 |
Νέοι συγκρούονται με την αστυνομία, Παρίσι, Μάης 1968 | © BRUNO BARBEYMAGNUM PHOTOS |
Δεν θα μας ανεχθούνε γιατί τα θέλουμε όλα.
Jerry Rubin, Do it.
Μη δουλεύετε ποτέ!
Σύνθημα στο Παρίσι, Μάης του ’69, στη Ρώμη, Φλεβάρης ’77, στην Αθήνα κάπου στις αρχές του ’80.
Οι συγκρούσεις των φοιτητών με την αστυνομία είναι πια σχεδόν καθημερινό γεγονός στη χώρα μας. Δεν περνάει, ίσως, μια μέρα χωρίς κάποιο γεγονός όπου κάποιος νέος ή νέα οδηγείται στο νοσοκομείο, τραυματίζεται, συλλαμβάνεται ή ανταποδίδει τα χτυπήματα αστυνομικών δυνάμεων. Στο επίκεντρο αυτών των αναταραχών βρίσκονται, ασφαλώς, η κατασκευή του Μετρό στην πλατεία Εξαρχείων αλλά και πολυάριθμα πανεπιστημιακά κάμπους της χώρας, όπου μεγάλες αντιδράσεις έχει προκαλέσει η επερχόμενη εγκατάσταση εκεί των ΟΠΠΙ, της λεγόμενης «πανεπιστημιακής αστυνομίας». Δεν θα μπορούσαμε, βέβαια, να μιλήσουμε για ένα πρωτοφανές, στα δικά μας πράγματα, γεγονός.
Ο Δεκέμβρης του 2008 σημαδεύτηκε από πρωτοφανή βίαια επεισόδια που ακινητοποίησαν το κέντρο της Αθήνας για πολλές εβδομάδες. Η αφορμή ήταν, ως γνωστόν, η δολοφονία ενός ανήλικου μαθητή από αστυνομικό, όμως πολλοί αναλυτές μιλούν για βαθύτερες αιτίες που βρίσκουν στο δυσοίωνο ήδη τότε μέλλον των νέων. Και φυσικά νέοι ήταν αυτοί που πρωτοστάτησαν στα τότε γεγονότα. Σήμερα φαίνεται ότι η κυβέρνηση παίζει ένα επικίνδυνο παιχνίδι με τη φωτιά. Οσο συνεχίζεται ακατάπαυστα αυτή η ρουτίνα της βίας δεν μπορούμε παρά να ευχόμαστε μόνο να μη συμβεί το μοιραίο. Λίγα παραπάνω δακρυγόνα, ένα λίγο πιο δυνατό χτύπημα με το κλομπ σε κάποιο κεφάλι, αληθινά πυρά…
Σε κάθε περίπτωση, η νεολαία της χώρας μοιάζει έντονα οργισμένη. Ποια να είναι άραγε η εξήγηση; Οι απαισιόδοξες οικονομικές και επαγγελματικές προοπτικές; Οι εξαντλητικές απαγορεύσεις της εποχής της καραντίνας; Ή, μήπως, η νεολαία είναι a priori οργισμένη και εξοργισμένη; Υπάρχει μια συγκεκριμένη, περιγράψιμη κουλτούρα της νεολαίας, σαφώς διακριτή από αυτήν των μεγαλύτερων ανθρώπων;
Κάτι τέτοιο συχνά έχει συνδεθεί με αναλύσεις σχετικές με τη ροκ κουλτούρα, μια κουλτούρα που από τη γέννησή της ταυτίστηκε με την εφηβεία, που όμως με τη χρόνια εμπορική εγκαθίδρυση του είδους οδήγησε σε συναυλίες ογδοντάρηδων (εκατομμυριούχων) ροκάδων που συνεχίζουν να τραγουδούν για τους εφηβικούς πόθους και για την αμετακίνητη θεματολογία των Sex, Drugs & Rock’n’Roll.
Ηδη στο τέλος της δεκαετίας του ’70, όταν οι πρώτοι πρωταγωνιστές του φαινομένου είχαν ήδη τριανταπενταρίσει, ο εκδοτικός οίκος του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ελλάδας αναδημοσίευε τη μελέτη του Εντουαρντ Ρόζενταλ, Στόχος: η φθορά των συνειδήσεων (Σύγχρονη Εποχή, 1980): «Δεν μπορεί να μην παραδεχθεί κανείς ότι υπάρχει ένας ορισμένος κοινωνικός προσανατολισμός στα τραγούδια των Rolling Stones. Ενοχλούν τη γερασμένη αστική ηθική, μιλάνε για την απελευθέρωση του ατόμου, που συντελείται με την απόρριψη των σεξουαλικών ταμπού, που προέρχονται από τις γερασμένες αστικές αρχές.
Ομως αυτή η εξέγερση δεν έχει τίποτα που να μπορεί να κλονίσει τις δομές του δυτικού κόσμου. Γιατί ο δυτικός κόσμος δεν έχει τίποτα να φοβηθεί ακόμα και από έναν σημαντικό αριθμό “απελευθερωμένων ατόμων”. Ο κίνδυνος γι’ αυτόν θα ήταν να δει αυτά τα άτομα να ενώνονται για να σχηματίσουν μια πραγματική επαναστατική δύναμη. Η στάση του δυτικού κόσμου απέναντι στο αδιαμόρφωτο κίνημα των “ελεύθερων” από όλα τα ταμπού χίππυς, είναι μια αρκετή μαρτυρία.(...) Παρά τις δηλώσεις του ιδεολόγου της Νέας Αριστεράς Theodore Roszak, ότι η αντικουλτούρα της νεολαίας είναι ακατάβλητος αντίπαλος της παραδοσιακής αστικής κουλτούρας, αποδεικνύεται στην πραγματικότητα ότι η τελευταία χειραγωγεί την πρώτη προς όφελός της και την αφομοιώνει. Η επαναστατημένη στάση της νεολαίας δεν είναι πια, στην πραγματικότητα, παρά ένα εμπόρευμα που πουλιέται πολύ στην αστική αγορά των αξιών».
Πιο πρόσφατα το βιβλίο του Jon Savage, Teenage: The Creation of Youth 1875-1945 [Εφηβεία: Η Κατασκευή της Νεολαίας 1875-1945] προσπαθεί να διερευνήσει την εξέλιξη του φαινομένου, μιας κοινωνικής τάξης που, ισχυρίζεται πειστικά ο Savage, δεν υπήρξε ουσιαστικά ως διακριτή τάξη πριν από μερικές μόλις δεκαετίες. Οι έφηβοι -όπως έχουμε καταλήξει να τους ορίσουμε- δεν ήταν παρόντες, μας λέει ο συγγραφέας γεννημένος τη δεκαετία του 1950 των rockers και των Beatniks, όταν θα ξεκινούσαν οι περισσότερες ιστορίες.
Μάλλον, ο έφηβος ως εικόνα μπορεί να εντοπιστεί στη δεκαετία του 1890, όταν τα θεμέλια για τον νέο αιώνα τέθηκαν στην κουλτούρα της αστικής νεολαίας. Το Teenage: The Creation of Youth Culture είναι μια αξιοσημείωτη πολιτισμική ιστορία που καταγράφει την εξάπλωση του αμερικανικού ιδεώδους της νεολαίας στην Αγγλία και την Ευρώπη και σε όλο τον κόσμο. Από τον Πίτερ Παν μέχρι τον Οσκαρ Ουάιλντ, την Αννα Φρανκ μέχρι τον Μάγο του Οζ, ο Savage καταγράφει την ανάπτυξη της νεανικής κουλτούρας ως εμπόρευμα και βιομηχανία από τις αρχές του περασμένου αιώνα έως σήμερα που είναι κινητήρια δύναμη στην παγκόσμια οικονομία.
Ενα καινούργιο βιβλίο που μπορεί να αποδειχτεί εξίσου κομβικό για τα δικά μας πράγματα εκδόθηκε πρόσφατα. Το «Ανθρωπολογία της Παρακμής» του Κωνσταντίνου Βασιλείου (Πλέθρον, 2022) αναζητεί τις απαρχές της εμμονής των κοινωνιών με το φαινόμενο της «παρακμής». Πολύ περισσότερο από μια ιστοριογραφία των ανησυχιών περί «παρακμής» των κοινωνιών, από τον Πλάτωνα έως τον Οσβαλντ Σπένγκλερ και πιο πέρα, ο Βασιλείου κάνει κάτι ακόμη ουσιαστικότερο: ανατέμνει την πολιτισμική και φιλοσοφική δομή της μοντέρνας και σύγχρονης κοινωνίας ώστε να μας εξηγήσει τόσο τις επιθυμίες της όσο και τις φοβίες.
Ειδικότερα για το θέμα της νεολαίας, ένα προαιώνιο ζήτημα σχολίων περί «παρακμής» και «εκφυλισμού» (ιδιαίτερα μετά τις ανθρωπολογικές αλλαγές που προκάλεσαν η ψηφιακή κουλτούρα και το διαδίκτυο), ο Βασιλείου γράφει: «Η αποκαλούμενη ‘‘νεανική κουλτούρα’’ δεν είναι προϊόν εμπορευματοποίησης. Εν δυνάμει υπάρχει σε κάθε σύνθετη κοινωνία, αλλά ενεργοποιείται καθώς η νεολαία απελευθερώνεται από τον έλεγχο των γηραιότερων.
Ασφαλώς, όπως και όλα τα πράγματα στη μοντέρνα και σύγχρονη εποχή, γίνεται και εμπόρευμα, αλλά η πραγματική της πηγή είναι η αφέλεια των νέων. Σε κάθε κοινωνία είναι δυνάμει ανανεωτική αλλά και δυνάμει επικίνδυνη και αποσταθεροποιητική. Η επίδραση των νέων στις κοινωνίες είναι εφάμιλλη με αυτήν των βαρβάρων. Γι’ αυτόν τον λόγο, σε πιο σταθερές κοινωνίες, οι νέοι είναι υπό επιτήρηση και οι παλαιότεροι ασκούν συνεχή εξουσία στους νεότερους, ενώ παράλληλα τα δικαιώματα και οι πρακτικές κάθε ηλικίας καθορίζονται αυστηρά.
Αλλά σε κοινωνίες με πολλές εναλλαγές, και ειδικά στη ραγδαία αύξηση της μοντέρνας κοινωνίας, οι νέοι εκ των πραγμάτων ελευθερώνονται και η νεότητα αποκτά εκστατική και υπερβάλλουσα ύπαρξη. Αυτό τελικά κορυφώθηκε τη δεκαετία του 1960, είχε όμως ήδη διαφανεί από την εποχή της Γαλλικής Επανάστασης, όταν, σύμφωνα με τον γνωστό στίχο του Γουόρντσγουορθ, «ήταν ευτυχία να ζεις σ’ εκείνη την αυγή/αλλά να είσαι και νέος ήταν ο ίδιος ο παράδεισος» (σ. 130)».
Μάλλον είμαστε καταδικασμένοι, κάθε φορά που θα συζητάμε για το ζήτημα της εξεγερμένης νεολαίας, να ανακαλούμε τα γεγονότα του Μάη του ΄68 στο Παρίσι. Υπάρχει εκεί κάτι που τα επαναστατικά κινήματα δεν ξέρουν να εκμεταλλευτούν καλά: τη χρησιμοποίηση της γελοιοποίησης εναντίον του παραλογισμού, γράφει ο Daniel Cohn-Bendit. Μετά τον συντηρητικό συγγραφέα Francis Fukuyama, ο οποίος μίλησε για το τέλος της Ιστορίας, μια θλιβερή επερχόμενη (;) φάση της ανθρωπότητας όπου δεν θα υπάρχει θέση για τη ρήξη, φαίνεται ότι ζητήματα όπως η εξέγερση και η ουτοπία απομακρύνθηκαν από τη συζήτηση.
Τουλάχιστον μέχρι σχετικά πρόσφατα. «Στα τριάντα πέντε, σαράντα έτσι κι αλλιώς όλοι είμαστε αναγκασμένοι να ομολογήσουμε ότι φοράμε τους γονιούς μας κατάσαρκα», γράφει ο Κωστής Παπαγιώργης. «Οσο κι αν επαναστατήσει κανείς για να απαλλαγεί από τον ζυγό της οικογένειας, το αίμα δεν ξεχνάει - αυτό, άλλωστε, είναι το αληθινό μυαλό». Οι άνθρωποι μεγαλώνουν, ηρεμούν, συμβιβάζονται και σταματούν τις διεκδικήσεις. Ολα δείχνουν ότι σήμερα τα βλέμματα των μεγαλυτέρων είναι στραμμένα στις δράσεις των νέων. Κοιτάνε ελπίζοντας, ίσως, ότι εκείνοι θα κάνουν αυτό που δεν έκαναν αυτοί;
*Διδάσκει Ιστορία της Τέχνης και Ιστορία του Πολιτισμού στο Πολυτεχνείο Κρήτης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου