόδου, λόγο σύγχρονο, συνέπεια λόγων και έργων, σύνδεση με την κοινωνία, αξιόπιστα στελέχη. Το έδαφος που αφήνει κενό το παίρνει πάντα κάποιος άλλος. Και αυτός «ο άλλος» είναι ο εκφραστής της κοινωνικής οπισθοδρόμησης.
ΠΗΓΗ: efsyn.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου