Εκτοπισμένοι από το ελληνικό καλοκαίρι: Πώς, λόγω του «μοντέλου του αυτοκτονικού» υπερτουρισμού, εκτοπιζόμαστε από τους χώρους με τους οποίους έχουμε συνδεθεί ή από τους τόπους που έχουμε ονειρευτεί να επισκεφτούμε

Dreamstime.com

Εκτοπισμένοι από το ελληνικό καλοκαίρι

Της Δήμητρας Αθανασοπούλου

Μικρές κοινότητες εκτοπισμένων από τον χώρο τους, τη γειτονιά τους, την πόλη τους, τη χώρα τους αγωνιούν και καλούν σε εγρήγορση τους ενεργούς πολίτες προκειμένου να μπει τέλος «στο μοντέλο του αυτοκτονικού» υπερτουρισμού που τους κάνει να νιώθουν περιττοί.

Τον περασμένο Σεπτέμβρη, κάτοικοι και φίλοι της Αμοργού εναντιώθηκαν στη μαζική τουριστικοποίηση του νησιού με online petition με περισσότερα από 3.700 άτομα να υπογράφουν. Στις αρχές του έτους οι κάτοικοι του Μεταξουργείου αποφάσισαν να «κηδέψουν» τη γειτονιά τους, στο πλαίσιο μιας διαμαρτυρίας ενάντια στον εξευγενισμό της περιοχής και την «επέλαση» του Airbnb, που έχει εκτοξεύσει τις τιμές των ενοικίων στα ύψη διώχνοντάς τους από τα σπίτια τους και αναγκάζοντάς τους να αναζητήσουν στέγη στα περίχωρα της ελληνικής μητρόπολης. Τον Απρίλιο η πλατφόρμα «Canarias Se Agota» -για την οικολογική και κοινωνική αναγέννηση των νησιών- ανακοίνωσε απεργία πείνας για την κατάσταση του αρχιπελάγους, τον υπερτουρισμό και τα ακριβά ενοίκια. Είναι κάποια λίγα από τα πολλά παραδείγματα μικρών κοινοτήτων που ζήτησαν να μπει τέλος «στο μοντέλο του αυτοκτονικού» υπερτουρισμού αφότου αισθάνθηκαν «περιττοί άνθρωποι» -φράση δανεική από τον Μπάουμαν- μέσα στις γειτονιές τους ή στα νησιά των εφηβικών τους χρόνων.

Τα μπάνια του λαού περιορίζονται στις περιοχές που η τουριστική βιομηχανία δεν έχει ακόμα εκμεταλλευτεί. Διότι δεν έχει εγκαταλειφθεί μόνο η κατοικία ως κοινωνικό αγαθό αλλά έχουν διογκωθεί οι ανισότητες στις «παραθεριστικές μας συνήθειες». Τα «ανεπιθύμητα στρώματα» θα πρέπει να περιοριστούν σε συγκεκριμένες γεωγραφικές ζώνες. Κι ας είναι πλέον περισσότερο από προφανής η ψυχική οδύνη των ανθρώπων που εκτοπίζονται από τις συνοικίες τους, η δυσφορία των πολιτών που δεν έχουν πρόσβαση πια στα τοπία των καλοκαιρινών τους αναμνήσεων, τοπία όχι αποκομμένα από τα συναισθήματα, το ανθρώπινο σώμα, τη μνήμη. Ξέρουμε πως όταν ταξιδεύουμε στον χώρο, περιπλανιόμαστε ταυτόχρονα στον χρόνο, στην Ιστορία και στη μνήμη και πως η περιπλάνηση είναι θεμελιώδης συνιστώσα της ανθρώπινης ύπαρξης...

Η πολιτεία δεν προστατεύει όμως το δικαίωμά μας σε αυτό το κοινωνικό και ψυχικό αγαθό και μας ταξινομεί στον χώρο ανάλογα με το εισόδημά μας, στερώντας μας το δικαίωμα να κολυμπήσουμε στις θάλασσες του Αιγαίου που κάναμε τις πρώτες μας βουτιές. Ισως διότι μέσω του χώρου -όπως γράφει ο Ντέιβιντ Χάρβεϊ- συγκροτούνται οι σχέσεις εξουσίας.

Η εξουσία πάνω στα καλοκαίρια μας είναι πια τόσο βίαιη που επιδρά πάνω στον ψυχισμό μας. Γνωρίζουμε άλλωστε πως οι τόποι συμβάλλουν καταλυτικά σε αυτό που είμαστε. Τι μας συμβαίνει λοιπόν όταν εκτοπιζόμαστε από τους χώρους με τους οποίους έχουμε συνδεθεί ή από τους τόπους που έχουμε ονειρευτεί να επισκεφτούμε;

H μεταπανδημική φάση μάς έφερε αντιμέτωπους με τη μετάλλαξη της τουριστικής μας πραγματικότητας. Τι σημαίνει αυτό; Γίναμε «ανεπιθύμητα σώματα» στους τόπους-τοκετούς των αναμνήσεών μας. Πριν από μερικά χρόνια, κατά τη διάρκεια της πανδημίας, γράφαμε για τις επιπτώσεις των μεταβολών της κίνησης και της περιπλάνησης και τις πολλαπλές σημασίες του ταξιδιού για τον ανθρώπινο ψυχισμό αφότου η υγειονομική απειλή είχε μεγεθύνει τις αποστάσεις και είχε ποινικοποιήσει τις περιπλανήσεις μας. Αυτό το καλοκαίρι, που ο Μάιος είναι ο νέος Ιούλιος -σε κλιματικό και οικονομικό επίπεδο- και η πραγματικότητα του ταξιδεύειν έχει πια αλλάξει, δεν μπορούμε παρά να εστιάσουμε στο αποτύπωμα της τουριστικοποίησης πάνω στην ψυχική μας υγεία. Μεγαλώσαμε σε μια εποχή που το ταξίδι ήταν δικαίωμα της κίνησης και στάση ζωής, τρόπος στοχασμού και ονειροπόλησης, μέσο εσωτερικής μεταμόρφωσης. Τι έχει απομείνει από αυτές τις σημασίες του;

Η άφιξη του καλοκαιριού στα χρόνια του υπερτουρισμού φέρνει μαζί της ένα δυσβάσταχτο βάρος για τις διακοπές που χάσαμε, ένα έντονο άγχος για τις διακοπές που (δεν) θα κάνουμε. Εχουμε αρχίσει να φοβόμαστε τα καλοκαίρια. Τα νησιά μας προσελκύουν πλέον τους πλούσιους και απομακρύνουν τους φτωχούς κι εμείς δεχόμαστε παθητικά αυτή τη νεοφιλελεύθερη στρατηγική, παρ’ όλο που γνωρίζουμε εδώ και καιρό πως ο μαζικός τουρισμός δεν είναι πια βιώσιμος καθώς καταστρέφει το περιβάλλον και τις πολιτισμικές ταυτότητες. Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε υπάρξει ενεργό μέρος αυτού του συμπτώματος καθώς έχουμε ταξιδέψει σε αρκετές πόλεις του κόσμου που έχουν συμμετάσχει στην υπερεκμετάλλευση της τουριστικής βιομηχανίας, έχουν καταστρέψει τα οικοσυστήματά τους, έχουν πλήξει τους γηγενείς και την κουλτούρα τους.

Ζούμε πλέον στα χρόνια του εξευγενισμού -gentrification- που σημαίνει «διώχνουμε τα ανεπιθύμητα στρώματα». Ο κόσμος δεν ανήκει ούτε σε γηγενείς, ούτε σε ταξιδιώτες, ούτε σε πρόσφυγες. Ολοι είναι «περιττά σώματα». Ο κόσμος ανήκει σε τουρίστες που πληρώνουν και σε κατοίκους που μπορούν να κάνουν ακριβές επενδύσεις. Ναι, έφτασε η στιγμή που η ιδέα των διακοπών αντί για ονειροπόληση προκαλεί στρες. Η αναμόρφωση των ταξιδιωτικών μας συνηθειών και ο βίαιος εκτοπισμός μας από το ελληνικό καλοκαίρι βλάπτουν σοβαρά την ψυχική μας υγεία.

Κι αυτός ο εκτοπισμός από τα νησιά των παιδικών, εφηβικών και νεανικών μας χρόνων συνομιλεί άμεσα με την πολιτική. Γιατί οι καπιταλιστικές κοινωνίες είναι μηχανές παραγωγής «περιττών ανθρώπων», δηλαδή «ανθρώπινων αποβλήτων» - φράση δανεική από τον Μπάουμαν. Και γνωρίζουμε πολύ καλά πλέον πως στις μετανεωτερικές κοινωνίες της αφθονίας, όπου το κύρος των ταξιδιωτών εξαρτάται από την κατανάλωση, όλοι οι υπόλοιποι σιγά σιγά θα καταλήξουμε ανθρώπινα σκουπίδια ενός κόσμου που έχει αφιερωθεί στις τουριστικές υπηρεσίες.

ΠΗΓΗ