Τον Ιούλιο του 2015 ο Ομάρ, ένας έφηβος από την Γκάμπια, επιβιβάστηκε σε μια λέμβο στη Λιβύη και διέσχισε τη Μεσόγειο. 

Λίγες ώρες μετά την αποβίβασή του στην Ιταλία, είχε παρόμοια τύχη με χιλιάδες αιτούντες άσυλο και μετανάστες που προσπαθούν να φτάσουν στην Ευρώπη. Κατηγορήθηκε πως οδηγούσε τη βάρκα και συνελήφθη για διακίνηση ανθρώπων.

Ο Ομάρ, το όνομα του οποίου έχει αλλάξει για να προστατευθεί η ταυτότητά του, είπε στις ιταλικές αρχές ότι ήταν 16 ετών. Οι αρχές δεν τον πίστεψαν. Tον παρέπεμψαν για ακτινογραφία αριστερού καρπού και άκρας χειρός για να προσδιορίσουν την ηλικία του. 

Η ιατρική εξέταση έδειξε ότι ήταν άνω των 18 ετών. 

Ιατροί υποστηρίζουν πως η συγκεκριμένη εξέταση έχει περιθώριο σφάλματος άνω των δύο ετών, ενώ μερίδα της επιστημονικής κοινότητας την θεωρεί ανακριβή. Ωστόσο, εξακολουθεί να χρησιμοποιείται σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες.

Ο Ομάρ στάλθηκε στις φυλακές Παλιαρέλι, το μεγαλύτερο σωφρονιστικό κατάστημα ενηλίκων στη Σικελία, αναμένοντας τη δίκη του. Μετά από μήνες εκεί, κατάφερε να έρθει σε επαφή με μια δικηγόρο, την Σίντια Πεκοράρο, η οποία είχε υπερασπιστεί με επιτυχία άλλους κρατούμενους που αντιμετώπιζαν κατηγορίες για διακίνηση.

Στην πρώτη της συνάντηση με τον Ομάρ, «μπορούσες να δεις από το πρόσωπό του ότι ήταν παιδί», λέει η Πεκοράρο. «Τον ρώτησα Πόσο χρονών είσαι; Δεν μπορείς να μείνεις εδώ».

Αλλά μέχρι η Πεκοράρο να μπορέσει να αποδείξει ότι ο Ομάρ ήταν ανήλικος, είχε ήδη περάσει ένα χρόνο στην φυλακή ενηλίκων. Σχεδόν μια δεκαετία αργότερα, «παραμένει τραυματισμένος», λέει η δικηγόρος. «Τραυλίζει και φοβάται τα πάντα».

Η περίπτωση του Ομάρ δεν είναι μεμονωμένη. Το Solomon και το διεθνές Μέσο The New Humanitarian, που ειδικεύεται στην κάλυψη ανθρωπιστικών κρίσεων ανά τον κόσμο, πέρασαν περισσότερους από έξι μήνες ερευνώντας υποθέσεις ανηλίκων αιτούντων άσυλο που έχουν εσφαλμένα αναγνωριστεί ως ενηλίκες στην Ελλάδα, την Ιταλία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Μιλήσαμε με συνολικά περισσότερες από 30 πηγές, αναμέσά τους πρόσφυγες, δικηγόροι, ιατροί και υπερασπιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων, και αναλύσαμε δικαστικά έγγραφα και εκθέσεις. 

Η έρευνα έδειξε ότι:

  • Και στις τρεις χώρες, ασυνόδευτα παιδιά που αναζήτησαν άσυλο έχουν επανειλημμένα καταγραφεί ως ενήλικες, μεταξύ άλλων από υπαλλήλους των συνοριακών αρχών, οι οποίοι αποφασίζουν αυθαίρετα την ηλικία τους,
  • Οι διαδικασίες και ιατρικές εξετάσεις που χρησιμοποιούνται για τον προσδιορισμό της ηλικίας αποδεικνύονται αναξιόπιστες, εφαρμόζονται ανεπαρκώς, και συχνά παραβιάζουν τα δικαιώματα των παιδιών,

«Οι συνέπειες μπορεί να είναι καταστροφικές»

Κάθε χρόνο, δεκάδες χιλιάδες παιδιά ξεκινούν μόνα τους το επικίνδυνο ταξίδι προς την Ευρώπη, αναζητώντας ασφάλεια ή προκειμένου να επανενωθούν με συγγενείς. Κατά την τελευταία δεκαετία, ο αριθμός αυτός αυξάνεται και μειώνεται, ακολουθώντας τις μεταβολές του συνολικού αριθμού των αιτούντων άσυλο που φθάνουν στην Ευρώπη. 

Το 2020, καταγράφηκαν περίπου 13.500 αιτήσεις ασύλου από ασυνόδευτα παιδιά. Πρόκειται για τον μικρότερο αριθμό από το 2015, όταν οι αιτήσεις έφτασαν περίπου τις 92.000. Το 2023, περισσότερα από 41.500 ασυνόδευτα παιδιά ζήτησαν άσυλο σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Δύσκολα μπορεί να καταγραφεί με ακρίβεια πόσα παιδιά έχουν ταυτοποιηθεί λανθασμένα ως ενήλικες, καθώς πολλές περιπτώσεις δεν τεκμηριώνονται. 

Η Ιταλία δεν συλλέγει στοιχεία σχετικά με τον αριθμό των υποθέσεων, στις οποίες τα αποτελέσματα της διαδικασίας εκτίμησης ανηλικότητας έχουν αμφισβητηθεί και ανατραπεί. Η Ελλάδα επίσης δεν δημοσιοποιεί σχετικά στατιστικά, ενώ επανειλημμένα ερωτήματά μας στο υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου παρέμειναν αναπάντητα. 

Ωστόσο, τον Οκτώβριο του 2023, σε απάντηση του υπουργείου σε ερώτηση του βουλευτή της Ελληνικής Λύσης Κωνσταντίνου Χήτα, αναφέρεται ότι μεταξύ τέλους Απριλίου 2021 και τέλους Μαρτίου 2023 υπήρξαν 1.024 πράξεις προσδιορισμού ηλικίας λόγω αμφιβολίας. Στο 37% των περιπτώσεων, η τελική πράξη προσδιορισμού ηλικίας «έδειξε» ανηλικότητα. 

Στο Ηνωμένο Βασίλειο, μεταξύ αρχών του 2020 και Σεπτεμβρίου του 2023, καταγράφηκαν 9.681 περιπτώσεις αμφισβήτησης της ηλικίας, με το 55% αυτών να καταλήγουν σε ανηλικότητα.

Τα πάντα διακυβεύονται στην αναγνώριση ανηλικότητας: μπορεί να σημαίνει τη διαφορά ανάμεσα στην πρόσβαση σε ασφαλές καταφύγιο και την αναγκαστική διαβίωση στους δρόμους, αλλά και ανάμεσα στην απόκτηση νομικού καθεστώτος και την απέλαση.

Όπως ο Ομάρ, και άλλοι ανήλικοι λανθασμένα κρίθηκαν και δικάστηκαν ως ενήλικες.

Στον καταυλισμό της Μόριας στον νησί της Λέσβου, ασυνόδευτοι ανήλικοι διαβιούσαν σε προβληματικές και επικίνδυνες συνθήκες ώσπου, τον Σεπτέμβριο του 2020,  αλλεπάλληλες φωτιές κατέστρεψαν τον πιο κακόφημο προσφυγικό καταυλισμό της Ευρώπης.

Στην πολύκροτη υπόθεση, έξι νεαροί Αφγανοί αιτούντες άσυλο κατηγορήθηκαν για τον εμπρησμό της δομής. 

Οι τέσσερις παραπέμφθηκαν σε δικαστήριο ενηλίκων και καταδικάστηκαν σε 10ετή κάθειρξη, αν και τρεις εξ αυτών είχαν προσκομίσει επίσημα έγγραφα από τη χώρα τους που αποδείκνυαν ότι ήταν ανήλικοι. Το δικαστήριο δεν δέχθηκε τα έγγραφα και τους παρέπεμψε σε τεστ εκτίμησης της ηλικίας τους, το οποίο τους αναγνώρισε ως ενήλικες. 

Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας είχε πραγματοποιηθεί μόνο μια ακτινογραφία, η οποία εξετάστηκε από εμπειρογνώμονα που δεν ήταν ιατρός, αλλά έφερε την ιδιότητα του ανθρωπολόγου.

Κατά τη δίκη σε δεύτερο βαθμό τον Μάρτιο του 2024, την οποία παρακολούθησαν το Solomon και το The New Humanitarian (και την οποία κατέγραψε σε πραγματικό χρόνο το MoriaTrialWatch του Solomon σε συνεργασία με το omnia TV), οι συνήγοροι υπεράσπισης προέβαλαν για δεύτερη φορά ένσταση δικαιοδοσίας του δικαστηρίου για λόγους ανηλικότητας. 

Αυτή τη φορά η ένσταση έγινε δεκτή. Οι τρεις αφέθηκαν ελεύθεροι με περιοριστικούς όρους, αναμένοντας -και πάλι- τη δίκη τους σε πρώτο βαθμό. Αυτή τη φορά ως ανήλικοι. Στο μεταξύ είχαν περάσει ήδη τρεισήμισι χρόνια σε φυλακές ενηλίκων.

Ο καμμένος καταυλισμός της Μόριας στις 10 Σεπτεμβρίου 2020. Άγγελος Μπαράι/Solomon

Η εσφαλμένη αναγνώριση παιδιών ως ενηλίκων κατά τη διάρκεια μιας δίκης οδηγεί σε αυστηρότερες ποινές, ενώ η παραμονή τους σε φυλακές ενηλίκων αυξάνει την πιθανότητα να εκτεθούν σε βία και κακοποίηση.

Πέραν όσων αφορούν τις ποινικές διαδικασίες, τα παιδιά στερούνται επίσης δικαιώματα όπως η πρόσβαση στην εκπαίδευση, και αντιμετωπίζουν γραφειοκρατικά εμπόδια στην επανένωση με μέλη της οικογένειάς τους σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

«Οι συνέπειες μπορεί να είναι καταστροφικές», λέει στο Solomon η Μόνικα Μάτσα, ψυχολόγος και μέλος της Ιταλικής Εταιρείας Ιατρικής της Μετανάστευσης (SIMM) με έδρα το Τορίνο της Ιταλίας. «Μπορούν να επηρεάσουν [τους ανηλίκους] για μεγάλα χρονικά διαστήματα της ζωής τους».

«Υπάρχει προκατάληψη στο σύστημα»

Σύμφωνα με ειδικούς που μίλησαν στο Solomon και το The New Humanitarian, η λανθασμένη ταυτοποίηση ανηλίκων αποτελεί σύμπτωμα των συχνά υπερφορτωμένων και σκόπιμα υποστελεχωμένων συστημάτων ασύλου στις χώρες της ΕΕ και το Ηνωμένο Βασίλειο.

Οι κυβερνήσεις υποστηρίζουν ότι οι διαδικασίες εκτίμησης ανηλικότητας εφαρμόζονται ακριβώς για την προστασία των παιδιών, καθώς και προκειμένου να αποτρέψουν τους ενήλικες από το να παρουσιάζονται ως ανήλικοι, αποσκοπώντας σε ευκολότερη πρόσβαση στο άσυλο, προστασία από την απέλαση και καλύτερες υπηρεσίες.

Ωστόσο, ειδικοί λένε ότι οι παθογένειες των συστημάτων ασύλου -τα οποία σε πολλές χώρες, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ιταλία και η Ελλάδα, γίνονται στρατηγικά όλο και πιο δρακόντεια για την αποτροπή της μετανάστευσης- οδηγούν ορισμένους στο να επιχειρούν να «ξεγελάσουν» το σύστημα.

«Αν ξέρεις ότι μόλις γίνεις 18 είσαι χαμένος από χέρι, τότε κάνεις τα πάντα για να παραμείνεις 17 σε όλη σου τη ζωή», λέει ο Νικόλαος Γκιωνάκης, ψυχολόγος και συνιδρυτής του Κέντρου Ημέρας Βαβέλ, το οποίο παρέχει υπηρεσίες ψυχικής υγείας σε αιτούντες άσυλο και μετανάστες στην Αθήνα.

Την ίδια στιγμή, δικηγόροι είπαν στο Solomon πως συμβαίνει ενίοτε και ανήλικοι να παρουσιάζονται ως ενήλικες. Ιδίως όταν έχουν συγγενείς σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, και θέλουν να αποφύγουν τις επίσημες διαδικασίες οικογενειακής επανένωσης, που συχνά κινούνται με εξαιρετικά αργούς ρυθμούς. 

«Ξέρουν ότι θα καταλήξουν κολλημένοι σε μια δομή φροντίδας παιδιών», εξήγησε η Ρόσα Λο Φάρο, δικηγόρος που εργάζεται με αιτούντες άσυλο και μετανάστες στην Κατάνια της Ιταλίας.  

Οι διακινητές εξαναγκάζουν επίσης συχνά τα ανήλικα κορίτσια, θύματα τράφικινγκ, να δηλώνουν άνω των 18 ετών, ώστε να μην καταλήξουν στο σύστημα παιδικής προστασίας. «Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο μια ακριβής διαδικασία εκτίμησης της ηλικίας είναι σημαντική», λέει η Μάτσα, η ψυχολόγος με έδρα το Τορίνο.

Στην καλύτερη περίπτωση, ωστόσο, οι μέθοδοι εκτίμησης ανηλικότητας στις οποίες βασίζονται οι χώρες της ΕΕ και το Ηνωμένο Βασίλειο όταν εγείρονται αμφιβολίες για τον προσδιορισμό της ηλικίας, έχουν τους περιορισμούς τους. Στη χειρότερη περίπτωση, είναι θεμελιωδώς εσφαλμένες.

Με εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους να υποβάλλουν αίτημα ασύλου κάθε χρόνο, ο ακριβής προσδιορισμός των αιτούντων ως ενηλίκων ή παιδιών και η κατεύθυνσή τους στο αντίστοιχο σύστημα αποτελεί σημαντική πρόκληση. 

Ορισμένες χώρες (μεταξύ των οποίων το Ηνωμένο Βασίλειο, η Σερβία και η Ιρλανδία) βασίζονται σε οπτικές και βιογραφικές εκτιμήσεις. Αλλά οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες (συμπεριλαμβανομένης της Ιταλίας και της Ελλάδας) συχνά χρησιμοποιούν ιατρικές εξετάσεις, παρά τις πολυάριθμες προειδοποιήσεις από επιστήμονες και ιατρικές ενώσεις ότι είναι ανακριβείς και εγείρουν ηθικά ζητήματα.

«Δεν υπάρχει καμία επιστημονική εξέταση που να μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να πει ακριβώς πόσο χρονών είναι ένα παιδί όταν εξετάζεται η ηλικία του για το άσυλο», λέει ο καθηγητής Άντιου Ρόλαντ, σύμβουλος Παιδιατρικής Επείγουσας Ιατρικής και υπεύθυνος για την προστασία των παιδιών στο Βασιλικό Κολέγιο Παιδιατρικής και Υγείας του Παιδιού του Ηνωμένου Βασιλείου. «Οι μέθοδοι που έχουν προταθεί για εκτίμηση της ηλικίας δίνουν συχνά ως απάντηση ένα εύρος ηλικίας».

Μια από τις πιο συχνές μεθόδους (η οποία χρησιμοποιήθηκε και στην περίπτωση του Ομάρ) είναι η εκτίμηση της οστικής ηλικίας μέσω της ακτινογραφίας του χεριού και του καρπού με τη χρήση του λεγόμενου άτλαντα Greulich-Pyle. 

Το τεστ αναπτύχθηκε τη δεκαετία του 1950 με δεδομένα που συγκεντρώθηκαν από καυκάσια παιδιά και δεν λαμβάνει υπόψη την εθνικότητα ή άλλες μεταβλητές, όπως το κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο και την διατροφική κατάσταση.

«Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι υπάρχει προκατάληψη ενσωματωμένη στο σύστημα», λέει στο Solomon ο Ρανίτ Μισόρι, ανώτερος ιατρικός σύμβουλος των Ιατρών για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (PHR), ο οποίος έχει γράψει για την ανακρίβεια των ιατρικών εκτιμήσεων ηλικίας. 

Το 2018, η Ευρωπαϊκή Εταιρεία Παιδιατρικής Ακτινολογίας συνέστησε να μη χρησιμοποιείται ως τεστ εκτίμησης της ηλικίας ο άτλας Greulich-Pyle και άλλες μέθοδοι μέτρησης οστών. Παρόλα αυτά, ο άτλαντας Greulich-Pyle συνεχίζει να χρησιμοποιείται ευρέως.

“Δεν υπάρχει καμία επιστημονική εξέταση που να μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να πει ακριβώς πόσο χρονών είναι ένα παιδί όταν εξετάζεται η ηλικία του για το άσυλο”

Άντιου Ρόλαντ, σύμβουλος Παιδιατρικής Επείγουσας Ιατρικής και υπεύθυνος για την προστασία των παιδιών στο Βασιλικό Κολέγιο Παιδιατρικής και Υγείας του Παιδιού του Ηνωμένου Βασιλείου

Το 2019, η Παγκόσμια Ιατρική Ένωση (WMA) εξέδωσε δήλωση στην οποία συνιστά «η ιατρική εκτίμηση της ηλικίας να διενεργείται μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις και μόνο αφού έχουν εξαντληθεί όλες οι μη ιατρικές μέθοδοι».

«Υπάρχουν αντικρουόμενα στοιχεία σχετικά με την ακρίβεια και την αξιοπιστία των διαθέσιμων μεθόδων εκτίμησης της ηλικίας, τα οποία μπορεί να δημιουργήσουν σημαντικά περιθώρια σφάλματος», ανέφερε η δήλωση.

Χώρες όπως η Ιταλία και η Ελλάδα, ωστόσο, εξακολουθούν να την χρησιμοποιούν ως κύρια μέθοδο για τον προσδιορισμό της ηλικίας των ανηλίκων.

«Χωρίς να τηρείται η στοιχειώδης δικαιοσύνη»

Εκτός από τις ανησυχίες για την ακρίβεια των τεστ, οι αρχές συχνά αγνοούν την ίδια τη νομοθεσία σχετικά με τις διαδικασίες εκτίμησης της ανηλικότητας.

Στην Ελλάδα και την Ιταλία, υποτίθεται πως οι ιατρικές εξετάσεις διεξάγονται μόνο μετά την ψυχοκοινωνική αξιολόγηση από κοινωνικούς λειτουργούς, παιδοψυχολόγους και νευροψυχιάτρους. Ωστόσο, δικηγόροι και εργαζόμενοι ανθρωπιστικών οργανώσεων δήλωσαν ότι και στις δύο χώρες το πρώτο στάδιο συχνά παραλείπεται.

Στην Ελλάδα, αυτό συνήθως οφείλεται στην έλλειψη εξειδικευμένων επαγγελματιών. Το 2021, για παράδειγμα, οι διαδικασίες εκτίμησης ανηλικότητας στη Λέσβο ανεστάλησαν για έξι μήνες λόγω έλλειψης εξειδικευμένου προσωπικού. Εκείνο το διάστημα, όσοι δήλωναν ενήλικοι (αλλά δεν έπειθαν τις αρχές) τοποθετούνταν σε σκηνές με εκατοντάδες ενήλικες στο Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΚΥΤ) Μαυροβούνι.

Σε δικαστικά έγγραφα που είδε το Solomon, περιγράφεται η περίπτωση ενός Αφγανού αιτούντα άσυλο με τα αρχικά E.N. Παρότι δήλωσε 16 ετών, τοποθετήθηκε σε μια σκηνή με 180 ενήλικες άνδρες, όπου και απειλήθηκε με βιασμό πριν τελικά δεχθεί επίθεση με μαχαίρι στις τουαλέτες.

Στην Ιταλία, πρόσφατη έκθεση διαπίστωσε ότι μόνο 29 από τις 102 τοπικές υγειονομικές αρχές (τα κύρια όργανα που διενεργούν αξιολογήσεις ηλικίας) εφάρμοσαν το νόμο. Η έκθεση συμπέρανε, επίσης, ότι οι αξιολογήσεις ηλικίας εξακολουθούν να βασίζονται σε μεγάλο βαθμό σε ιατρικές εξετάσεις και όχι στην ψυχοκοινωνική αξιολόγηση.

Εκτός από τον άτλαντα Greulich-Pyle, η Ιταλία είναι μία από τις πολλές χώρες -συμπεριλαμβανομένης της Γερμανίας, της Αυστρίας και της Κροατίας- που εξακολουθούν να χρησιμοποιούν εξαιρετικά παρεμβατικές εξετάσεις σεξουαλικής ωρίμανσης για τον προσδιορισμό της ηλικίας. «Ένας ανήλικος μπορεί να αποφασίσει να μην το κάνει, αλλά [αυτό σημαίνει πως] μπορεί να κηρυχθεί άνω των 18 ετών», δήλωσε η Αλίτσε Αρτζέντο, Ιταλίδα δικηγόρος σε υποθέσεις μετανάστευσης.

Προβλήματα εξακολουθούν να προκύπτουν και στο Ηνωμένο Βασίλειο, όπου τα τελευταία χρόνια οι αρχές βασίζονται σχεδόν αποκλειστικά σε οπτικές και ψυχοκοινωνικές εκτιμήσεις της ηλικίας.

Στις 14 Δεκεμβρίου 2020, ένας αιτών άσυλο -αναφέρεται ως Μ.Α. στα δικαστικά έγγραφα- έφτασε στο Ηνωμένο Βασίλειο στο πίσω μέρος ενός φορτηγού, αφού χωρίστηκε από τη μητέρα του. Η αστυνομία τον μάζεψε από ένα βενζινάδικο στη μέση της νύχτας, αφού ζήτησε βοήθεια. Η αξιολόγηση της ηλικίας του έγινε το μεσημέρι της επόμενης ημέρας. Η διαδικασία διήρκεσε μόλις 42 λεπτά και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ήταν 20 ετών – παρά τους ισχυρισμούς του ότι ήταν 16.

«Μόλις είχα φτάσει και ήμουν πολύ κουρασμένος και έτσι δεν ήμουν σίγουρος για το τι συνέβη ή ειπώθηκε», κατέθεσε ο ίδιος. «Ο διερμηνέας ήταν εκεί, αλλά μιλούσε μόνο στο τηλέφωνο και δεν υπήρχε κανείς να με προσέχει, μόνο οι δύο άνθρωποι που μου έκαναν πολλές ερωτήσεις. Ήταν μια πολύ δύσκολη εμπειρία».

Κατέληξε να περάσει τρεις ημέρες σε προαναχωρησιακό κέντρο κράτησης μεταναστών, προτού μεταφερθεί σε κέντρο φιλοξενίας ενηλίκων αιτούντων άσυλο. Σύμφωνα με τους δικηγόρους του, δεν του δόθηκε αντίγραφο της αξιολόγησης της ηλικίας του ούτε του γνωστοποιήθηκε ότι μπορούσε να αμφισβητήσει το αποτέλεσμα.

Τον Ιούνιο του 2022, δικαστής του Ανωτάτου Δικαστηρίου έκρινε ότι του είχε χορηγηθεί παράνομη αξιολόγηση της ηλικίας του. 

Οι δικηγόροι του δήλωσαν πως «εκατοντάδες παιδιά υποβλήθηκαν σε αυτή την καθοδήγηση και η ηλικία τους αμφισβητήθηκε στο πλαίσιο μιας κουτσουρεμένης διαδικασίας που λειτούργησε χωρίς να τηρείται η στοιχειώδης δικαιοσύνη ή να παρέχεται στους νέους ένας κατάλληλος ενήλικας».

«Επιπτώσεις που αλλάζουν τη ζωή»

Η νομική αρχή του favor minoris στο διεθνές δίκαιο ορίζει ότι οι αιτούντες άσυλο που δηλώνουν κάτω των 18 ετών πρέπει να αντιμετωπίζονται ως ανήλικοι μέχρι να επιβεβαιωθεί η ηλικία τους. Η αρχή αυτή συχνά δεν λαμβάνεται υπόψη.

Στην Ελλάδα, για παράδειγμα, παιδιά έχει χρειαστεί να να περάσουν μήνες εγκλωβισμένα στους προσφυγικούς καταυλισμούς ανάμεσα στον ενήλικο πληθυσμό. 

«Μέσω αλληλογραφίας με τις αρχές, διαπιστώσαμε ότι το τεκμήριο της ανηλικότητας δεν εφαρμοζόταν σε περιπτώσεις όπου ανήλικοι, που είχαν καταγραφεί λανθασμένα ως ενήλικες, περίμεναν τα αποτελέσματα της διαδικασίας εκτίμησης ανηλικότητας», λέει η Δήμητρα Λιναρδάκη, δικηγόρος από την οργάνωση Fenix που παρέχει νομική συνδρομή σε αιτούντες άσυλο.

Στην Ιταλία, «δεν υπάρχει favor minoris», λέει ο δικηγόρος Νίκολα Ντατένα. Αντί να προστατεύονται, προσθέτει, τα παιδιά συχνά αφήνονται στο έλεος ενός συστήματος που τα αμφισβητεί.

Οι ασυνόδευτοι ανήλικοι συχνά δεν γνωρίζουν ότι μπορούν να αμφισβητήσουν έναν εσφαλμένο εις βάρος τους ηλικιακό χαρακτηρισμό και δυσκολεύονται να έχουν πρόσβαση σε ποιοτική νομική εκπροσώπηση. Το βάρος για την ανατροπή μιας λανθασμένης εκτίμησης  ηλικίας βαρύνει σχεδόν εξ ολοκλήρου τα παιδιά, σύμφωνα με τους ειδικούς. Ενώ οι δικηγόροι στην Ιταλία δήλωσαν ότι οι αρχές μερικές φορές καταγράφουν σκόπιμα ανηλίκους ως ενήλικες προκειμένου να μπορούν να απελαθούν.

Καθώς η πολιτική στάση απέναντι στη μετανάστευση στην Ευρώπη συνεχίζει να μετατοπίζεται προς τα δεξιά, ελάχιστα δείχνουν ότι οι κυβερνήσεις ενδιαφέρονται να βελτιώσουν ή να αντικαταστήσουν τα τρέχοντα συστήματα αξιολόγησης της ηλικίας, παρά τα σαφώς τεκμηριωμένα προβλήματα. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, στο πλαίσιο των προσπαθειών για την πάταξη της μετανάστευσης, η κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι προτίθεται να εισαγάγει ιατρικό έλεγχο της ηλικίας.

Ενώ τα ελαττώματα των σημερινών προσεγγίσεων είναι προφανή, το ερώτημα παραμένει: πώς θα ήταν ένα καλύτερο σύστημα;

Ορισμένοι ιατρικοί σύλλογοι υποστηρίζουν τη χρήση πολλαπλών εργαλείων αξιολόγησης, συνδυάζοντας ψυχοκοινωνικές και ιατρικές εξετάσεις που περιλαμβάνουν ακτινογραφίες και αξονικές τομογραφίες. Ωστόσο, άλλοι ειδικοί ιατροί ανησυχούν για τους κινδύνους που συνδέονται με την έκθεση των παιδιών σε ακτινοβολία. «Θα πρέπει να εξισορροπήσουν οι κίνδυνοι αυτών των εξετάσεων με τα οφέλη. Και όλη αυτή η ακτινοβολία πραγματικά με κάνει να προβληματίζομαι», δήλωσε ο Μισόρι από τους Γιατρούς για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.  

«Αυτές οι αποφάσεις έχουν απολύτως καθοριστικές επιπτώσεις στη ζωή ορισμένων από τους πιο ευάλωτους νέους στην κοινωνία μας», λέει ο Ρόλαντ, από το Βασιλικό Κολέγιο Παιδιατρικής και Υγείας του Παιδιού του Ηνωμένου Βασιλείου. «Το να βασίζονται ορισμένες από αυτές τις αποφάσεις σε μη συγκεκριμένα επιστημονικά αποτελέσματα, το να εκτίθενται αυτοί οι νέοι στην ακτινοβολία, είναι πραγματικά ηθικά μη αποδεκτό, δεν είναι επιστημονικά αξιόπιστο».

Συνολικά, οι ατέλειες στα συστήματα αξιολόγησης της ηλικίας αντικατοπτρίζουν τα προβλήματα των ευρωπαϊκών συστημάτων ασύλου στο σύνολό τους, δήλωσαν δικηγόροι, ερευνητές και εμπειρογνώμονες σε θέματα μετανάστευσης. 

Με την εστίαση στη μείωση της μετανάστευσης και όχι στην παροχή προστασίας στους ανθρώπους, «αυτό που λείπει είναι η προθυμία να γίνει καλή δουλειά», δήλωσε η Αρτζέντο.

“Αυτές οι αποφάσεις έχουν απολύτως καθοριστικές επιπτώσεις στη ζωή ορισμένων από τους πιο ευάλωτους νέους στην κοινωνία μας”

Άντιου Ρόλαντ, σύμβουλος Παιδιατρικής Επείγουσας Ιατρικής και υπεύθυνος για την προστασία των παιδιών στο Βασιλικό Κολέγιο Παιδιατρικής και Υγείας του Παιδιού του Ηνωμένου Βασιλείου

* Η Οτάβια Σπαγκιάρι έκανε ρεπορτάζ γι’ αυτή την έρευνα στο Παλέρμο, την Κατάνια, το Μιλάνο και την Πάντοβα· η Ίσομπελ Τόμπσον στο Λονδίνο· και η Ηλιάνα Παπαγγελή στην Αθήνα και τη Λέσβο. Η έρευνα, που δημοσιεύεται σε συνεργασία με το The New Humanitarian, υποστηρίχθηκε από το ευρωπαϊκό πρόγραμμα δημοσιογραφικών επιχορηγήσεων IJ4EU (Investigative Journalism for Europe fund).