Γιάννης Αντωνόπουλος (John Antono)
Οκτώ δεκαετίες μετά τη λήξη του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, το Ολοκαύτωμα παραμένει η μαζικότερη θηριωδία βιομηχανικής κλίμακας στην παγκόσμια ιστορία. Ενώ όμως και οι τελευταίοι επιζώντες ή μάρτυρες της Shoah οδεύουν προς το τέλος του βίου τους, εύλογα ανακύπτει το ερώτημα πώς θα διδάσκεται στις επόμενες γενιές η ιστορία μιας τόσο σκοτεινής περιόδου που, όσο και αν θα θέλαμε, δεν πρέπει ποτέ να ξεχάσουμε.
Είναι αλήθεια ότι το αποτρόπαιο ιστορικό γεγονός της δολοφονίας έξι εκατομμυρίων Εβραίων από τους ναζί, αλλά ταυτόχρονα και εκατομμυρίων Ρομά και Σίντι, παιδιών με αναπηρίες, πολιτικών αντιπάλων, Σοβιετικών αιχμαλώτων πολέμου, ομοφυλόφιλων, μαρτύρων του Ιεχωβά κ.ά., έχει εμποτίσει βαθιά τον δυτικό πολιτισμό. Καμιά θεολογία, φιλοσοφία ή ιδεολογία δεν παρέμεινε ίδια μετά το Αουσβιτς.
Ομοίως και με την τέχνη: η ποίηση, η λογοτεχνία, η μουσική, η ζωγραφική και φυσικά ο κινηματογράφος ανέλαβαν να αποτυπώσουν πτυχές της φρίκης. Αποπειράθηκαν, δηλαδή, «να μιλήσουν για το ανείπωτο, να αναπαραστήσουν την απουσία» – για να μνημονεύσουμε τα λόγια του συγγραφέα Ρέιμοντ Φέντερμαν.
Τα κόμικς έχουν βάλει και αυτά, με τη σειρά τους, ένα λιθαράκι στη διάσωση της μνήμης. Στο παρόν αφιέρωμα θα επιχειρήσουμε μια συνοπτική –και πάντως όχι εξαντλητική– παράθεση των πιο σημαντικών τίτλων που καταπιάνονται με την ανείπωτη φρίκη του Αουσβιτς.
Maus
Το σπαρακτικό αυτό έργο αρχικά δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Raw», την περίοδο 1980-1991. Στη συνέχεια εκδόθηκε σε δύο τόμους [«My Father Bleeds History» (1986), «And Here My Troubles Began» (1991)] και έκτοτε παραμένει σημείο αναφοράς. Στα ασπρόμαυρα καρέ του, ο Art Spiegelman εξιστορεί τον αγώνα του Πολωνοεβραίου πατέρα του, όπως του τον αφηγήθηκε ο ίδιος, να επιβιώσει από τις ναζιστικές διώξεις και αργότερα να αναμετρηθεί με τις οδυνηρές εμπειρίες του από το Αουσβιτς. Οι χαρακτήρες του Maus παρουσιάζονται ως ανθρωπομορφικά ζώα, ανάλογα με τις εθνότητες στις οποίες ανήκουν: οι Εβραίοι αποδίδονται σαν ποντίκια, οι Γερμανοί σαν γάτες, οι Πολωνοί σαν γουρούνια και οι Αμερικανοί σαν σκύλοι. Οι συμβολισμοί είναι προφανείς, καθώς οι γάτες καταβροχθίζουν τα ποντίκια, τα γουρούνια προσπαθούν να επιβιώσουν και οι σκύλοι φτάνουν στην Ευρώπη για να κυνηγήσουν τις γάτες.
Yossel: April 19, 1943
Ο εβραϊκής καταγωγής δημιουργός κόμικς Joe Kubert φιλοτέχνησε το 2003 μια ιστορία για το «alter ego» του, όπως χαρακτήρισε τον 15χρονο Γιόσελ, Εβραίο της Πολωνίας, ο οποίος ήθελε να γίνει καλλιτέχνης. Η ναζιστική κατοχή της χώρας του, όμως, ανέτρεψε τα σχέδιά του και ολόκληρη τη ζωή του. Η ιστορία του εξελίσσεται στο Γκέτο της Βαρσοβίας, όπου τον Ιανουάριο του 1943 θα ξεκινήσει η ηρωική εξέγερση, στην οποία ο Γιόσελ θα λάβει μέρος. Η ημερομηνία του υπότιτλου (19 Απριλίου 1943) αναφέρεται στη μέρα που σηματοδότησε την τελική καταστροφή του Γκέτο από τα SS και την έσχατη απελπισμένη αντίσταση των εναπομεινάντων Εβραίων.
Auschwitz
Το έργο του Pascal Groci (2004) εστιάζει στην ιστορία ενός ηλικιωμένου ζεύγους Πολωνών, του Kazik και της Cessnia, οι οποίοι έχασαν την κόρη τους στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Αουσβιτς. Εξήντα χρόνια μετά, το ζευγάρι επιστρέφει στο Αουσβιτς και αναβιώνει την εφιαλτική εκείνη περίοδο.
Mendel’s Daughter
Οπως ο Spiegelman, έτσι και ο Martin Lemelman εικονογράφησε την ιστορία της επιζήσασας μητέρας του κατά τις δεκαετίες του 1930 και του 1940, όπως του την αφηγήθηκε η ίδια on camera το 1989. Ο εβραϊκής καταγωγής καλλιτέχνης ζωντανεύει όλες τις δραματικές πτυχές της Shoah σε ένα συγκινητικό ασπρόμαυρο κόμικς που κυκλοφόρησε το 2006.
Episodes from Auschwitz
Η πολωνική αυτή τετραλογία (2009-2011), σε σενάριο του Michał Gałek, είναι διαρθρωμένη σε τέσσερα επεισόδια. Τέσσερις αληθινές ιστορίες τεσσάρων διαφορετικών ανθρώπων οι οποίοι βρέθηκαν στο κολαστήριο του Αουσβιτς.
Ο πρώτος τόμος («Love in the Shadow of Death», σε σχεδίαση Marcin Nowakowski) αφηγείται την ιστορία αγάπης δύο κρατουμένων, της Εβραίας Mala Zimetbaum και του Πολωνού Edward Galiński, οι οποίοι επιχειρούν, ανεπιτυχώς, να αποδράσουν από το στρατόπεδο Αουσβιτς ΙΙ-Μπίρκεναου.
Ο δεύτερος τόμος («Witold’s Report», σε σχεδίαση Arkadiusz Klimek) αναφέρεται στην ιστορία του Witold Pilecki, του Πολωνού στρατιώτη που μπήκε εθελοντικά στην κόλαση του Αουσβιτς ως κατάσκοπος, με σκοπό να μεταφέρει στους Συμμάχους πληροφορίες για τις φρικαλεότητες που συνέβαιναν εκεί. Μετά τον πόλεμο, το σταλινικό καθεστώς της Πολωνίας τον χαρακτήρισε «προδότη του πολωνικού λαού» και τον φυλάκισε. Το κόμικς δείχνει γλαφυρά τις ανακρίσεις και τα βασανιστήρια που ο Pilecki υπέφερε στα μπουντρούμια της κρατικής ασφάλειας, μέχρι την εκτέλεσή του στις 25 Μαΐου 1948, στη φυλακή Μοκότοβ της Βαρσοβίας.
Ο τρίτος τόμος («Sacrifice») είναι αφιερωμένος στον Maximillian Kolbe, τον φραγκισκανό μοναχό που έμεινε γνωστός και ως «Ο άγιος του Αουσβιτς». Η ιστορία επικεντρώνεται στη φυλάκιση του πατέρα Κόλμπε στο στρατόπεδο του θανάτου. Ανατρέχει όμως και στα κύρια γεγονότα της ζωής του, τα οποία μας βοηθούν να κατανοήσουμε καλύτερα τα κίνητρά του στην πορεία του προς τη «θυσία» χάριν του συνανθρώπου, στο όνομα του Χριστού.
Στον τέταρτο και τελευταίο τόμο («Bearers of Secrets», σε σχέδιο Michał Pyteraf) βλέπουμε την ιστορία των Ζοντερκομάντος, των κρατουμένων που αναγκάζονταν από τους ναζί να αποτεφρώνουν τα πτώματα των ανθρώπων που δολοφονήθηκαν στους θαλάμους αερίων του Αουσβιτς. Ελάχιστοι από αυτούς τους αιχμαλώτους είδαν το τέλος του πολέμου, μια και οι περισσότεροι σκοτώθηκαν στα χέρια των SS ως αυτόπτες μάρτυρες της εξολόθρευσης των Εβραίων.
Die Suche
Kυκλοφόρησε το 2008 για εκπαιδευτική χρήση κατά παραγγελία του ολλανδικού Κέντρου «Αννα Φρανκ», σε σχεδίαση του Eric Heuvel. Η «Αναζήτηση» αφηγείται την ιστορία της έφηβης Εσθερ Χεχτ από τη Γαλλία, η οποία υπέστη με την οικογένειά της μια ανελέητη καταδίωξη από τους ναζί. Το σεναριακά άρτιο και εικαστικά προσεγμένο graphic novel εστιάζει στα «παιδιά του Ολοκαυτώματος», τα πλέον αθώα θύματα της παρανοϊκής βιομηχανίας θανάτου που οργανώθηκε παράλληλα με τις πολεμικές επιχειρήσεις.
Hidden: A Child’s Story of the Holocaust
Στο παιδικό βίωμα του Ολοκαυτώματος είναι αφιερωμένο και το «Hidden» (2014) των Loic Dauvillier, Marc Lizano και Greg Salsedo. Σε αυτό το συγκινητικό ανάγνωσμα που απευθύνεται σε μικρές ηλικίες, η γιαγιά Ντούνια λέει στην εγγονή της μια ιστορία που δεν έχει πει ούτε καν στον γιο της: πως, ως νεαρή Εβραία στο Παρίσι, κρυβόταν σε σπίτια γειτόνων και φίλων, όταν οι γονείς της είχαν μεταφερθεί στα στρατόπεδα εξόντωσης.
Το Ημερολόγιο της Αννας Φρανκ
Το εκδοτικό φαινόμενο του «Ημερολογίου της Αννας Φρανκ» δεν χρειάζεται συστάσεις. Η συγκλονιστική καταγραφή της καθημερινότητας μιας διωκόμενης εβραϊκής οικογένειας μέσα από τα μάτια ενός έφηβου κοριτσιού έχει μεταφερθεί στην εικαστική φόρμα των κόμικς. Ξεχωρίζουμε τους τίτλους: «Anne Frank: The Anne Frank House Authorized Graphic Biography» (2010) των Sid Jacobson και Ernie Colón και «Das Tagebuch der Anne Frank: Graphic Diary» (2016) των Ari Folman και David Polonsky.
________________________
Για την εκπαιδευτική χρήση των κόμικς στη διδασκαλία του Ολοκαυτώματος, διαβάστε:
Γεωργία Καραντώνα και Τασούλα Τσιλιμένη, «Graphic Novel και Ολοκαύτωμα. Διδακτικές προτάσεις και εφαρμογές για την πρωτοβάθμια και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση» (εκδ. Ροπή, Θεσσαλονίκη 2022)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου