Αναγκαία η αποανάπτυξη στον τομέα παραγωγής ζωικών προϊόντων

Του Γιώργου Κολέμπα*

Η ανθρώπινη διατροφή

Οι κυρίαρχες σήμερα οικονομικές-πολιτικές ελίτ στηρίζονται στην ουτοπία ότι το «μαγικό ραβδί» της αγοράς και η εξελισσόμενη επιστήμη-τεχνολογία θα μας λύσουν τα προβλήματα και στον αγροδιατροφικό τομέα, με την καλλιέργεια γενετικά τροποποιημένων (μεταλλαγμένων) ποικιλιών και την εκτροφή βελτιωμένων ρατσών, καθώς και με τη βιομηχανική παραγωγή «σούπερ τροφών» ή την εργαστηριακή παραγωγή ζωικών προϊόντων και κρέατος από αντίστοιχες εταιρείες¹.

Αντίθετα, η πλειονότητα των «από κάτω» δεν μπορεί παρά να στηριχτεί στη συνεργασία των αγροτικών κοινοτήτων για τη μελλοντική αποαναπτυξιακή γεωργία: θα πρέπει να σταματήσει η σημερινή επιμονή στην εντατική κτηνοτροφία και η μεγάλη ζήτηση των προϊόντων της, ώστε να καταστεί δυνατόν να τρέφεται ο παγκόσμιος πληθυσμός πλουσιοπάροχα με σιτηρά και όσπρια. Τα ζώα να είναι ενταγμένα με ισορροπία σε ολοκληρωμένα αγροκτήματα, και τα ζωικά προϊόντα να είναι συμπληρωματικά στην ανθρώπινη διατροφή. Παράλληλα, θα χρειαστεί να επανέλθει στην πρακτική των αγροτικών κοινοτήτων η καλλιέργεια ντόπιων, εγκλιματισμένων ποικιλιών, που δεν χρειάζονται πολλές εξωτερικές εισροές (λιπάσματα, φυτοφάρμακα) και αντέχουν καλύτερα στις τοπικές συνθήκες κλίματος και εδάφους, καθώς, αντίστοιχα, και η εκτροφή ντόπιων ρατσών ζώων και πουλερικών.

Κτηνοτροφία-ζωοεκτροφή

Κάποια χρήσιμα στοιχεία:

• Το 40% των εδαφών της Γης είναι καλλιεργήσιμα, εκ των οποίων το 1/3 χρησιμοποιείται για την παραγωγή ζωοτροφών.
• Η κατανάλωση κρέατος και γαλακτοκομικών προϊόντων αυξάνεται κάθε χρόνο. Οι γαλακτοβιομηχανίες, στην ύστερη νεωτερικότητα, οδήγησαν τον «άνθρωπο-καταναλωτή», από τα γενοφάσκια του, στην κατανάλωση επεξεργασμένου γάλακτος, ιδίως στη Δύση και στον Βορρά. Και η κατανάλωση ζωικού γάλακτος είναι αυξητική, για λόγους «ανάπτυξης» και αύξησης των κερδών. Από έρευνες (για το 2010) προκύπτει ότι από τα 20 δισ. δολάρια που είναι ο τζίρος για τις βρεφικές τροφές, τα 2/3 προέρχονται από βρεφικό γάλα. Η Ευρώπη είναι η μεγαλύτερη αγορά βρεφικού γάλακτος παγκοσμίως, με πωλήσεις πάνω από 2 δισ. ανά έτος.
• Από αρχές του 1960 ο παγκόσμιος πληθυσμός διπλασιάστηκε, η κατανάλωση κόκκινου κρέατος τετραπλασιάστηκε, του κρέατος και των πουλερικών δεκαπλασιάστηκε. Τα ζώα εκτροφής υπολογίζονται σε 60 δισ. και συμβαίνει το εξής παράδοξο – στα αναπτυγμένα κράτη περίπου 1 δισ. άτομα πάσχουν από παχυσαρκία και προβλήματα υγείας που συνδέονται με τον τρόπο διατροφής. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναγνωρίζει ότι η επιδημία της παχυσαρκίας αποτελεί ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα υγείας,² με την κατανάλωση ζωικών λιπών και κτηνοτροφικών προϊόντων να ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό γι’ αυτό, ενώ στις αναπτυσσόμενες χώρες ο ίδιος αριθμός ατόμων πάσχουν από υποσιτισμό.
• Σύμφωνα με τον ΟΗΕ (FAO), η ζωοεκτροφή εκπέμπει το 18% του ισοδύναμου CO₂ σε παγκόσμιο επίπεδο. Για την παραγωγή 1 κιλού βοδινού κρέατος, για παράδειγμα, έχει υπολογιστεί ότι προκύπτει εκπομπή 22 κιλών ισοδύναμου CO₂, 1 κιλού αρνίσιου/κατσικίσιου κρέατος εκπομπή 20 κιλών, ενώ από 1 κιλό χοιρινού προκύπτει εκπομπή 7,5 κιλών, και από 1 κιλό πουλερικών εκπομπή 5 κιλών ισοδύναμου CO₂. Η παραγωγή αυγών και γάλακτος είναι πιο φιλική για το κλίμα (επειδή τα ζώα χρειάζονται λιγότερη ενέργεια για αυτό): σε 1 κιλό αυγών ή κατσικίσιου/προβατίσιου γάλακτος αντιστοιχούν 3 κιλά εκπομπής ισοδύναμου CO₂, ενώ σε 1 κιλό αγελαδινού αντιστοιχούν μόνο 1,4 κιλά εκπομπών.
• Το 20% των βοσκότοπων έχουν υποβαθμιστεί λόγω της υπερβόσκησης, της διάβρωσης και της ρύπανσης του εδάφους από τα ζωικά απόβλητα, τα αντιβιοτικά, τις ορμόνες, τις χημικές ουσίες από τη βυρσοδεψία, τα λιπάσματα και τα φυτοφάρμακα που χρησιμοποιούνται για να ψεκαστούν οι καλλιέργειες ζωοτροφών.
• Όσο αφορά δε τους φθίνοντες πλέον υδάτινους πόρους της Γης, η κτηνοτροφία χρησιμοποιεί τεράστιες ποσότητες νερού, ενώ προκαλεί σημαντική ρύπανση στον υδροφόρου ορίζοντα. Στη Δύση, το μισό από το νερό που καταναλώνεται, πηγαίνει στην εκτροφή.
• Απαιτείται 10-20 φορές περισσότερη ενέργεια για την παραγωγή ζωικών προϊόντων, απ’ όση για την παραγωγή φυτικής τροφής. Ο βαθμός μετατροπής από ζωοτροφή σε τροφή για τον άνθρωπο κυμαίνεται από 1:3 έως 1:4, ανάλογα με το είδος του ζώου. (Είναι πιο αποδοτικό να τρώμε απευθείας ό,τι καλλιεργούμε, αντί να το αφήσουμε να περάσει πρώτα μέσα από ένα ζώο). Επίσης απαιτείται περισσότερο έδαφος: για την παραγωγή 1 κιλού κρέατος απαιτείται γη που θα μπορούσε να παραγάγει 6 κιλά δημητριακά ή 9 κιλά ρύζι ή 12 κιλά όσπρια.
• Επίσης η μαζική-εντατική εκτροφή των εκατομμυρίων ζώων συμβάλλει στον αφανισμό της ζωής από τις θάλασσες, αφού περίπου το 50% των ψαριών που αλιεύονται χρησιμοποιούνται ως τροφή για τα γουρούνια, τις αγελάδες, τα πρόβατα, τα κοτόπουλα κ.λπ. Αυτά τα ζώα καταναλώνουν περισσότερους τόνους ψαριών απ’ ό,τι όλοι οι καρχαρίες, τα δελφίνια και οι φώκιες ολόκληρου του πλανήτη. Έτσι, οι πληθυσμοί των ψαριών σταδιακά εξαφανίζονται³, ενώ οι φάλαινες, οι φώκιες, τα δελφίνια και τα θαλασσοπούλια πεθαίνουν από πείνα.
• Προτάθηκαν στους αγρότες –κυρίως των «υπανάπτυκτων» χωρών– καλλιέργειες ενεργειακών (ελαιοδοτικών) φυτών, όπως ο φοίνικας, η ελαιοκράμβη, ο ηλίανθος, το σουσάμι, η σόγια κ.λπ., αλλά και δημητριακών, όπως το ζαχαροκάλαμο ή το καλαμπόκι, από την επεξεργασία των οποίων παράγεται αιθανόλη και στη συνέχεια βιοντίζελ⁴. Έτσι, διαμορφώθηκε μεγάλος ανταγωνισμός στην παγκόσμια αγορά των γεωργικών βασικών αγαθών για την παραγωγή βιοκαυσίμων από αυτά, έναντι της ζήτησής τους για την επεξεργασία τροφίμων⁵. Άμεσο αποτέλεσμα αυτού του ανταγωνισμού ήταν η μείωση των εκτάσεων για καλλιέργεια τροφής, η μείωση της παραγωγής ειδών διατροφής, η μεγάλη αύξηση των τιμών των δημητριακών, η αύξηση της κατανάλωσης των αποθεμάτων νερού.
• Χωρίς υπερβολή, ο κυρίαρχος ανθρωπολογικός τύπος, με την κατανάλωση της τροφής του, εκτός των άλλων, διακινδυνεύει και το μέλλον αυτού του πλανήτη «χάρη στη βουλιμία του για χάμπουργκερ»⁶.

Στην πραγματικότητα, η παγκόσμια ζωοεκτροφή είναι ουσιαστικώς αντιπαραγωγική. Χρειάζεται, επομένως, μεγάλη αποανάπτυξη στη ζωοεκτροφή, αποανάπτυξη στην παραγωγή ζωικών προϊόντων, καθώς και στην κατανάλωσή τους. Τα παραπάνω αφορούν και τον ελληνικό αγροδιατροφικό τομέα.

*Συγγραφέας 

^[1] Βλ. «Κρέας εργαστηρίου: οι εταιρείες έτοιμες να το βάλουν στο πιάτο μας», (τελευταία επίσκεψη Φεβρουάριος 2019).

^[2] Λόγω των άθλιων και ανθυγιεινών συνθηκών εκτροφής των ζώων, καθώς και των ορμονών ανάπτυξης και πάχυνσης που τους χορηγούνται για την επιτάχυνση της παραγωγής κρέατος και γάλακτος, ένα σημαντικό ποσοστό της παγκόσμιας παραγωγής αντιβιοτικών (περίπου το 50%) χορηγείται στα εκτρεφόμενα ζώα. Ωστόσο, παρά την τόσο απλόχερη ιατρική «φροντίδα», ασθένειες και επιδημίες, όπως η νόσος των τρελών αγελάδων και των πτηνών, η γρίπη των χοίρων, ο μελιταίος πυρετός, κ.λπ., ξέσπασαν σκορπώντας τον πανικό. Η αφύσικη τροφή που τρώνε τα εκτρεφόμενα ζώα (ιχθυάλευρα, αλεσμένα κόκκαλα, νύχια, τρίχες κ.λπ.), οι άθλιες συνθήκες διαβίωσής τους και η υπερβολική χορήγηση αντιβιοτικών και ορμονών καθιστούν την κατανάλωση κρέατος εντελώς επιβλαβή για την ανθρώπινη υγεία, ενώ οι απάνθρωπες συνθήκες μεταφοράς τους, αλλά και η ίδια η φρικαλέα διαδικασία σφαγής των ζώων θέτουν ζητήματα βιοηθικής. Για τη σφαγή, τη μεταφορά, την επεξεργασία και το μαγείρεμα απαιτείται επίσης σημαντική κατανάλωση ενέργειας.

^[3] Σύμφωνα με τη Διεθνή Οργάνωση Τροφίμων και Γεωργίας, το 70% των παγκόσμιων αποθεμάτων ψαριών υπεραλιεύεται ή έχει ήδη 100% αλιευθεί, καταστρέφοντας ή απειλώντας να καταστραφεί η ζωή εκατομμυρίων ψαράδων ανά τον κόσμο. Τον μεγαλύτερο κίνδυνο διατρέχουν σήμερα ο λευκός τόνος, ο ξιφίας και ο μπακαλιάρος του Ατλαντικού, ενώ ένα βήμα πριν την εξαφάνιση βρίσκονται είδη όπως τα χέλια, ο κόκκινος τόνος και ένα είδος μικρού καρχαρία.

^[4] Το βιοντίζελ, στην Ευρώπη, προέρχεται από φοινικέλαιο μέχρι και 25%. Αμέτρητα στρέμματα τροπικών δασών έπρεπε να δώσουν τη θέση τους στις φυτείες ελαιοφινίκων, ειδικά στην Ινδονησία και τη Μαλαισία, καταστρέφοντας έτσι τη βάση διαβίωσης πολλών ζωικών και φυτικών ειδών και προκαλώντας τεράστιες εκπομπές αερίων θερμοκηπίου. Γι’ αυτό, το ευρωπαϊκό κίνημα της αποανάπτυξης, προστασίας του κλίματος και του περιβάλλοντος καλεί τις κυβερνήσεις και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προστατεύσουν τα τροπικά δάση και τους κατοίκους τους και να σταματήσουν την πρόσμειξη φοινικέλαιου στα καύσιμα!

^[5] Στα βενζινάδικα, οι Ευρωπαίοι οδηγοί βάζουν συχνά φοινικέλαιο χωρίς να το γνωρίζουν. Το φοινικέλαιο περιέχεται σε κάθε δεύτερο προϊόν περίπου στα σουπερμάρκετ και είναι σχεδόν αδύνατο να φανταστούμε την καθημερινότητά μας χωρίς αυτό. Αλλά ελάχιστοι γνωρίζουν ότι μεγάλο μέρος των εισαγωγών φοινικέλαιου στην Ευρώπη καταλήγει στο ντεπόζιτο των αυτοκινήτων. Ο λόγος είναι η απαίτηση της ΕΕ να μειωθούν οι εκπομπές αερίων θερμοκηπίου από τα καύσιμα. Το ντίζελ υποτίθεται ότι γίνεται πιο φιλικό προς το περιβάλλον αν μέρος του συνίσταται από φυτικά έλαια. Τεράστιο λάθος! Γιατί η πρόσμειξη φοινικέλαιου στο καύσιμο βλάπτει το περιβάλλον, το κλίμα και τον άνθρωπο. Το βιοντίζελ, μέσω των φυτειών φοινικέλαιου που προέρχονται από τη μετατροπή δασικών περιοχών σε καλλιέργειες, παράγει επίσης τεράστιες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, που βλάπτουν όχι μόνο το κλίμα αλλά και την υγεία μας. Με την αποψίλωση των τροπικών δασών όλο και περισσότερα είδη, όπως οι ουρακοτάγκοι, οι ασιατικοί ελέφαντες και οι ρινόκεροι, χάνουν τον ζωτικό τους χώρο. Ειδικά στην Ινδονησία, η κατάσταση γίνεται όλο και πιο απειλητική: οι φυτείες φοινικέλαιου έχουν καταλάβει συνολικά 140 εκατομ. στρέμματα, που αντιστοιχεί σχεδόν στη μισή έκταση της Γερμανίας! Και οι φυτείες αυξάνονται συνεχώς. Αυτό δεν μπορεί να συνεχιστεί!

^[6] Υπάρχει μεγάλο κοινωνικό κόστος στην παραγωγή βιοκαυσίμων, το οποίο μπορούμε να αντιληφθούμε από το γεγονός: για να γεμίσει το ρεζερβουάρ ενός μεγάλου τζίπ με 25 γαλόνια αιθανόλης, θα πρέπει να στερηθεί τροφή ισοδύναμη με 220 κιλά καλαμποκιού, που μπορεί να θρέψει έναν άνθρωπο για ένα χρόνο.

^[7] Singer Peter, Η απελευθέρωση των ζώων, Αντιγόνη, Θεσσαλονίκη 2010.