COP27: Τελικά συμφώνησαν αλλά αποφάσεις δεν πήραν - Του Γιώργου Μπάλια*

Dreamstime.com

 

Η συμπερίληψη στην απόφαση ότι παραμένει ο στόχος για τη συγκράτηση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη στον 1,5 βαθμό Κελσίου δεν είναι αρκετή, καθώς δεν συνοδεύεται από συγκεκριμένα μέτρα μετριασμού.

Πριν από λίγες μέρες δόθηκε στη δημοσιότητα από τον ΟΗΕ η επίσημη απόφαση που ψηφίστηκε στις 20.11.2022 στην COP27. Αν και χαρακτηρίστηκε «ιστορική» από τα συμβαλλόμενα μέρη, δηλαδή τα κράτη, ωστόσο ο απολογισμός της διάσκεψης είναι μετριότατος για τρεις λόγους:

Πρώτον, υιοθετήθηκε η δημιουργία ταμείου για τη χρηματοδότηση δράσεων που αφορούν τις απώλειες και ζημίες, πλην όμως δεν είναι μια σημαντική εξέλιξη σε σχέση με ό,τι είχε αποφασιστεί στο παρελθόν. Δεύτερον, ο στόχος για συγκράτηση της θερμοκρασίας του πλανήτη στοον 1,5 βαθμό Κελσίου επιβεβαιώθηκε μεν, χωρίς ωστόσο να καταστεί εφικτό να συμφωνήσουν τα 196 κράτη σε πολιτικές που θα οδηγούν σε μείωση των εκπομπών ΑτΘ ή να επιβεβαιώσουν την ανάγκη για έξοδο από τα ορυκτά καύσιμα. Τρίτον, δεν ελήφθησαν αποφάσεις σχετικά με τη γεωργία, τη βιοποικιλότητα, την αγορά άνθρακα και τα ανθρώπινα δικαιώματα, ζητήματα τα οποία συνδέονται στενά με την κλιματική αλλαγή.

Το ταμείο για τις απώλειες και ζημίες

Η δημιουργία του εν λόγω ταμείου, που αφορά τις απώλειες και ζημίες που οφείλονται στην κλιματική αλλαγή, είναι θετικό γεγονός. Από το 1991, η σύστασή του ήταν διαρκώς ένα αίτημα που προβαλλόταν από τις χώρες του Νότου καθώς ήταν αυτές που πρώτες βίωσαν τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Το εν λόγω αίτημα, ωστόσο, συναντούσε τη σθεναρή άρνηση των χωρών του Βορρά. Στη διάσκεψη, λοιπόν, αποφασίστηκε η δημιουργία του ταμείου, χωρίς όμως να έχουν γίνει γνωστές οι αναγκαίες παράμετροι για την υλοποίησή του, παρά μόνο ότι θα ξεκινήσει η λειτουργία του εντός του 2023. Σχετικά με τις αναγκαίες παραμέτρους (π.χ. ποιος και πώς χρηματοδοτεί, με ποιο ποσό), αποφασίστηκε να δημιουργηθεί μια επιτροπή με τη μεγαλύτερη δυνατή συμμετοχή των κρατών, της οποίας ευθύνη θα είναι η ταυτοποίηση των χρηματοδοτικών πόρων του ταμείου που θα προέρχονται από τις αναπτυγμένες χώρες. Να σημειωθεί ότι παρέμεινε μετέωρη η συμμετοχή της Κίνας σε αυτό το ταμείο.

Περαιτέρω, για τη χρηματοδότηση δράσεων για την αντιμετώπιση των απωλειών και των ζημιών εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής, η συμφωνία προβλέπει, επίσης, τη δραστηριοποίηση της Παγκόσμιας Τράπεζας, του ΔΝΤ και των αναπτυξιακών τραπεζών των χωρών του Βορρά. Συγκεκριμένα, στην απόφαση περιλαμβάνεται η σύσταση για υλοποίηση νέων μορφών χρηματοδοτήσεων στις οποίες θα πρέπει να συμμετέχουν, κυρίως, όλες οι ανεπτυγμένες χώρες. Από τις συζητήσεις προέκυψε ότι σε αυτές τις χρηματοδοτήσεις περιλαμβάνονται εργαλεία, όπως η φορολόγηση των θαλάσσιων και εναέριων μεταφορών ή ακόμη και των ορυκτών καυσίμων.

Μια τελευταία αλλά πολύ σημαντική λεπτομέρεια: η δημιουργία του ταμείου θα είναι εναρμονισμένη με τη διεθνή σύμβαση για το κλίμα (1992) και κυρίως με τη συνθήκη του Παρισιού. Στην απόφαση που ψηφίστηκε στο Παρίσι (2015) αναφέρεται ρητά ότι η «δημιουργία του ταμείου για τις απώλειες και τις ζημίες δεν περιλαμβάνει ή δεν παρέχει τη βάση για την αναζήτηση ευθύνης και αποζημίωσης» (σημείο 52).

Αυτό στην πράξη σημαίνει ότι οι φτωχές χώρες δεν μπορούν να αναζητήσουν δικαστικά αποζημιώσεις από τις πλούσιες χώρες για τις απώλειες και ζημίες που έχουν υποστεί εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής, που είναι αποτέλεσμα κατά κύριο λόγο των οικονομικών δραστηριοτήτων των χωρών του Βορρά.

Αυτό αποκτά ιδιαίτερη σημασία σήμερα καθώς σε πλανητική κλίμακα είναι σε εξέλιξη χιλιάδες κλιματικές δίκες, πολλές από τις οποίες έχουν περαιωθεί με καταδίκες των κρατών ή των εταιρειών ορυκτών καυσίμων για την απροθυμία ή την αμέλεια λήψης μέτρων μετριασμού ή αποκατάστασης των ζημιών.

Επικίνδυνα χαμηλή η κλιματική φιλοδοξία

Οι σχετικές διαπραγματεύσεις αναφορικά με το ζήτημα αυτό κατέληξαν σε πλήρη αποτυχία. Στο πλαίσιο της κλιματικής κρίσης, που χαρακτηριστικό στοιχείο είναι ο επείγων χαρακτήρα της, αυτή η αποτυχία προσλαμβάνει δραματικές διαστάσεις. Η συμπερίληψη στην απόφαση ότι παραμένει ο στόχος για τη συγκράτηση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη στον 1,5 βαθμό Κελσίου δεν είναι αρκετή καθώς δεν συνοδεύεται από συγκεκριμένα μέτρα μετριασμού, πολλώ δε μάλλον που δεν αναφέρεται ρητά η έξοδος από τα ορυκτά καύσιμα.

Η απόφαση της προηγούμενης διάσκεψης (Γλασκόβη 2021) υποχρέωνε, για πρώτη φορά, τα κράτη να προβούν σε «προοδευτική μείωση του άνθρακα» και, επίσης, να θέσουν τέλος στις «αναποτελεσματικές επιδοτήσεις» των ορυκτών καυσίμων. Στην COP27 έγινε προσπάθεια να οδηγηθούμε σε μείωση και έξοδο από όλα τα ορυκτά καύσιμα, δηλαδή και από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο (που χρησιμοποιούν κυρίως οι ανεπτυγμένες χώρες) και όχι μόνο από τον άνθρακα (που χρησιμοποιείται κυρίως από τις αναπτυσσόμενες χώρες).

Η προσπάθεια αποδείχτηκε μάταιη καθώς το τελικό κείμενο αναπαράγει ακριβώς εκείνο της Γλασκόβης. Η παραπάνω απόφαση έχει τρομακτικές συνέπειες για το κλίμα διότι, σύμφωνα με την IPCC (2022), η καύση άνθρακα, πετρελαίου και φυσικού αερίου είναι υπεύθυνη για το 90% των παγκόσμιων εκπομπών CO2.

Dreamstime.com

Η υιοθέτηση αυτής της απόφασης ήταν το αποτέλεσμα συντονισμένων ενεργειών των ανεπτυγμένων χωρών, των χωρών παραγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου και των εταιρειών ορυκτών καυσίμων. Να σημειωθεί ότι η απόφαση χρησιμοποιεί το λεξιλόγιο των εταιρειών ορυκτών καυσίμων γιατί κάνει λόγο για «εθνικές συνθήκες» και για την ανάπτυξη των τεχνικών δέσμευσης και αποθήκευσης του CO2, τεχνικές που είναι τουλάχιστον αμφιλεγόμενες αν όχι αναποτελεσματικές ή ακόμη και επικίνδυνες. Η Ε.Ε. υποστήριξε ευθύς εξαρχής ό,τι αναφέρει το τελικό κείμενο (αναφορά μόνο στον άνθρακα). Αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι η τελευταία τροποποίηση του κανονισμού για την ταξινομία (Φεβρουάριος 2022) συμπεριέλαβε το φυσικό αέριο στις βιώσιμες επενδύσεις, πράγμα που τους δίνει το εισιτήριο για χρηματοδοτήσεις και επιδοτήσεις.

Να σημειωθεί ότι τόσο η IPCC (Climate Change 2022) όσο και ο ΟΗΕ (Emission Gap Report 2022) επισημαίνουν ότι η συνέχιση της ίδιας πορείας, δηλαδή της χρήσης ορυκτών καυσίμων, ιδίως από το G20, θα οδηγήσει σε αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη κατά 2,8 βαθμούς Κελσίου μέχρι τα τέλη αυτού του αιώνα. Οπως υπογραμμίζει η IPCC, μια τέτοια αύξηση της θερμοκρασίας θα έχει δραματικές συνέπειες τόσο για τον άνθρωπο όσο και για τη φύση.

Οι παραλείψεις της απόφασης της COP27

Γεωργία, βιοποικιλότητα, αγορά άνθρακα και τα ανθρώπινα δικαιώματα σε συνθήκες κλιματικής κρίσης.

Είναι γνωστό ότι το 1/3 των εκπομπών ΑτΘ προέρχεται από τη γεωργία. Η σχετική συζήτηση στη διάσκεψη δυστυχώς δεν κατέληξε σε αποφάσεις. Από τη μια πλευρά ήταν οι χώρες που δήλωσαν την υποστήριξή τους στην αγρο-οικολογία και την αλλαγή των διατροφικών καθεστώτων (μεταξύ αυτών ήταν η Ε.Ε.) και από την άλλη πλευρά ήταν οι υποστηρικτές της «βιώσιμης εντατικής γεωργίας». Να σημειωθεί ότι οι φτωχές χώρες εξέφρασαν τον φόβο ότι ο αυστηρός ορισμός ενός βιώσιμου γεωργικού μοντέλου ίσως να απειλήσει τη διατροφική ασφάλειά τους.

Η μεγάλη απούσα από την COP27 ήταν η βιοποικιλότητα. Δεν υπάρχει καμία αναφορά στη σημασία της βιοποικιλότητας σχετικά με τον αγώνα για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.

Αυτό δεν είναι καθόλου τυχαίο δεδομένου ότι η αλόγιστη ανάπτυξη των ΑΠΕ κυρίως με τη μορφή μεγάλων επενδύσεων επιφέρει καταστροφές στη φύση και τη βιοποικιλότητα. Η Ε.Ε. συνέβαλε σε αυτή την αφωνία, καθώς με το νέο πλαίσιο (RepowerEU plan) δίνεται, για πρώτη φορά, προτεραιότητα στην ανάπτυξη ΑΠΕ έναντι της βιοποικιλότητας, πράγμα που συνιστά μια εντυπωσιακή (αρνητική) στροφή της Ε.Ε. Ειδικότερα, η πρόσφατη πρόταση Κανονισμού για την επιτάχυνση της αδειοδότησης των ΑΠΕ (Νοέμβριος 2022) δείχνει ότι η Ε.Ε. θεωρεί πως οι βιομηχανικές ΑΠΕ, δηλαδή οι μεγάλων διαστάσεων εγκαταστάσεις, είναι το κλειδί για τη μείωση των εκπομπών ΑτΘ, αγνοώντας τις επιπτώσεις στη φύση και τη βιοποικιλότητα. Η επιλογή είναι προσχηματική γιατί ο στόχος είναι η αύξηση των κερδών των μεγάλων εταιρειών με απλό παρακολούθημα την προστασία του κλίματος.

Απαιτείται, λοιπόν, ένα άλλο ενεργειακό μείγμα με την ανάπτυξη της αυτοπαραγωγής και αυτοκατανάλωσης, την ενίσχυση των ενεργειακών κοινοτήτων μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, την ενίσχυση των φορέων της Τ.Α. προς την κατεύθυνση της ανάπτυξης ΑΠΕ τοπικού χαρακτήρα, αλλά και με την ανάπτυξη υπεράκτιων αιολικών πάρκων υπό αυστηρές βεβαίως προϋποθέσεις.

Επίσης, θα πρέπει να ακολουθήσουμε τη νομοθεσία των ΗΠΑ, σύμφωνα με την οποία η εγκατάσταση ΑΠΕ θα πρέπει να γίνεται κατά προτεραιότητα σε εγκαταλειμένους χώρους βιομηχανικών ή εμπορικών δραστηριοτήτων, στην περίμετρο των ΧΥΤΑ και γενικότερα των ΟΕΔΑ, κατά μήκος των εθνικών οδών κ.λπ. Η Γαλλία ήδη το υιοθέτησε πρόσφατα.

Τέλος, οι τεχνικές συζητήσεις για τη θέση σε εφαρμογή κανόνων λειτουργίας της αγοράς άνθρακα προχώρησαν ελάχιστα. Επίσης, είναι εξαιρετικά αρνητικό το γεγονός ότι λείπει από την απόφαση οποιαδήποτε αναφορά στον σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων που συνδέονται με την κλιματική κρίση (το δικαίωμα στη ζωή, την υγεία, την περιουσία κ.λπ.).

Ωστόσο, είναι ευεξήγητη η παράλειψη αυτή διότι η ανάδειξη μιας τέτοιας σύνδεσης θα δημιουργούσε τις προϋποθέσεις για τη δικαστική επιδίωξη του σεβασμού τους με συνέπεια την αναζήτηση ποινικής ευθύνης ή ευθύνης προς αποζημίωση τόσο από τα κράτη όσο και από τις μεγάλες εταιρείες ορυκτών καυσίμων.

Αν κάτι προκύπτει από τα παραπάνω είναι ότι οι κυρίαρχες ελίτ του πλανήτη δεν παραχώρησαν παρά ελάχιστα πράγματα. Το χειρότερο, δε, είναι ότι δεν διαφαίνεται αλλαγή προοπτικής αν ληφθεί υπόψη ότι η επόμενη διάσκεψη COP28 θα διεξαχθεί στο Ντουμπάι των ΗΑΕ, τα οποία έχουν ένα από τα μεγαλύτερα αποθέματα πετρελαίου στον κόσμο.

*Αναπληρωτής καθηγητής, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο

ΠΗΓΗ