Οι αναθεωρητές του ίντερνετ - Του Άρη Χατζηστεφάνου

Οι αναθεωρητές του ίντερνετ

Άρης Χατζηστεφάνου | Η Εφημερίδα των Συντακτών 08/06/2024
 

H πληροφορία ότι η Κίνα εξαφανίζει το παρελθόν της στο ίντερνετ, διαγράφοντας χιλιάδες ιστοσελίδες, επιβεβαίωσε για ορισμένους τα απολυταρχικά χαρακτηριστικά του κινεζικού κράτους. Ο αναθεωρητισμός του Πεκίνου, όμως, ίσως να έχει πολύ πιο φιλελεύθερες ρίζες απ’ ό,τι θέλουμε να πιστεύουμε.

Θυμάστε με τι ασχολούνταν ο Ουίνστον Σμιθ, ο κεντρικός ήρωας στο βιβλίο «1984» του Τζορτζ Όργουελ; Η δουλειά του ήταν να μη θυμάστε. Ως υπάλληλος στο υπουργείο Αλήθειας ήταν αρμόδιος να παραποιεί ιστορικά αρχεία ώστε να στηρίζουν τις θέσεις του Μεγάλου Αδελφού. Πιο συγκεκριμένα, «διόρθωνε» παλιές εκδόσεις της εφημερίδας Times και πετούσε τα πρωτότυπα αρχεία στη λεγόμενη «τρύπα της μνήμης», όπου καταστρέφονταν ολοκληρωτικά.

Η εφημερίδα New York Times φαίνεται ότι εντόπισε την περασμένη εβδομάδα μια τέτοια «τρύπα της μνήμης», όταν υποστήριξε ότι σημαντικό τμήμα του κινεζικού ίντερνετ, δηλαδή ό,τι είχε δημοσιευτεί σε ιστοσελίδες, ηλεκτρονικά fora και μέσα κοινωνικής δικτύωσης από το 1995 έως το 2005, έχει διαγραφεί ολοκληρωτικά. Η συντάκτρια του κειμένου, Λι Γουάν, υποστηρίζει ότι ήταν αδύνατο να βρει ανεξάρτητες πηγές εκείνης της περιόδου για σημαντικά γεγονότα, όπως ο σεισμός του Σετσουάν του 2008 με 69.000 νεκρούς, αλλά και για επιχειρηματίες και πολιτικούς, συμπεριλαμβανομένου του σημερινού προέδρου Σι Τζινπίνγκ.

Η πληροφορία, σύμφωνα με την εφημερίδα, φαίνεται να επιβεβαιώνεται και από ανεξάρτητες μετρήσεις της εταιρείας Web Technology Surveys, που αναφέρει ότι το κινεζικό ίντερνετ συρρικνώνεται αντί να επεκτείνεται καθώς από το 2013 έχει μειωθεί κατά 70% ο αριθμός των ιστοσελίδων στην κινεζική γλώσσα.

Η πληροφορία ακούγεται πραγματικά «οργουελική» και ταιριάζει απόλυτα με την αμερικανική αφήγηση ενός απολυταρχικού κράτους που προωθούν και οι New York Times. Το πρόβλημα είναι ότι οι «τρύπες της μνήμης» που αναζητούν οι Αμερικανοί δημοσιογράφοι ευδοκιμούν και στα υπόγεια των μεγάλων εκδοτικών συγκροτημάτων στα οποία εργάζονται. Πριν από έναν χρόνο αποκαλύφθηκε ότι οι τεχνικοί της ιστοσελίδας των New York Times είχαν απαγορεύσει στο Wayback Machine να κρατά αρχείο των ιστοσελίδων της εφημερίδας.

Η συγκεκριμένη υπηρεσία, που λειτουργεί στο πλαίσιο της μη κερδοσκοπικής οργάνωσης Internet Archive, αποτελεί εδώ και δεκαετίες έναν φρουρό της μνήμης του διαδικτύου καθώς «φωτογραφίζει» τις ιστοσελίδες του παγκόσμιου ιστού επιτρέποντας σε όλους να γνωρίζουν τις αλλαγές που μπορεί να συντελούνται σε αυτές. Έτσι, αν ένας σύγχρονος Ουίνστον Σμιθ άλλαζε μια παλαιότερη σελίδα των New York Times, θα ήταν εύκολο να εντοπιστεί αφού το αντίγραφό της βρίσκεται αποθηκευμένο στο Wayback Machine.

Όπως εξηγώ στο βιβλίο «Προπαγάνδα και Παραπληροφόρηση», η παραποίηση του αρχείου ιστοσελίδων αποτελεί σχεδόν καθημερινή πρακτική για αρκετά ελληνικά ΜΜΕ, που κατά παράβαση της δεοντολογίας αλλάζουν κατά το δοκούν όσα είχαν γραφτεί ακόμη και πριν από μερικές ημέρες. Αντίθετα στις ΗΠΑ, όταν οι New York Times «αναθεώρησαν» σιωπηρά ένα κείμενο για τον Μπέρνι Σάντερς πριν από τις προεδρικές εκλογές του 2016, προκλήθηκε σάλος.

Τα τελευταία χρόνια, βέβαια, οι «τρύπες της μνήμης» πολλαπλασιάστηκαν στην Αμερική με πρωτοβουλία όχι ενός αυταρχικού κράτους, αλλά ενός απολυταρχικού ιδιωτικού τομέα. To YouTube, λόγου χάρη, διέγραψε σε μία ημέρα το αρχείο εκπομπών που συγκέντρωνε επί έξι χρόνια ο βραβευμένος με Πούλιτζερ δημοσιογράφος Κρις Χέτζες, επειδή είχαν προβληθεί στο δίκτυο Russia Today. Μόλις την περασμένη εβδομάδα το Πανεπιστήμιο Κολούμπια έριξε ολόκληρη την ιστοσελίδα της νομικής επιθεώρησης Columbia Law Review προκειμένου να μη δημοσιευτεί ένα κείμενο Παλαιστίνιου ακαδημαϊκού που χαρακτήριζε τη σφαγή στη Γάζα «γενοκτονία».

Στην Ευρώπη, ανάλογες μορφές αναθεωρητισμού και διαγραφής πληροφοριών όχι μόνο ευδοκιμούν, αλλά έχουν θεσμοθετηθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση με τις νομοθετικές ρυθμίσεις για το Δικαίωμα στη Λήθη (Right to Be Forgotten), που επιτρέπει σε πολίτες ή επιχειρήσεις να ζητούν από μηχανές αναζήτησης να αποκρύπτουν στοιχεία για το παρελθόν τους.

Όπως συμβαίνει συχνά με ανάλογες αμφισβητούμενες ρυθμίσεις, σαν πρόσχημα χρησιμοποιήθηκε αρχικά η πορνογραφία και συγκεκριμένα τα περιστατικά revenge porn, όπου κάποιοι ανεβάζουν προσωπικές στιγμές πρώην συντρόφων τους. Το δεύτερο επιχείρημα ήταν ότι ένα νέο παιδί που συλλαμβάνεται, λόγου χάρη, για κάποιο μικροαδίκημα δεν μπορεί να κουβαλάει αυτή τη ρετσινιά (μέσω του ίντερνετ) σε όλη του τη ζωή. Και τα δύο επιχειρήματα είναι όμως προβληματικά.

Κατ’ αρχάς για τις περιπτώσεις του revenge porn υπήρχε ούτως ή άλλως επαρκές νομοθετικό πλαίσιο, που επέβαλλε σε ιστοσελίδες και μηχανές αναζήτησης να διαγράφουν σχετικό περιεχόμενο. Όσο για τη ρετσινιά του μικροαδικήματος, αποδεικνύει ότι αυτό που λείπει από τις κοινωνίες μας δεν είναι το δικαίωμα στη λήθη, αλλά το δικαίωμα στη συγχώρεση, την επανένταξη ή, απλώς, την κατανόηση των συνθηκών που οδηγούν στο έγκλημα.

Για άλλη μια φορά, όμως, η φιλελεύθερη Ε.Ε. προτάσσει το ατομικό δικαίωμα της προστασίας της προσωπικής ζωής σε βάρος του συλλογικού δικαιώματος μιας κοινωνίας στη γνώση. Κυρίως όμως η εισαγωγή σχετικών ρυθμίσεων ανοίγει μια κερκόπορτα για πολιτικά και οικονομικά ισχυρούς να ξεπλύνουν το παρελθόν τους. Αρκεί να σκεφτούμε μια εποχή που οι αναζητήσεις στο Google των φράσεων «Γεωργιάδης, αντισημιτικά βιβλία» ή «Βορίδης, Μιχαλολιάκος, χουντικοί, ΕΠΕΝ» δεν θα έφερναν κανένα αποτέλεσμα.

Προφανώς, για να επανέλθουμε στην ιστορία της Κίνας, η ποσότητα των πληροφοριών που διαγράφονται επιφέρει ποιοτικές αλλαγές στην ίδια τη δομή του ίντερνετ και ίσως επιβεβαιώνει τον χαρακτηρισμό του απολυταρχικού καθεστώτος. Το πρόβλημα είναι ότι όλο και περισσότερες χώρες δημιουργούν μικρές Κίνες στο εσωτερικό τους.