Έρευνα: Η μολυσμένη γη της Συρίας: Πώς χρόνια συγκρούσεων κατέστρεψαν τη συριακή γη (ΕΙΚΟΝΕΣ & VIDEO)

Μια αόρατη πτυχή των πολέμων είναι ο αντίκτυπός τους στο περιβάλλον, από το ξερίζωμα των δέντρων και την καταστροφή των συστημάτων άρδευσης μέχρι τη μόλυνση του εδάφους με βαρέα μέταλλα λόγω της χρήσης όπλων. Οι επιπτώσεις μπορεί να διαρκέσουν για δεκαετίες, επιβαρύνοντας το οικοσύστημα και τους κατοίκους του.

Η έρευνα των Loujeina Haj Youssef & Mais Katt δημοσιεύθηκε αρχικά στο Unbias The News κι έγινε σε συνεργασία με το Rozana Radio.

Επιμέλεια: Wafaa Albadry
Εικονογράφηση: Antony Bouraly
Συμμετοχή στο ρεπορτάζ: Mahmoud Abo Raas & Abdalghany Alaryan
Fact-checking: Mohammad Bassiki
Μετάφραση στα Ελληνικά: Ηλιάνα Παπαγγελή

«Άκουσα τον θόρυβο ενός αεροπλάνου ανίχνευσης… Ήταν πολύ κοντά. Κατάλαβα ότι θα έπεφτε, αλλά δεν φανταζόμουν ότι θα έπεφτε στα χωράφια μου», λέει ο Amin*, ο οποίος είδε τις φλόγες από τη συντριβή να καταβροχθίζουν τη γη του.

Αμέσως έσπευσε να σβήσει τη φωτιά που προκλήθηκε. Οι γείτονες και κάποιοι περαστικοί τον βοήθησαν. Λίγο μετά κατέφτασε και η Πολιτική Άμυνα (τα επονομαζόμενα «Λευκά Κράνη»), η οποία κατέσβεσε τελικά τη φωτιά.

Ο Αμίν έχασε μερικά από τα δέντρα του, την καλλιέργεια μαϊντανού, και τα βότανα που καλλιεργούσε στα θερμοκήπια.

Αργότερα, ο διεθνής στρατιωτικός ειδησεογραφικός ιστότοπος Military Times δημοσίευσε ρεπορτάζ που επικαλείται έναν αξιωματούχο της αμερικανικής άμυνας, ο οποίος δήλωσε ότι η συντριβή προκλήθηκε από δύο μη επανδρωμένα αεροσκάφη (drones) MQ-9 Reapers, που ανήκαν στις δυνάμεις του συνασπισμού κατά του Ισλαμικού Κράτους, κοντά στα χωριά Σαλκίν και Καφρ Ταχαριμ, στο δυτικό Ιντλίμπ.

Από τη συντριβή των drones τον Οκτώβριο του 2020 και μέχρι σήμερα, το έδαφος της περιοχής παραμένει μαύρο και ακατάλληλο για καλλιέργεια, παρά τις επανειλημμένες προσπάθειες του Αμίν να το καλλιεργήσει.

Η περίπτωση του Αμίν είναι μόνο μία ανάμεσα σε πρόσφατες άλλες, που αναδεικνύουν πώς οι διεθνείς και τοπικοί παράγοντες του εμφυλίου πολέμου στη Συρία έχουν βλάψει τη γη και το γεωργικό σύστημα της χώρας, με τρόπους που ακόμα γίνονται γνωστοί.

Σε αυτή την έρευνα, παρακολουθήσαμε τις επιπτώσεις του πολέμου που διεξάγεται στη Συρία την τελευταία δεκαετία, στα εδάφη μιας περιοχής που εξακολουθεί να αποτελεί το επίκεντρο της σύγκρουσης, εκτεινόμενη από την ύπαιθρο του Χαλεπίου έως την ανατολική ύπαιθρο του Ιντλίμπ.

Εκτός από τις σοβαρές επιπτώσεις του πολέμου στην καθημερινή ζωή των αμάχων, εξετάσαμε το περιβαλλοντικό αποτύπωμα της ένοπλης σύγκρουσης και των όπλων που χρησιμοποιούνται στη γεωργική γη, τα δέντρα και το έδαφος ειδικότερα.

Οι ντόπιοι αγρότες μας διηγήθηκαν ιστορίες για τη γη τους και τις καθημερινές απώλειες που υφίστανται εξαιτίας του μακροχρόνιου τοξικού πολέμου.

Κι εξετάσαμε τέσσερις τοποθεσίες που επλήγησαν από στρατιωτικές επιχειρήσεις, είτε επειδή έγιναν άμεσος στόχος με τη χρήση όπλων, είτε επειδή μετατράπηκαν σε βάση στρατιωτικής εκπαίδευσης, είτε επειδή κάηκαν λόγω βομβαρδισμών και στρατιωτικών συγκρούσεων.

Εικονογράφηση του Antoine Bouraly.

Συσσώρευση περιβαλλοντικών προβλημάτων

Τα κυριότερα περιβαλλοντικά ζητήματα που αντιμετώπιζε η προπολεμική Συρία ήταν η αποψίλωση των δασών, η υπερβόσκηση και η διάβρωση του εδάφους, καθώς και η ερημοποίηση και η ρύπανση των υδάτων που προκαλούσαν η απόρριψη λυμάτων και τα απόβλητα από τη διύλιση πετρελαίου.

Η ανεπάρκεια πόσιμου νερού και η μακροχρόνια ξηρασία αποτελούσαν πρόσθετα προβλήματα που έθεταν εμπόδια στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας, σύμφωνα με έκθεση της ολλανδικής ΜΚΟ Pax Foundation for Peace. Ποιοι είναι όμως οι βασικοί παράγοντες επιρροής σήμερα, και ποιες οι νέες περιβαλλοντικές προκλήσεις που προστίθενται στις προηγούμενες;

Κατά τη διάρκεια του δεκαετούς πολέμου στη Συρία, όλα τα εμπλεκόμενα μέρη χρησιμοποίησαν στρατιωτικό εξοπλισμό διαφόρων τύπων, σύγχρονο και παλιό, σε έδαφος, ύδατα και αέρα. Γη απαλλοτριώθηκε και πέρασε στον έλεγχο του στρατού, δέντρα κόπηκαν και θανατηφόρα πειραματικά πυρομαχικά χρησιμοποιήθηκαν σε κατοικημένες και γεωργικές περιοχές.

Το κοινωνικό και οικονομικό σύστημα επηρεάστηκε σοβαρά. Οι σκληρές συνθήκες ζωής ανάγκασαν τους ανθρώπους να καλλιεργούν τα εδάφη τους παρά το γεγονός ότι είχαν καεί ή μολυνθεί από νάρκες που είχαν εκραγεί ή και όχι. Έπρεπε να συλλέγουν νερό, να βόσκουν ζώα και να μαζεύουν καυσόξυλα χωρίς να λαμβάνουν μέτρα προστασίας.

Οι επιπτώσεις είναι συνεχείς.

Ο θάνατος από ψηλά ως «δωρεάν διαφήμιση»

Η εμπλοκή της Ρωσίας υπέρ της κυβέρνησης στη συριακή σύρραξη περιελάμβανε αεροπορικές επιδρομές και τη χρήση πολυάριθμων όπλων που δεν είχε χρησιμοποιήσει εναντίον ανθρώπων ποτέ στο παρελθόν.

Ο πειραματισμός ξεκίνησε το 2015, όταν η Μόσχα χρησιμοποίησε στη Συρία νέα όπλα και στρατιωτικό εξοπλισμό, μεταξύ των οποίων επιθετικά ελικόπτερα Mi-28NE Night Hunter, μαχητικά πέμπτης γενιάς SU-57, συστήματα αεράμυνας Pantsir-S2, τεθωρακισμένα οχήματα Terminator-2 (γνωστά ως «το θηρίο-καταστροφέας»), μη επανδρωμένα οχήματα εδάφους Uran-9, έξυπνες βόμβες και το βαρύ σύστημα φλογοβόλου TOS-1A. Πρόκειται κυρίως για μεσαίο έως βαρύ οπλισμό με μεγάλη καταστροφική ισχύ.

Το 2016, η Ρωσία έφερε τέσσερα SU-35 και στη συνέχεια μαχητικά SU-55 και SU-27 για να δοκιμαστούν για πρώτη φορά. Ο Σεργκέι Τσεμέζοφ, διευθύνων σύμβουλος του κρατικού αμυντικού ομίλου Rostec της Ρωσίας, δήλωσε σε συνέντευξή του στο Defense news: «Οι τρέχουσες στρατιωτικές δραστηριότητες κατά του Ισλαμικού Κράτους, τις οποίες η Ρωσία αναλαμβάνει αυτή τη στιγμή στη Συρία κατέδειξαν τις ικανότητες και τις δυνατότητες αυτής της τεχνολογίας […] και ήταν αρκετά θετικές για τις πωλήσεις μας». Η Ρωσία χαρακτήρισε όλες τις επαναστατικές ζώνες ως σχετικές με τους «τρομοκράτες» και το ISIS.

Ο Τσεμέζοφ χαρακτήρισε την επιχείρηση «δωρεάν διαφήμιση» για τα ρωσικής κατασκευής πλοία, αεροπλάνα και τον πυραυλικό εξοπλισμό.

Το Sputnik επανέλαβε τότε ότι τα συγκεκριμένα αεροσκάφη απέδειξαν τις ικανότητές τους στη Συρία και ότι η στρατιωτική δραστηριότητα της Ρωσίας με την ομάδα πυραύλων εκεί αποτελούσε δωρεάν διαφήμιση για τον ρωσικό αμυντικό εξοπλισμό.

Η Ρωσία ισχυρίστηκε ότι δοκίμασε 210 διαφορετικά όπλα το 2018. Σύμφωνα με τον υπουργό Άμυνάς της, Σεργκέι Σόιγκου, στη Συρία οι ρωσικές ένοπλες δυνάμεις απέκτησαν τεράστια εμπειρία.

Πειραματικά αποτελέσματα

Η αντιπολίτευση κατηγορεί το συριακό καθεστώς και τους συμμάχους του ότι προκαλούν ζημιές στα γεωργικά εδάφη στην επαρχία Ιντλίμπ και στη βόρεια Χάμα.

Σε επικοινωνία μας μέσω WhatsApp, ο αναπληρωτής υπουργός Τοπικής Διοίκησης Υπηρεσιών και Γεωργίας στην προσωρινή κυβέρνηση της Συρίας, Ναζί Κάντα, είπε: «Ως αποτέλεσμα του πολέμου που διεξάγεται από τη Ρωσία και τις δυνάμεις του συριακού καθεστώτος, μεγάλες εκτάσεις γόνιμης γεωργικής γης έχουν υποστεί ζημιές».

Ο Κάντα δήλωσε στο TRT Arabic τον περασμένο Απρίλιο ότι «ο γεωργικός τομέας έχει πληγεί σημαντικά, όπως και άλλοι οικονομικοί τομείς, εξαιτίας του πολέμου που διεξάγεται από το καθεστώς Άσαντ και τη σύμμαχό του Ρωσία στην περιοχή».

Δήλωσε επιπλέον ότι μεγάλες εκτάσεις γόνιμης γεωργικής γης έχουν χαθεί σε περιοχές που δεν βρίσκονται υπό τον έλεγχο του συριακού καθεστώτος, ενώ μεγάλες εκτάσεις χάνουν το ενδιαφέρον γεωργικών επενδύσεων λόγω της εγγύτητάς τους στις περιοχές σύρραξης, της εξάπλωσης των ναρκών, του εκτοπισμού της πλειονότητας των κατοίκων και της απροθυμίας πολλών αγροτών να καλλιεργήσουν τα εδάφη τους.

Επισήμανε ότι γεωργικά εδάφη έχουν υποστεί άμεση ζημία ως αποτέλεσμα των βομβαρδισμών με τοξικά και διεθνώς απαγορευμένα χημικά.

Από αρδευόμενα σε όμβρυα ύδατα

Εκτός από την ισοπέδωση και την πυρπόληση μεγάλων γεωργικών και δασικών εκτάσεων, μεγάλο μέρος της αρδευόμενης γεωργίας στηρίζεται πλέον στα όμβρυα ύδατα (βρόχινο νερό) λόγω της καταστροφής των αρδευτικών έργων ή των διακοπών νερού, που συνέπεσε με το υψηλό κόστος εξόρυξης των υπόγειων υδάτων λόγω των υψηλών τιμών των καυσίμων.

Εκτός από την ανεπαρκή ικανότητα εμπορίας και το υψηλό κόστος αποθήκευσης ως παράγοντες που βλάπτουν τη γεωργία, ο Κάντα σημείωσε τη σημαντική αύξηση των τιμών στα μέσα της γεωργικής παραγωγής και τη σπανιότητά τους (καύσιμα, φυτοφάρμακα, λιπάσματα και διάφορα γεωργικά εργαλεία) και, κατά συνέπεια, τη χαμηλή παραγωγικότητα των καλλιεργούμενων εκτάσεων.

Σύμφωνα με έκθεση που λάβαμε από την Προσωρινή Κυβέρνηση της Συρίας, που δρα στις περιοχές που βρίσκονται υπό τον έλεγχο της συριακής αντιπολίτευσης, περίπου εκατό χιλιάδες εκτάρια γόνιμης γεωργικής γης (ισούνται με ένα εκατομμύριο στρέμματα) έχουν υποστεί ζημιές λόγω των στρατιωτικών επιθέσεων της Ρωσίας και του συριακού καθεστώτος.

Σε μελέτη του 2017, ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) δήλωσε ότι το αρχικό κόστος της ανοικοδόμησης του γεωργικού τομέα για μια περίοδο τριών ετών εκτιμάται σε συνολικά 10,7-17,1 δισεκατομμύρια δολάρια, ανάλογα με την τροπή που μπορεί να λάβει η σύγκρουση και τις προοπτικές για μερική ή πλήρη παύση εχθροπραξιών.

Ξερίζωμα και καταστροφή δέντρων

Στην περιοχή Αφρίν της βόρειας Συρίας, οι υποστηριζόμενες από την Άγκυρα δυνάμεις της συριακής αντιπολίτευσης έκοψαν περίπου 280.000 ελαιόδεντρα και έκαψαν και ξερίζωσαν άλλα δέντρα, ορισμένα από τα οποία ήταν ηλικίας άνω των εξήντα ετών. Ο επίσημος αριθμός των κατεστραμμένων δέντρων δεν είναι ακριβής.

Ο δημοσιογράφος-ακτιβιστής Μοχάμεντ Μπλου, κάτοικος της πόλης Αλ Χάσακα, είπε ότι η κοπή των δέντρων οφείλεται σε πολλούς παράγοντες: ορισμένα από αυτά πωλήθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν ως καυσόξυλα εντός της Συρίας, ενώ ένα μέρος εξήχθη στην Τουρκία. Χιλιάδες ελαιόδεντρα και στις δύο πλευρές του παλιού δρόμου που συνδέει τη Χάμα με τα τουρκικά σύνορα κόπηκαν για να επεκταθεί και να χρησιμοποιηθεί ως διεθνής δρόμος.

Οι άνθρωποι ζούσαν από αυτά τα ελαιόδεντρα και το λάδι τους. Στο Ιφρίν, οι ελιές αποτελούν μέρος του εισοδήματος του 70% του πληθυσμού, σύμφωνα με το Κέντρο Τεκμηρίωσης Κουρδικών Παραβάσεων. Αλλά μετά τον εκτοπισμό και τη συνέχιση της υλοτομίας, αυτός ο πλούτος απειλείται με πλήρη εξαφάνιση.

Το Κέντρο Τεκμηρίωσης Βίας στη Συρία (VDC) κατέγραψε επίσης την κοπή χιλιάδων ελαιόδεντρων, εκτός από τις αδικαιολόγητες επιχειρήσεις υλοτομίας που διεξάγουν φατρίες της αντιπολίτευσης, ανέφερε το ειδησεογραφικό πρακτορείο Step.

Ο Μπλου λέει ότι ένας σπάνιος τύπος βελανιδιάς, γνωστός ως ρωμαϊκή βελανιδιά, ευδοκιμούσε στην περιοχή του Αφρίν και ο πληθυσμός τους είχε καταφέρει να φτάσει περίπου τις δεκάδες. Το είδος εξαφανίστηκε όμως λόγω της υλοτόμησης του.

Μέσα ενημέρωσης ανέφεραν ότι υπεύθυνη για το κόψιμο των δέντρων ήταν η ένοπλη ομάδα Al-Amshat, που συνδέεται με τον Συριακό Εθνικό Στρατό (αντιπολίτευση). Τον Οκτώβριο του 2020, το τοπικό συμβούλιο της πόλης Αφρίν στην ύπαιθρο του Χαλεπίου αποφάσισε να απαγορεύσει την πώληση, την κοπή ή άλλη χρήση τους από οποιοδήποτε ενδιαφερόμενο μέρος με σκοπό την υλοτομία ή το εμπόριο. Η απόφαση συνέπεσε με την έναρξη του χειμώνα, όπου συνήθως παρατηρείται αύξηση της υλοτομίας με σκοπό τη θέρμανση.

Εικόνα: Στιγμιότυπο πρώτης επίθεσης σε περιοχές που ελέγχονται από τις συμμορίες του Αλ Άσαντ στη νότια ύπαιθρο της Ιντλίμπ με βλήματα βαρέως πυροβολικού, πριν από την κατάληψή τους. Φωτογραφία από εκπαιδευτική άσκηση του Εθνικού Μετώπου για την Απελευθέρωση (SNA), στην οποία φαίνονται πυρά πυροβολικού που προκλήθηκαν από βομβαρδισμό δίπλα σε έκταση με ελαιόδεντρα. 29 Ιουλίου, 2020 – Πηγή: SΝΑ / @alwataniaTahrer / twitter.

Πρώτα ενοικίαση και μετά…καταστροφή της γης

Ο Μουσταφά Φαουάζ καλλιεργούσε φυστικιές στην πόλη Μόρεκ στην επαρχία της Χάμα. Ο τουρκικός στρατός, λέει, νοίκιασε ένα μέρος της γης του με τη μεσολάβηση της Faylaq Al-Sham (τοπική αντιπολιτευτική φατρία που μάχεται στις τάξεις του Συριακού Εθνικού Στρατού).

Ο Φαουάζ υποστηρίζει ότι τους νοίκιασε μόνο 28 dunum (αντιστοιχούν σε 28 στρέμματα), αλλά εξεπλάγη τον επόμενο χρόνο όταν αντιλήφθηκε ότι ο τουρκικός στρατός είχε στήσει χωμάτινους όγκους πέρα από το μήκος της ενοικιαζόμενης έκτασης, ισοπεδώνοντας μια έκταση άνω των 40 dunum και ξεριζώνοντας πολλά φυστικόδεντρα.

«Όλα είναι τεκμηριωμένα με φωτογραφίες. Η νότια πλευρά της γης μου ήταν φυτεμένη με μικρά δέντρα τα οποία φωτογράφισα πριν νοικιάσω την έκταση. Ξερίζωσα μόνο 76 δέντρα προκειμένου να καθορίσω τα όρια. Ωστόσο, ένας μεγάλος αριθμός δέντρων ξεριζώθηκε χωρίς τη συγκατάθεσή μου».

«Μου υποσχέθηκαν, σύμφωνα με το συμβόλαιο, ότι θα με αποζημιώσουν για κάθε πρόκληση ζημίας και ότι θα αφήσουν τα πάντα όπως ήταν, αλλά η γη μου έχει γίνει πλέον βραχώδης».

Οι χωμάτινοι τύμβοι στη γη του Μουσταφά έχουν ύψος πέντε έως έξι μέτρα, εκτός από τους ψηλούς τσιμεντένιους τοίχους που έχουν κατασκευαστεί και είναι δύσκολο να απομακρυνθούν. Το μεγαλύτερο μέρος της γης έχει ισοπεδωθεί τόσο ώστε πλέον βράχοι είναι ορατοί, πράγμα που σημαίνει ότι θα απαιτούνταν μεγάλα χρηματικά ποσά για την αποκατάστασή της.

Φωτογραφίες από το αγρόκτημα του Μουσταφά απεικονίζουν το κατεστραμμένο έδαφος, ξεριζωμένα δέντρα και απομεινάρια στρατιωτικών έργων.

Ο Μουσταφά έχει πλέον εκτοπιστεί από το χωριό του και αναζήτησε καταφύγιο σε μια άλλη πόλη του Ιντλίμπ, το Μορέκ, όπου έχτισε ένα μικρό σπίτι μέσα σε έναν καταυλισμό για τους εκτοπισμένους της περιοχής. Ζει από την εργασία του ως νυχτοφύλακας σε μία από τις εγκαταστάσεις της περιοχής.

Με θλίψη αναλογίζεται τη γη που αποτελούσε την πηγή του βιοπορισμού του, ενώ περιμένει το πόρισμα της δικαιοσύνης, εναποθέτοντας την ελπίδα του στο γεγονός ότι μετά τη συμφωνία της Αστάνα η γη ελέγχεται πλέον από το συριακό καθεστώς.

Η Τουρκία έχει δημιουργήσει 122 στρατιωτικές βάσεις, σύμφωνα με το Κέντρο Μελετών Jusoor, και στη Χάμα, όπου βρίσκεται η γη του Μουσταφά, υπάρχει ένα παρατηρητήριο, το οποίο κατασκευάστηκε το 2018, αλλά τώρα βρίσκεται υπό τον έλεγχο του συριακού στρατού.

Κατάσχεση και καταστροφή

Ο Μαχμούντ Αμπντέλ-Ραζάκ μοιράζεται μια παρόμοια ιστορία. Μας είπε ότι οι τουρκικές δυνάμεις εγκατέστησαν στρατιωτικές βάσεις στις γεωργικές εκτάσεις στο χωριό Αμπιάν Σαμάαν (δυτικά του Χαλεπίου), τον Μάρτιο 2021.

Ο Αμπντέλ-Ραζάκ καλλιεργούσε σιτάρι, νιγέλα και άλλα δημητριακά πριν οι τουρκικές δυνάμεις μετατρέψουν μέρος της γης του σε στρατιωτικό φυλάκιο χωρίς την άδειά του.

«Δεν υπήρχε σύμβαση μίσθωσης και δεν μπορούσαμε να επικοινωνήσουμε μαζί τους. Ως πολίτες, δεν μας επιτρεπόταν να πλησιάσουμε τις στρατιωτικές βάσεις».

Ούτε στον Μαχμούντ ούτε στους γείτονές του, ιδιοκτήτες των διπλανών εκτάσεων, δόθηκε η επιλογή να αρνηθούν ή να προχωρήσουν σε κάποια συμφωνία. Από τα δέκα στρέμματα γεωργικής γης του Μαχμούντ, οι τουρκικές δυνάμεις ισοπέδωσαν μια έκταση δύο στρεμμάτων και ένα χρόνο αργότερα άφησαν πίσω τους μια κατεστραμμένη γη, όπως καταγράφεται στο παρακάτω βίντεο. Για να καλλιεργηθεί και πάλι η γη αυτή, απαιτούνται κεφάλαια που ο Μαχμούντ δεν διαθέτει.

 

Κατά τη διάρκεια της έρευνας, διαπιστώσαμε ότι στις γεωργικές εκτάσεις όπου είχαν τοποθετηθεί τα τουρκικά παρατηρητήρια η γη υπέστη διαφορετικές μορφές καταπάτησης. Αυτό δείχνει ότι δεν υπάρχει μια ενιαία συστηματική μέθοδος που υιοθετείται από τον στρατό, αλλά μάλλον ότι κάθε στρατιωτική ομάδα πράττει σύμφωνα με τη δική της αντίληψη για το πώς πρέπει να φέρει σε πέρας την αποστολή της.

Στις περισσότερες περιπτώσεις, η πρώτη γραμμή του μετώπου των στρατιωτικών επιχειρήσεων βρισκόταν σε ή γύρω από γεωργικές εκτάσεις στις επαρχίες Ιντλίμπ, Αρ Ρακκά, Χάμα και Χαλέπι. Επιπλέον, η γεωργική γη στις περιοχές αυτές κατασχέθηκε από τα μέρη της σύγκρουσης.

Καμένη γη

Το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έχει καταγράψει τη χρήση εμπρηστικών βομβών από το συριακό καθεστώς και τα ρωσικά πολεμικά αεροσκάφη κατά τη διάρκεια πολλαπλών επιδρομών τα τελευταία χρόνια.

Σύμφωνα με το Πρωτόκολλο ΙΙΙ των Ηνωμένων Εθνών για ορισμένα συμβατικά όπλα (CCW), το οποίο έχει υπογράψει η Ρωσία, αλλά όχι η συριακή κυβέρνηση, απαγορεύεται η χρήση εμπρηστικών όπλων, συμπεριλαμβανομένης της ναπάλμ, του λευκού φωσφόρου και άλλων όπλων κατά αμάχων.

Ενώ το πρωτόκολλο απαγορεύει τη χρήση όπλων κατά αμάχων, δεν τονίζει τις τοξικές επιπτώσεις στο γεωργικό έδαφος ή τις περιβαλλοντικές και ανθρώπινες απώλειες που προκύπτουν από τη χρήση τους.

Ο Εογκάν Ντάρμπισαϊρ, περιβαλλοντικός επιστήμονας που ειδικεύεται στις συγκρούσεις και το περιβάλλον, δήλωσε: «Δεν είναι μόνο η αρχική πρόσκρουση της βόμβας που προκαλεί θερμότητα στο έδαφος, αλλά υπάρχουν και όπλα που εκρήγνυνται στον αέρα, νάρκες και πολλά άλλα πυρομαχικά που μπορούν να μολύνουν το έδαφος, είτε βιολογικά είτε χημικά. Ως αποτέλεσμα της χρήσης αυτών των όπλων και της ρύπανσης των υδάτινων πόρων, οι άνθρωποι θα πληγούν. Η έκρηξη των όπλων ή οι πυραυλικές επιθέσεις προκαλούν ρύπανση του αέρα και του εδάφους, η οποία επιδρά στη γεωργία».

Ο Σαΐφ* μας είπε πώς η γη του κάηκε ολοσχερώς. «Με την έναρξη της περιόδου συγκομιδής σιταριού στα τέλη Μαΐου (2021), ιδιαίτερα στην περιοχή της πεδιάδας Αλ Γκαμπ, οι δυνάμεις του συριακού καθεστώτος άρχισαν να βομβαρδίζουν γεωργικές εκτάσεις με πυροβολικό και ρουκέτες», προκαλώντας την καύση δεκάδων εκταρίων. Η καύση είναι ορατή ακόμη και από εικόνες στο Google Earth.

Ⓒ 2022 Google, Maxar Technologies

Ο Μουσταφά Ομάρ είναι ένας ακόμη αγρότης του οποίου η γη έχει πληγεί. Η γη του στην περιοχή Χμπιτ, νότια του Ιντλίμπ, κάηκε στα τέλη του 2019. «Η γη μου και άλλες εκτάσεις στην περιοχή βομβαρδίστηκαν με διάφορους τύπους πυραύλων και βλημάτων», γεγονός που κατέγραψε κάμερα.

Όλα τα ελαιόδεντρα στη γη του Μουσταφά και στην παρακείμενη περιοχή κάηκαν εξ ολοκλήρου, πράγμα που σημαίνει ότι δεν είναι πλέον σε θέση να καλλιεργήσει λόγω του ότι το έδαφος στις πληγείσες περιοχές έχει υποστεί ζημιές από τη φωτιά.

Ο Μουσταφά Ομάρ εγκατέλειψε τη γη και το σπίτι του όταν οι δυνάμεις του συριακού καθεστώτος ανέλαβαν τον έλεγχο της περιοχής, και κατευθύνθηκε προς ένα χωριό βόρεια του Ιντλίμπ.

Καταστροφικά εκρηκτικά υπολείμματα

Παρά το γεγονός ότι η Πολιτική Άμυνα παρέχει άμεση υποστήριξη στις περιοχές που ελέγχονται από την αντιπολίτευση και προσπαθεί να βοηθήσει τους κατοίκους να σβήσουν τις φωτιές ή να παράσχει άλλου είδους βοήθεια, οι ντόπιοι δεν λαμβάνουν πλήρη υποστήριξη για τον καθαρισμό των εδαφών τους από τα υπολείμματα του πολέμου και τη ρύπανση.

Επίσης, δεν υπάρχουν επαρκείς πληροφορίες σχετικά με τα τρέχοντα επίπεδα μόλυνσης του εδάφους ή τον τρόπο αναζωογόνησής του, γεγονός που τους εμποδίζει να καλλιεργήσουν πλήρως ή μερικώς τα εδάφη τους. Κινδυνεύουν να καλλιεργήσουν μολυσμένο έδαφος, το οποίο ενδεχομένως να περιλαμβάνει και υπολείμματα εκρηκτικών υλών.

Ο συντονιστής του προγράμματος των Λευκών Κράνων για την αντιμετώπιση των επικίνδυνων υλικών και των μη εκρηγμένων πυρομαχικών, Σαμί Αλ Μοχάμεντ, περιέγραψε το έργο του στην τοπογράφηση και τον εντοπισμό μη εκρηγμένων όπλων.

«Κατά τη διάρκεια των εργασιών των ομάδων έρευνας από την αρχή της συγκρότησής τους το 2019 μέχρι αυτή τη στιγμή, επισκεφθήκαμε πάνω από 600 χωριά και εντοπίσαμε πάνω από 600 περιοχές που έχουν μολυνθεί από βόμβες που δεν έχουν εκραγεί».

Ενώ οι ομάδες εργασίας ασχολούνται με τις θανατηφόρες βόμβες διασποράς, οι νάρκες θεωρείται πολύ δύσκολο να εντοπιστούν και να αφοπλιστούν. «Οι ομάδες μας δεν έχουν λάβει εκπαίδευση για τον χειρισμό των ναρκών, επειδή απαιτούν σημαντικές προσπάθειες και σε επίπεδο κυβερνήσεων».

Αλλά αυτές οι μη εκρηγμένες νάρκες και άλλα πυρομαχικά, που δεν έχουν ακόμα ανακαλυφθεί, μπορεί να έχουν σημαντικό ρυπαντικό αντίκτυπο. «Τα υπολείμματα όπλων μπορούν να μολύνουν το περιβάλλον. Αυτό ισχύει για τα πυρομαχικά που δεν εκρήγνυνται τόσο καλά, όπως οι νάρκες εδάφους. Και οι ρύποι μπορούν να εισχωρήσουν στο έδαφος και να το μολύνουν, ίσως με βιοσυσσωρεύση στα φυτά, να εισχωρήσουν δηλαδή στις καλλιέργειες ή οτιδήποτε άλλο, και στη συνέχεια να καταλήξουν στον άνθρωπο», λέει ο Ντάρμπισαϊρ.

Πώς ο πόλεμος μολύνει το έδαφος για αιώνες

Ο ΟΗΕ έχει κρούσει των κώδωνα του κινδύνου σχετικά με τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των συγκρούσεων στη Συρία. «Είναι αναμφισβήτητο ότι η ύψιστη προτεραιότητα κατά τη διάρκεια ένοπλων συγκρούσεων και πολέμων είναι η διάσωση των αμάχων, η περίθαλψή τους και η μεταφορά τους σε ασφαλείς περιοχές. Όμως τα πράγματα φαίνεται να είναι εξαιρετικά επικίνδυνα και από ανθρωπιστικής πλευράς, όταν παραβλέπονται οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις του πολέμου. Ιδιαίτερα στο έδαφος και το νερό, ως κύριες και άμεσες πηγές διαβίωσης των Σύρων που ζουν ήδη κάτω από το όριο της φτώχειας».

Αλλά οι καταστροφικές επιπτώσεις του πολέμου στο έδαφος έχουν παρατηρηθεί και σε προηγούμενες συρράξεις.

Σε μια προσέγγιση των όσων συνέβησαν κατά τη διάρκεια του πολέμου του Κόλπου, μια μελέτη που δημοσιεύθηκε από το Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών το 2013 ανέφερε ότι ο πόλεμος του Κόλπου, το 1990-1991, προκάλεσε σοβαρές περιβαλλοντικές ζημιές, με την κατάσταση να επιδεινώνεται μετά την εισβολή στο Ιράκ το 2003.

Αυτό οφείλεται στην κατασκευή στρατιωτικών οχυρώσεων, στην τοποθέτηση και απομάκρυνση ναρκών και στη μετακίνηση στρατιωτικών οχημάτων και στρατιωτικού προσωπικού. Τα οικοσυστήματα στο Κουβέιτ, στο Ιράκ, στις προστατευόμενες περιοχές και στην έρημο υπέστησαν σοβαρή διατάραξη, με αποτέλεσμα την επιτάχυνση της διάβρωσης του εδάφους, την αύξηση της μετακίνησης της άμμου, μαζί με τη σκόνη και τις αμμοθύελλες.

Ούτε η Ευρώπη έχει γλιτώσει από την περιβαλλοντική καταστροφή λόγω πολέμων. Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος του περασμένου αιώνα είχε τόσο ακραίες επιπτώσεις λόγω της αποψίλωσης των δασών και της χημικής μόλυνσης από τα όπλα, ώστε πάνω από έναν αιώνα αργότερα υπάρχουν περιοχές που εξακολουθούν να θεωρούνται αβίωτες. Στη Γαλλία, μια τέτοια περιοχή είναι η λεγόμενη «Ζώνη Ρουζ».

Σύμφωνα με τον FAO, οι επιπτώσεις αυτές μπορεί να εκτείνονται πολύ πέρα από τη γενιά που υπέστη έναν πόλεμο: «ο σύγχρονος πόλεμος κάνει χρήση μη αποικοδομήσιμων όπλων καταστροφής και χημικών ουσιών που μπορούν να παραμείνουν στα πληγέντα εδάφη για αιώνες μετά το τέλος της σύγκρουσης».

Ποιος θα καθαρίσει;

Ο γεωργικός μηχανικός Φαντί Ομπεΐντ, του οποίου το αγρόκτημα στο Ιντλίμπ δέχτηκε επίθεση από τις ρωσικές και συριακές καθεστωτικές δυνάμεις, μας είπε: «Τα βαρέα στοιχεία που συνθέτουν τα εκρηκτικά απορροφώνται από το έδαφος και στη συνέχεια περνούν στον άνθρωπο. Αν το ποσοστό των βαρέων μετάλλων υπερβαίνει το επιτρεπτό όριο, μπορεί να οδηγήσει σε καρκίνο. Οι στρεβλώσεις μεταφέρονται επίσης στα ζώα, τα πρόβατα και τα βοοειδή, το γάλα ή το κρέας των οποίων καταναλώνουν οι άνθρωποι».

Σύμφωνα με τη Διεθνή Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού (ICRC) η δεκαετής κρίση στη Συρία έχει αφήσει περίπου 11,5 εκατομμύρια ανθρώπους να ζουν με τον κίνδυνο των ναρκών και εκρηκτικών καταλοίπων πολέμου (ERW). Με ολόκληρες εκτάσεις της χώρας να έχουν μετατραπεί σε ναρκοπέδια, μπορεί να περάσουν πολλές γενιές μέχρι η Συρία να καθαρίσει πλήρως από τη μόλυνση που έχει προκληθεί από τη χρήση πυρομαχικών.

Το νερό, ο αέρας και το χώμα επικοινωνούν μεταξύ τους και κανένα μέρος του συστήματός τους δεν έχει μείνει ανεπηρέαστο από τα δέκα και πλέον χρόνια του συριακού πολέμου. Παρά το γεγονός ότι τέσσερις δυνάμεις που διαχειρίζονται πολιτικούς φορείς και κυβερνήσεις με εκτελεστικούς μηχανισμούς στο πεδίο έχουν κυβερνήσει σε διάφορες περιοχές της Συρίας, καμία από αυτές δεν κατάφερε να αναπτύξει περιβαλλοντική πολιτική, ούτε παρείχαν πραγματική στήριξη στους Σύρους αγρότες για να αντιμετωπίσουν τη μόλυνση και να μπορέσουν να καλλιεργήσουν σωστά τα εδάφη τους.

Καθένα από τα συγκρουόμενα μέρη στη Συρία υποστηρίζεται στρατιωτικά από προηγμένες χώρες για την κατασκευή όπλων, αλλά όσο διαφορετικοί και αν είναι οι στόχοι για τους οποίους τα μέρη αυτά συγκρούονται, ο ΟΗΕ και το δίκαιο του πολέμου υποχρεώνουν όλα τα μέρη να επιδεικνύουν σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα και το περιβάλλον.

Αυτό σημαίνει ότι για την αδιάκριτη καταστροφή που προκαλούν τα στρατιωτικά σώματα τρίτων χωρών για την επίτευξη των στρατιωτικών τους στόχων, εξακολουθούν και φέρουν την ευθύνη οι χώρες τους ακόμη και αν πλέον έχουν προσχωρήσει σε άλλες συγκρούσεις.

*Μερικά ονόματα έχουν αλλάξει.

ΠΗΓΗ