Ένας «μαφιόζος» από την Πύλο

Ο νεαρός Σαμαράς με τους Βαρβιτσιώτη και Καραμανλή σε εκδήλωση της ΟΝΝΕΔ το 1977. Φωτογραφία από τον επίσημο λογαριασμό της Ν.Δ. στο φέισμπουκ

 

Τάσος Κωστόπουλος

Αποκαλυπτικές εκμυστηρεύσεις του νεαρού βουλευτή Αντώνη Σαμαρά σ’ έναν Βρετανό διπλωμάτη το 1978

Ο Αντώνης Σαμαράς υπήρξε αναμφίβολα το πρόσωπο των προηγούμενων εβδομάδων. Με την ηχηρή διαφοροποίησή του από την κυβέρνηση στο μεταναστευτικό, απέσπασε επίσημα πλέον τον ρόλο ηγέτη μιας εσωκομματικής ακροδεξιάς αντιπολίτευσης - και, μαζί μ’ αυτόν, τα φώτα της δημοσιότητας. Η επικοινωνιακή αυτή επιτυχία του γέμισε μάλιστα ζήλια τον φωτογενή κ. Κασσελάκη, που έσπευσε κι αυτός να διεκδικήσει τον ρόλο ηγέτη της ελληνικής Ακροδεξιάς, μ’ εκείνο το (φαιδρό μεν, πλην ακραιφνώς λεπενικό) βιντεάκι του από το Παρίσι για το μισό εκατομμύριο Πακιστανούς που θα έρθουν να μας πάρουν τις δουλειές· για πρώτη φορά στα εικοσαετή χρονικά του ο ΣΥΡΙΖΑ υιοθετεί έτσι, και δη στο ανώτατο δυνατό επίπεδο της κομματικής ιεραρχίας, την πιο καθαρόαιμη ακροδεξιά ρητορική.

Την εικόνα αυτής της ολικής επαναφοράς συμπληρώνει το «Ιδρυμα Σαμαρά», που μόλις προικίστηκε από την κ. Μενδώνη με την παραχώρηση της δωρεάν χρήσης ενός εντυπωσιακού νεοκλασικού στην Πλάκα. Καταστατικός σκοπός του νεότευκτου Ιδρύματος είναι, ως γνωστόν, όχι μόνο «η προαγωγή της πολιτικής κι επιστημονικής έρευνας» και «η διαφύλαξη της ιστορικής μνήμης» μέσα από «τη συστηματική μελέτη, έρευνα και προβολή του έργου του πρώην πρωθυπουργού Αντώνη Σαμαρά» αλλά και «η μελέτη των εθνικών, οικονομικών, πολιτικών και πολιτιστικών προβλημάτων της χώρας και η διαμόρφωση-επεξεργασία και παρουσίαση προτάσεων επ’ αυτών» – μεταξύ άλλων, με τη σχεδιαζόμενη «δημιουργία πανεπιστημιακής έδρας πολιτικών σπουδών σε εκπαιδευτικά ιδρύματα της ημεδαπής ή της αλλοδαπής» («Καθημερινή» 29.5.2021).

Θέλοντας να συμβάλει με τον τρόπο της -μέρες που είναι- σ’ αυτή την «προαγωγή της πολιτικής κι επιστημονικής έρευνας» γύρω από την πολιτική διαδρομή και το έργο του πρώην πρωθυπουργού που σημάδεψε την πρόσφατη ιστορία του τόπου κι απειλεί να ξανασημαδέψει το παρόν του, η στήλη δίνει σήμερα στη δημοσιότητα ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον ιστορικό ντοκουμέντο από τα πρώτα του βήματα στον δημόσιο βίο.

«Το σύστημα του ρουσφετιού»

Το ντοκουμέντο που παρουσιάζουμε σήμερα είναι η υπηρεσιακή καταγραφή από τον τότε πολιτικό σύμβουλο της βρετανικής πρεσβείας στην Αθήνα, Ρίτσαρντ Ολιβερ Μάιλς (1936-2019), της συνομιλίας που είχε στις 20/11/1978 με τον νεαρό τότε βουλευτή Μεσσηνίας της Ν.Δ. Αντώνη Σαμαρά, ακριβώς ένα χρόνο μετά την παρθενική εκλογή του τελευταίου ως αντιπροσώπου του έθνους.

Η έκθεση φέρει τον τίτλο «Το σύστημα του ρουσφετιού» (The Rousfeti System), τον χαρακτηρισμό «εμπιστευτικό» κι εντοπίστηκε από τον επιμελητή της στήλης σε αποχαρακτηρισμένο φάκελο των αρχείων του Φόρεϊν Οφις στο Λονδίνο (FCO 9/2734, θέμα: «Ελλάδα. Εσωτερική πολιτική κατάσταση, 1978»). Παραλήπτες της ήταν ο πρέσβης Ιαν Σάδερλαντ, δύο επώνυμοι υπάλληλοι με ασαφή ιδιότητα και τρία ακόμη άτομα (ή τμήματα) που υποδηλώνονται με αρχικά· όπως και η υπόλοιπη διπλωματική αλληλογραφία που αφορούσε τη χώρα μας, το έγγραφο προωθήθηκε επίσης στο αρμόδιο στέλεχος του Νοτιοανατολικού Τμήματος του Φόρεϊν Οφις (SED), Μπεντέλια Μπρετ-Ρουξ.

«Είναι βέβαια παράνομο στην Ελλάδα να απολύονται δημόσιοι υπάλληλοι, μπορεί όμως να γίνει» | Αντώνης Σαμαράς, προς τον πολιτικό σύμβουλο της βρετανικής πρεσβείας, Ρ. Ο. Μάιλς (20.11.1978)

Κατοπινός πρέσβης της Βρετανίας στην Αθήνα (1993-1996), ο συντάκτης του ντοκουμέντου θα σκιαγραφήσει αργότερα μια γενική εικόνα του πλαισίου στο οποίο πραγματοποιούνταν επαφές, όπως αυτή που θα μας απασχολήσει σήμερα. «Μια από τις καλές παραδόσεις που είχαμε στην Ελλάδα, όταν βρέθηκα για πρώτη φορά εκεί τότε στη δεκαετία του 1970», κατέθεσε στις 27/8/2004 στο πρόγραμμα προφορικής ιστορίας του Φόρεϊν Οφις, «ήταν ότι κάποιος από το πολιτικό τμήμα της πρεσβείας συνηθιζόταν ν’ ανοίγει κάθε μήνα το σπίτι του για γεύμα με βουλευτές. Στους Ελληνες αρέσει αυτό. Το απολάμβαναν. Ερχονταν να συναντήσουν τους πολιτικούς αντιπάλους τους και να μιλήσουν ελεύθερα γύρω από το τραπέζι. Κι εμείς δεχόμασταν τον καθένα, τους κομμουνιστές και τους σχεδόν φασίστες (αληθινοί φασίστες δεν υπήρχαν), τα μεγάλα κόμματα κ.λπ., και ως αποτέλεσμα καταλήξαμε να γνωρίσουμε μελλοντικούς πρωθυπουργούς κι ένα σωρό κόσμο».

Την αφορμή για την παραπάνω ενθύμηση είχε δώσει μια παρεμπίπτουσα αναφορά στον «Κωστάκη» Καραμανλή, που ο μετέπειτα πρέσβης «γνώριζε ελαφρά» από εκείνα τα γεύματα· ο ίδιος ο Σαμαράς δεν αναφέρεται πάντως σε καμία απολύτως από τις εννιά δακτυλογραφημένες σελίδες της υπηρεσιακής αυτοβιογραφίας του που αφορούν τις θητείες του στην Αθήνα.

Αναφερόμενος στα καθήκοντά του στην Αθήνα το 1977-1980, ο Μάιλς υπογραμμίζει πάλι πως «υπήρχε βέβαια αρκετή δουλειά πάνω στο Κυπριακό, ακόμη περισσότερη όμως θα έλεγα για εσωτερικά ζητήματα, προσπαθώντας να καταλάβω το ελληνικό σύστημα και προσπαθώντας να καταλάβω τη συμπεριφορά τους απέναντι στο ΝΑΤΟ και τις Ευρωπαϊκές Κοινότητες, όπως λεγόταν εκείνο τον καιρό η Ε.Ε.». Στο πλαίσιο αυτό, η συζήτησή του με τον νεαρό βουλευτή, μετέπειτα αρχηγό της Ν.Δ. και πρωθυπουργό, του φάνηκε μάλλον ιδιαίτερα διαφωτιστική.

Ενας άτυχος ταχυδρόμος

Ο Μάιλς αναφέρει στην έκθεσή του τους τρεις μεγαλύτερους Καραμανλήδες, είχε γνωρίσει όμως στα πεταχτά και τον μικρό – ο πατέρας του οποίου, ως γνήσιος Μακεδών, έλυσε τελικά τον γόρδιο δεσμό της Πύλου (δεξιά, σε καρτ ποστάλ του 1977)

Ας έρθουμε όμως στο ντοκουμέντο μας, για να δούμε τι ακριβώς εκμυστηρεύτηκε ο 27χρονος τότε Σαμαράς στον αρκετά μεγαλύτερό του, 42χρονο Βρετανό διπλωμάτη. Μολονότι το έγγραφο δεν διευκρινίζει σε ποια γλώσσα κουβέντιασαν, σε κάποιο σημείο ο τελευταίος σημειώνει με το χέρι στα ελληνικά μια λέξη που χρησιμοποίησε ο Μεσσήνιος βουλευτής («καήκαμε»). Ετσι κι αλλιώς ο Μάιλς γνώριζε ήδη τη γλώσσα μας, από προηγούμενη θητεία του στην Κύπρο (1970-1973). Σε αντίθεση με τις αναμνήσεις του περί ομαδικών τραπεζωμάτων, δεν προκύπτει επίσης από τα συμφραζόμενα ότι στο συγκεκριμένο γεύμα ήταν παρόντες άλλοι Ελληνες πολιτικοί· απουσία που, δίχως άλλο, διευκόλυνε τις καταγραφόμενες εκμυστηρεύσεις.

Οσοι έχουν σχηματίσει για τον Αντώνη Σαμαρά την εικόνα του αδιάλλακτου πατριώτη (αν όχι «Ελληνάρα») που ο ίδιος συστηματικά προβάλλει τις τελευταίες δεκαετίες, σίγουρα θα εκπλαγούν με τη βαθιά περιφρόνηση που ο ίδιος επιδεικνύει, μιλώντας μ’ έναν ξένο διπλωμάτη, τόσο για τους Ελληνες εν γένει όσο και για τους συντοπίτες και ψηφοφόρους του ειδικότερα: ιδιοτελείς, κοντόθωροι και προπαντός δουλοπρεπείς, κατά τα λεγόμενά του, δεν εκτιμούν τίποτα άλλο πέρα από την επίδειξη ισχύος στο παίγνιο μηδενικού αθροίσματος των πελατειακών δικτύων.

Οι Καραμανλήδες σε πλήρη διάταξη. Από αριστερά: Αχιλλέας, Κωνσταντίνος, Αλέκος και Κωστάκης.

Εξίσου αποκαλυπτική για τις σχέσεις εξουσίας και τις νοοτροπίες που καθόριζαν τη λειτουργία κόμματος και κράτους επί «εθνάρχη», προτού γίνει δηλαδή κυβέρνηση το «λαϊκίστικο» ΠΑΣΟΚ και μαζικοποιηθεί ως κόμμα η Ν.Δ., αποδεικνύεται η ωμή περιγραφή για το πώς ακριβώς έβαλε τα αντίπαλα πελατειακά δίκτυα στη θέση τους.

Το πλήρες κείμενο έχει ως εξής:

«ΕΜΠΙΣΤΕΥΤΙΚΟ

[Προς]:
κ. [Μάικ] Κλέμεντς
HoC
Ι.Ο.
κ. Ντάνκαν
CEC
Πρέσβη

ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΟΥ ΡΟΥΣΦΕΤΙΟΥ

1. Κατά τη διάρκεια του γεύματός μας στις 20 Νοεμβρίου, ο Αντώνης Σαμαράς καταφέρθηκε δριμύτατα ενάντια στο σύστημα του ρουσφετιού, το οποίο είπε ότι προκύπτει αναπόφευκτα από το σύστημα του «σταυρού», δηλαδή από την εκλογική ρύθμιση σύμφωνα με την οποία κάθε υποψήφιος ενός δεδομένου κόμματος πρέπει ν’ ανταγωνιστεί προσωπικά σε δημοτικότητα τους συνυποψήφιούς του από το δικό του κόμμα, το ίδιο ή και περισσότερο απ’ ό,τι θα αναμετρηθεί με τα άλλα κόμματα.

2. Ως παράδειγμα, το οποίο είπε πως το είχε ήδη δώσει σ’ έναν άνθρωπο του Τύπου, μου είπε την παρακάτω ιστορία. Οταν ήταν νωρίτερα φέτος στην Αμερική συνοδεύοντας τον Καραμανλή, έλαβε επείγοντα τηλεγραφήματα από την οικογένειά του στην Πύλο, τη γενέτειρά του στη Μεσσηνία, τα οποία έλεγαν πως έχει καταστραφεί (καήκαμε [χφ στα ελληνικά]), εκτός αν μπορούσε να κάνει κάτι για το διορισμό ενός νέου ταχυδρόμου στην Πύλο. Ο Σαμαράς εξήγησε ότι κατά τις τελευταίες εκλογές πήρε στην Πύλο 640 σταυρούς σε σύνολο 650 ψήφων. Οταν όμως εκκενώθηκε η θέση του ταχυδρόμου της Πύλου, ο επίσης βουλευτής της Ν.Δ. Αναστασόπουλος κατάφερε να διορίσει τον δικό του προστατευόμενο. Ο Σαμαράς είπε πως ο Αναστασόπουλος είναι ο μόνος άνθρωπος στον κόσμο τον οποίο μισεί, επειδή κατά τις τελευταίες εκλογές ο Αναστασόπουλος έφερνε βόλτα τη Μεσσηνία λέγοντας σε όλο τον κόσμο πως ο Σαμαράς είναι «αδερφή». (Είναι ακόμη εργένης στην ηλικία των 27). Ο νέος ταχυδρόμος γυρνούσε στο χωριό λέγοντας στους πάντες πως ο άνθρωπος που μπορεί να καταφέρει κάτι στην Αθήνα δεν είναι ο Σαμαράς αλλά ο Αναστασόπουλος.

3. Η οικογένεια του Σαμαρά τον συμβούλευσε να μιλήσει στον υπουργό Συγκοινωνιών και να αλλάξει το διορισμό. Ο Σαμαράς δεν αισθανόταν και πολύ ικανός να το κάνει αυτό, οπότε σκέφτηκε μια εναλλακτική λύση. Πήγε στον Αλέκο Καραμανλή (αδερφό του πρωθυπουργού και του Αχιλλέα), τον οποίο ξέρει πως ήταν υπεύθυνος για το διορισμό ορισμένων υπουργών, στους οποίους συμπεριλαμβάνεται και ο Μούτσιος, ο υφυπουργός Συγκοινωνιών. Ρώτησε τον Αλέκο πώς θα αισθανόταν η οικογένεια Καραμανλή, αν στις Σέρρες διοριζόταν ένας ταχυδρόμος που δεν ήταν προστατευόμενος των Καραμανλήδων. Ο Αλέκος έπιασε το ζήτημα και μίλησε στον Μούτσιο, που απέλυσε τον ταχυδρόμο και τον αντικατέστησε με κάποιον που υπέδειξε ο Σαμαράς. Ο Σαμαράς σχολίασε πως είναι βέβαια παράνομο στην Ελλάδα να απολύονται δημόσιοι υπάλληλοι, μπορεί όμως να γίνει.

4. Οταν ο Σαμαράς επέστρεψε πρόσφατα στην Πύλο είπε πως οι χωρικοί έμοιαζαν να έχουν κουρδιστεί. Ποτέ δεν είχε ξαναδεί τόσες υποκλίσεις και τόσο γλείψιμο. Οι πετυχημένες προσπάθειές του να φτιαχτεί ένας δρόμος, ένα σχολείο, μια κλινική κ.λπ. για το χωριό δεν μετρούσαν καθόλου σε σύγκριση με την απόδειξη πως είναι ο άνθρωπος που μπορεί να διορίσει τον προστατευόμενό του ως ταχυδρόμο.

5. Του είπα πως αυτό σήμαινε ότι μπορούσε να πάρει 649 σταυρούς στις επόμενες εκλογές· τι τρέχει όμως με τον απολυμένο ταχυδρόμο; Ο Σαμαράς είπε πως έτσι στρατολογεί τα μέλη του το Κομμουνιστικό Κόμμα.

Ρ.Ο. Μάιλς
23 Νοεμβρίου 1978
Κοινοποίηση: Δις Μπρετ-Ρουξ, SED, Υπουργείο Κοινοπολιτείας & Εξωτερικών».

«Καθήκοντα μαφιόζου»

Η ωμότητα της εξιστόρησης του νεαρού Σαμαρά δεν εντυπωσίασε μόνο τον διπλωμάτη συνομιλητή του, που έψαχνε ν’ αποκρυπτογραφήσει τον μηχανισμό λειτουργίας του ελληνικού πολιτικού συστήματος. Σόκαρε ακόμη και την παραλήπτρια της έκθεσης στο Λονδίνο, την 32χρονη τότε Μπεντέλια (Μπίντι) Μπρετ-Ρουξ, μετέπειτα γενική πρόξενο της Βρετανίας στην Καζαμπλάνκα τη δεκαετία του 2000: «Καθήκοντα μάλλον μαφιόζιου!» (Rather mafioso duties!), σχολιάζει με μαύρο στιλό στην πρώτη σελίδα του εγγράφου, για να συμπληρώσει αμέσως μετά πως «ο κ. Σαμαράς ήταν ένας από τους 13 βουλευτές που ήρθαν το καλοκαίρι».

Οπως διαπιστώνουμε ξεφυλλίζοντας τις αθηναϊκές εφημερίδες εκείνου του καλοκαιριού, η τελευταία αυτή πληροφορία αφορούσε την επίσκεψη που πραγματοποίησαν τον Ιούλιο του 1978 στο Λονδίνο βουλευτές των τριών μεγαλύτερων κομμάτων (Ν.Δ., ΠΑΣΟΚ, ΕΔΗΚ), ύστερα από πρόσκληση της βρετανικής κυβέρνησης, για «επαφές με τα αγγλικά κόμματα και τα μέσα μαζικής επικοινωνίας».