Ακόμα ένα βιβλίο για την Ελληνική Επανάσταση;
Πριν από λίγο καιρό εκδόθηκε και ήδη βρίσκεται στις προθήκες των βιβλιοπωλείων αυτό το βιβλίο (εκδόσεις «εκτός των τειχών») το οποίο, όπως και ο τίτλος του αναφέρει, προσπαθεί να ψηλαφήσει πτυχές της Επανάστασης που δημιούργησε τον σύγχρονο ελληνισμό. Οι συγγραφείς του, Δημήτρης Μάνος και Γρηγόρης Ανδρεάτος, είναι γνώριμοι στον χώρο της Αριστεράς και όχι μόνο, τόσο για τη δράση τους όσο και για το συγγραφικό έργο και την αρθρογραφία τους.
Ισως η ιδεολογική τους αυτή τοποθέτηση να ξενίζει μερικούς, καθώς η φουστανέλα, το έθνος, οι πανηγυρικοί και πατριωτικοί λόγοι ανήκουν συνήθως σε άλλους χώρους. Ομως, όπως γράφουν και οι ίδιοι, η Επανάσταση του ’21 και άλλες μεγάλες στιγμές είναι αποτέλεσμα της δράσης του λαού, σε αυτόν ανήκουν κυρίως, από αυτές τις πηγές πρέπει να εμπνευστεί και να διδαχτεί. Το βιβλίο αυτό προσπαθεί να δει την Επανάσταση από τη μαρξιστική πλευρά, κόντρα τόσο σε εθνικιστικές κορόνες όσο και σε κοσμοπολίτικες, κυρίως αναθεωρητικές, απόψεις.
Το βιβλίο είναι χωρισμένο σε δύο κυρίως μέρη. Το πρώτο αφορά την ίδια την Επανάσταση, όχι τόσο περιγράφοντας τα γεγονότα (αυτά όμως δεν είναι αδιάφορα, καθώς υπάρχει ένα σύντομο χρονολόγιο στο τέλος του βιβλίου) όσο για τη φύση της, τους όρους έκρηξής της και την καθοδήγησή της. Ετσι, εξετάζονται οι χθεσινές και σημερινές οπτικές γύρω από το 1821, οι πολιτικοί, οικονομικοί και κοινωνικοί όροι που οδήγησαν σε αυτό και οι δυνάμεις που ανέλαβαν την ηγεσία του.
Δίνεται ιδιαίτερο βάρος στον καπιταλισμό που εξάρθρωσε τις μεσαιωνικές/ανατολικές οθωμανικές δομές, όσο και στο ερώτημα που ακόμα και σήμερα είναι αντικείμενο συζήτησης ανάμεσα στους ιστορικούς: αν η Επανάσταση αυτή εντάσσεται στις αστικές επαναστάσεις της εποχής. Φυσικά είναι εμπνευσμένη από τη Γαλλική Επανάσταση και τον Διαφωτισμό, όμως γίνεται αστική επανάσταση χωρίς αστική τάξη; Και αν υπήρχε αστική τάξη, ποια ήταν τα χαρακτηριστικά της; Ηταν οι Φαναριώτες, οι κοτζαμπάσηδες, οι καραβοκύρηδες ή οι Ελληνες των Παροικιών;
Ηταν μια διαμορφωμένη αστική τάξη ή ακόμα αδιαμόρφωτη; Και, τέλος, ποιος ήταν ο ρόλος των ξένων δυνάμεων και η αλληλεπίδρασή τους με κάποιους από αυτούς που θεωρούν τους εαυτούς τους ηγέτες της επανάστασης; Ταυτόχρονα τίθεται και ένα άλλο ερώτημα: Ηταν εθνικοαπελευθερωτική επανάσταση και σε ποιον βαθμό έπαιξαν ρόλο σε αυτήν τα λαϊκά στρώματα που ουσιαστικά έδωσαν τους μεγαλύτερους αγώνες και υπέστησαν τις μεγαλύτερες θυσίες; Μπόρεσαν να εκπροσωπηθούν κατά τη διάρκεια του Αγώνα ή ύστερα από αυτόν; Ποια η διαλεκτική σχέση μεταξύ κοινωνικού και εθνικού στην περίπτωση του 1821;
Το δεύτερο μέρος του βιβλίου είναι ένα σχεδίασμα της ιστορίας του ελληνικού κράτους από τη ναυμαχία του Ναυαρίνου έως σήμερα, λογική συνέχεια και απόληξη όσων θίγονται στο πρώτο μέρος. Το κράτος που δημιουργείται και οι ηγέτιδες δυνάμεις που την καθοδηγούν είναι αποτέλεσμα όσων εξελίχθηκαν κατά τη διάρκεια του Αγώνα – και δεν ήταν λίγα! Το σχεδίασμα αυτό χωρίζεται σε τρία μέρη: από το Ναυαρίνο ώς τη Μικρασιατική Καταστροφή, από τον Μεσοπόλεμο ώς την πτώση της χούντας και από τη Μεταπολίτευση ώς τις μέρες μας.
Πέρα από την καταγραφή των γεγονότων, το σχεδίασμα έχει ιδιαίτερη αξία τόσο για τα οικονομικά στοιχεία που παραθέτει, τα οποία σε μεγάλο βαθμό είναι άγνωστα στο ευρύ κοινό, για τις επιλογές που κάθε φορά έκανε η ηγεσία της Ελλάδας, επιλογές που τις περισσότερες φορές δεν ήταν καθόλου… εθνικές, αλλά καθαρά ταξικές, αλλά κυρίως για τη διαμόρφωση της αστικής τάξης της χώρας και τα χαρακτηριστικά της, όπως για παράδειγμα η εξάρτηση από τους ιμπεριαλιστές ή η καθαρά ταξική συμπεριφορά των ντόπιων τραπεζιτών, εφοπλιστών και βιομηχάνων.
Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει σε ένα μικρό –θα μπορούσε να είναι και μεγαλύτερο– αλλά μεστό παράρτημα σχετικά με το αγροτικό ζήτημα στην Ελλάδα αυτά τα 200 χρόνια. Περιγράφεται η διαρκής μείωση του αγροτικού πληθυσμού και προϊόντος, όχι μόνο ως αποτέλεσμα κοινωνικών εξελίξεων, αλλά ειδικά τα τελευταία 40 χρόνια ως αποτέλεσμα σχεδιασμού.
Ακόμη ένα βιβλίο λοιπόν; Η απάντησή μου είναι ότι το βιβλίο αυτό είναι ιδιαίτερο για τρεις κυρίως λόγους. Πρώτον, προσπαθεί να αναλύσει μαρξιστικά πτυχές της Επανάστασης. Η Αριστερά έχει υποχωρήσει σε μεγάλο βαθμό στο ιδεολογικό κομμάτι και βιβλία όπως αυτό αποτελούν πολύτιμη συνεισφορά στην ανάλυση και περιγραφή γεγονότων και καταστάσεων. Δεύτερον, δεν είναι γραμμένο με μια ακαδημαϊκή διάθεση, αλλά με στόχο να συμβάλει στη συνειδητοποίηση των λαϊκών δυνάμεων και την εκ νέου ενεργοποίησή τους. Γράφουν εξάλλου οι συγγραφείς ότι η ιστορία δεν πρέπει απλώς να διαβάζεται, αλλά και να λειτουργεί ως εφαλτήριο για να γίνει ο λαός δημιουργός ιστορίας.
Τρίτον, και αυτό είναι ίσως από τα πιο σπάνια, το βιβλίο δεν λειτουργεί ως θέσφατο. Δεν είναι ο στόχος των συγγραφέων να επιβάλουν την «αλήθεια» τους, αλλά να ανοίξουν τη συζήτηση, να διαλεχθούν με άλλες απόψεις που έχουν σκοπό να φωτίσουν πτυχές του Αγώνα που αποτελεί τον θεμέλιο λίθο της σύγχρονης Ελλάδας, αλλά και αστείρευτη έμπνευση των λαϊκών αγώνων για τη χειραφέτησή τους. Ας μην ξεχνάμε εξάλλου ότι οι αγωνιστές του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ κατά τη διάρκεια της άλλης σημαντικής περιόδου που ο λαός βγήκε αγωνιστικά στο προσκήνιο είχαν σημαντικές αναφορές στο 1821.
*Φιλόλογος-ιστορικός
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου