EUROKINISSI

 

Ελίνα Ψύκου-Αδέσποτα Κορμιά

Το χρονικό του αίσχους με αφορμή μια αφίσα και ένα ντοκιμαντέρ

Νόρα Ράλλη

 

«Δεν φοβόμαστε και αγαπάμε τους ανθρώπους» διεμήνυσε η σκηνοθέτρια στους αυτόκλητους ιεροεξεταστές, ενώ η διευθύντρια του φεστιβάλ, Ελίζ Ζαλαντό, έστειλε μια υποδειγματική και αποστομωτική απάντηση στον μητροπολίτη Φιλόθεο που είχε ζητήσει την απομάκρυνση της αφίσας της ταινίας.

Το γεγονός ότι πρέπει εν έτει 2024 να μιλάμε για ζητήματα όπως η αυτοδιάθεση του γυναικείου σώματος και η καλλιτεχνική ελευθερία και τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα ως «απάντηση» σε συμπεριφορές και μια ρητορική που μας γυρίζει κατευθείαν πίσω στον Μεσαίωνα (στην κυριολεξία) έχει καταντήσει το λιγότερο βαρετό, το περισσότερο επικίνδυνο. Γιατί πραγματικά δεν είναι δυνατόν (είναι τελικά, αλλά έχει καταντήσει τουλάχιστον γελοίο) μια καλλιτέχνις να δέχεται επιθέσεις από την Εκκλησία, από θρησκόληπτους και φασιστοειδή, επειδή έκανε μια ταινία και επειδή η αφίσα γι' αυτή την ταινία εικονίζει μια έγκυο εσταυρωμένη. Πραγματικά πόσο ακόμη θα συζητάμε για παρόμοια θέματα; Να θυμίσουμε ότι έχουν περάσει 36 χρόνια από την τελευταία φορά που η προβολή μιας ταινίας γινόταν με την παρουσία αστυνομίας έξω από τις αίθουσες (το 1988 με το παραθρησκευτικό μένος ενάντια στον κατά Σκορσέζε «Τελευταίο πειρασμό» του Καζαντζάκη) και 12 από τα γεγονότα με τη Χρυσή Αυγή στο «Χυτήριο» με αφορμή το «Corpus Christi» του Τ. ΜακΝάλι.

Χθες λοιπόν προβλήθηκε στο «Ολύμπιον», στο πλαίσιο του 26ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, η ταινία «Αδέσποτα κορμιά» της Ελίνας Ψύκου, ένα ντοκιμαντέρ με τη μορφή road movie και θεματική την προσωπική αυτονομία και την αυτοδιάθεση του γυναικείου (εν προκειμένω) σώματος. Και μόνο λόγω της αφίσας είχαν προηγηθεί έντονες αντιδράσεις: γιατί μια καλλιτέχνις να βάλει μια έγκυο εσταυρωμένη γυναίκα σε αφίσα έργου της; Αυτός ήταν και ο λόγος που ακροδεξιές και παραθρησκευτικές οργανώσεις είχαν δώσει ραντεβού έξω από το «Ολύμπιον». Για την αποφυγή επεισοδίων η αστυνομία αποφάσισε την απαγόρευση των συναθροίσεων από το μεσημέρι μέχρι τα μεσάνυχτα, γεγονός που δεν απέτρεψε ορισμένους ακροδεξιούς ή θρησκόληπτους να συγκεντρωθούν στην Αριστοτέλους και να επιχειρήσουν να μπουν στο «Ολύμπιον» (έγιναν μερικές προσαγωγές μάλιστα) ανεπιτυχώς, καθώς υπήρχαν ισχυρές δυνάμεις των ΜΑΤ. Την ίδια ώρα φοιτητές και μέλη αντιφασιστικών οργανώσεων έκαναν πορεία διαμαρτυρίας στους δρόμους της πόλης και προς το άγαλμα του Βενιζέλου. Πάντως μ' αυτά και μ' αυτά η προβολή ολοκληρώθηκε τουλάχιστον χωρίς ακρότητες.

Στα «Αδέσποτα κορμιά», τη νέα ταινία τεκμηρίωσης της Ελίνας Ψύκου, μια γυναίκα είναι έγκυος, αλλά δεν θέλει να γίνει μητέρα. Μία άλλη θέλει, αλλά δεν μπορεί. Και ακόμα μία θέλει απλώς να πεθάνει με αξιοπρέπεια. Ομως η άμβλωση, η εξωσωματική γονιμοποίηση και η ευθανασία αντίστοιχα δεν είναι νόμιμες στις χώρες τους. Το ντοκιμαντέρ λοιπόν εξερευνά τη σωματική αυτονομία σε μια Ευρώπη όπου επιτρέπεται να ταξιδέψεις, να εργαστείς και να καταναλώσεις ελεύθερα, αλλά όχι πάντα να ζήσεις ή να πεθάνεις όπως επιθυμείς... Η ταινία προβλήθηκε, όπως προείπαμε, χθες στο 26ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, ήδη ωστόσο είχαν υπάρξει έντονες αντιδράσεις για την αφίσα της. Εκλεγμένος βουλευτής του χριστιανορθόδοξου κόμματος Νίκη (Κομνηνός Δελβερούδης) υπέβαλε έως και επίκαιρη ερώτηση προς την υπουργό Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, χαρακτηρίζοντας την αφίσα της ταινίας «βλάσφημη και προσβλητική προς τα χρηστά ήθη».

Θεολόγοι

Διαμαρτυρήθηκε και η Πανελλήνια Ενωση Θεολόγων, η οποία έστειλε επιστολή στη διευθύντρια του φεστιβάλ, Ελίζ Ζαλαντό, γιατί λένε έγινε «απαράδεκτη κατάχρηση του κατ' εξοχήν Ιερότατου Συμβόλου του Χριστιανισμού, του Τίμιου και Ζωοποιού Σταυρού, πάνω στον οποίο απεικονίζεται μία ημίγυμνη έγκυος γυναίκα». Τέλος, ακόμη και ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Φιλόθεος ζήτησε από τη γενική διευθύντρια του φεστιβάλ, Ελίζ Ζαλαντό, με πολυσέλιδη επιστολή του, να μην αναρτηθεί η αφίσα, διότι «είναι βαθύτατα προκλητική για το θρησκευτικό συναίσθημα των χριστιανών της πόλης».

EUROKINISSI

Υποδειγματική υπήρξε η απάντηση της κ. Ζαλαντό που ανέφερε μεταξύ άλλων: «Σας προσκαλούμε στην προβολή για να διαπιστώσετε ιδίοις όμμασι ότι το ντοκιμαντέρ αυτό διατρέχεται από την επιθυμία της δημιουργού να καταγράψει τις αγωνίες ανθρώπων που υποφέρουν διότι περιορίζεται η ελευθερία τους. Ως γυναίκα, μητέρα και εργαζόμενη, βλέπω κι εγώ με ανησυχία ότι ο κόσμος, εν έτει 2024, μοιάζει να πηγαίνει πίσω. Η βία, οι επιθέσεις κατά των γυναικών, οι γυναικοκτονίες αυξάνονται συνεχώς. Αυξάνονται και οι επιθέσεις κατά αδυνάτων και διαφορετικών. Μόλις χθες στην πλατεία Αριστοτέλους, μια ανάσα από την έδρα του Φεστιβάλ μας, είδαμε με φρίκη και αγανάκτηση μια αήθη και βίαιη επίθεση εναντίον δυο διεμφυλικών ατόμων, τα οποία διασώθηκαν καθαρά από τύχη. Αυξάνονται επίσης τα απολυταρχικά καθεστώτα που περιορίζουν την ελευθερία, καταπατούν βασικά ανθρώπινα δικαιώματα και αμφισβητούν την έννοια της Δημοκρατίας. […] Κατανοώ ότι η διαφημιστική αφίσα της ταινίας Αδέσποτα Κορμιά εκφράζει ίσως απόψεις αντίθετες από τις δικές σας. […] Μα κι εγώ όμως βλέπω έργα που δεν μου αρέσουν και ακούω απόψεις που είναι αντίθετες στις δικές μου. Σε καμία περίπτωση όμως δεν θα μπορούσα να ζητήσω την απαγόρευσή τους, ή την απόσυρσή τους, διότι αυτό αντίκειται στο Κράτος Δικαίου. Το ίδιο συμβαίνει και με την αφίσα της ταινίας Αδέσποτα Κορμιά. Ως καλλιτεχνικό έργο μπορεί να διαβαστεί με πολλούς τρόπους και να προκαλέσει ποικίλες αντιδράσεις.[...] Ομως ούτε εγώ ούτε κανείς άλλος επίσημος φορέας μπορεί να την απαγορεύσει από τη στιγμή που δεν παραβιάζει το Σύνταγμα και τους νόμους. Αντιλαμβάνομαι λοιπόν τον προβληματισμό σας για τη συγκεκριμένη αφίσα. Σας παρακαλώ, όμως, να κατανοήσετε κι εσείς ότι οι πράξεις απαγόρευσης ή λογοκρισίας είναι αντίθετες όχι μόνο στις αξίες μου αλλά και αντίθετες στους νόμους του κράτους μας. [...] Επιτρέψτε μου τέλος, Παναγιώτατε, να εκφράσω την άποψη ότι ο Σταυρός του Κυρίου δεν είναι μόνον ένα σύμβολο πίστης, μια απλή εικόνα που αναπαράγεται στατικά ανά τους αιώνες, αλλά και ένας συμπεριληπτικός τόπος και ένας εν κινήσει τρόπος που αγκαλιάζει τον πεπτοκώτα άνθρωπο, τον πάσχοντα άνθρωπο, τον εσαεί ξένο, τον οποίο οφείλουμε να υποδεχόμαστε με ταπεινότητα, κατανόηση και αγάπη».

EUROKINISSI

Ξεκάθαρη θέση πήρε η Ενωση Σκηνοθετών Παραγωγών Ελληνικού Κινηματογράφου (ΕΣΠΕΚ), παρατηρώντας πως αρχικά η ερώτηση του βουλευτή της Νίκης «αντιμετωπίστηκε σαν ένα ευτράπελο που κανείς δεν θα του έδινε μεγαλύτερη αξία πέρα από τη γραφικότητα, όμως η επίθεση στην Ελίνα Ψύκου και στον Νίκο Πάστρα που έφτιαξε την αφίσα συνεχίστηκε με πολύ μεγάλη ένταση μέσα από σειρά δημοσιευμάτων και αναρτήσεων στα social media. Πολλές από αυτές τις αναρτήσεις αλλά και διάφορα προσωπικά μηνύματα στη σκηνοθέτρια και τον γραφίστα είναι ευθέως απειλητικά ως προς την ύπαρξή τους. Εν όψει της προβολής της ταινίας στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης οργανώνονται συλλαλητήρια στα οποία δεν θα δίναμε μεγάλη σημασία αν δεν βλέπαμε ότι τα ακροδεξιά ένστικτα γίνονται όλο και πιο επικίνδυνα. Αρκεί να αναφέρουμε το πρόσφατο περιστατικό στη Θεσσαλονίκη στην πλατεία Αριστοτέλους» γράφουν, κάνοντας ακόμα λόγο για «ακροδεξιές επιταγές για επιστροφή της βλασφημίας και της προσβολής θρησκεύματος με αφορμή το ντοκιμαντέρ» και για «σκοτεινές μέρες».

«Δεν φοβόμαστε και αγαπάμε τους ανθρώπους»

ΑΠΕ

Η ίδια η σκηνοθέτρια είχε καταρχάς σχολιάσει πως η αφορμή και ο λόγος ύπαρξης της ταινίας της είναι ακριβώς το γεγονός ότι ζούμε μια αντίφαση: από τη μία επιτρέπεται να ταξιδέψεις, να εργαστείς και να καταναλώσεις ελεύθερα, αλλά όχι πάντα να ζήσεις ή να πεθάνεις όπως επιθυμείς. «Καμία ανάγκη για πρόκληση, καμία βλασφημία -τι σημαίνει άλλωστε αυτό;-, μόνο η ανάγκη προάσπισης έκφρασης, αυτονομίας και αυτοδιάθεσης. Αν αυτά είχαν διασφαλιστεί ως δεδομένα, η ταινία αυτή μπορεί να μην υπήρχε, σίγουρα πάντως δεν θα υπήρχε η προσπάθεια να λογοκριθεί η αφίσα της». Οι «αντιδράσεις» συνεχίστηκαν και η ίδια έγραψε σε ποστ πριν από τέσσερις μέρες: «Γεννήθηκα στα Πατήσια στις 8 Μαρτίου 1977, τη μέρα που είναι καθιερωμένη ως μέρα της γυναίκας. Σε λίγες ώρες κλείνω τα 47. Μεγάλωσα ανάμεσα στα Πατήσια και στον Περισσό. Πήγα δημοτικό τη δεκαετία του '80 και γυμνάσιο και λύκειο τη δεκαετία του '90. Ο παππούς μου και ο μπαμπάς μου ήταν ΑΕΚ. ΑΕΚ έγινα κι εγώ. Βλέπαμε στο γήπεδο και στην τηλεόραση τον Νίλσεν, τον Τσιάρτα, τον Κωστή, τον Κασάπη. Και η εποχή σήκωνε ελληνική pop. Μαντώ, Αλέξια, Σαμπρίνα, Χαριτοδιπλωμένο, Δάντη. Στο μεταξύ μεγαλώσαμε. Ολες και όλοι. Κι εγώ. Και τα τραγούδια. Και η ΑΕΚ. Και ο παππούς πέθανε. Η οικογένειά μου μ' έμαθε να μην φοβάμαι. Αυτό προσπαθώ να μάθω και τον Νικόλα, τον γιο μου. Δε φοβάμαι λοιπόν. Λυπάμαι μόνο που τα ινδάλματα της παιδικής μου ηλικίας, ο Τσιάρτας, η Σαμπρίνα, και ποια, ποιος ξέρει ποια, ποιος άλλη, άλλος, παρέα με όλον αυτόν τον στρατολογημένο κόσμο με εκφοβίζουν. Για μια αφίσα που απεικονίζει την Παναγία, την οποία αποκαλούν μητέρα τους. Που την απεικονίζει σταυρωμένη (όπως ο Χριστός) και έγκυο στον Χριστό. Μάλλον στο μυαλό τους πάθη επιτρέπεται να περνάνε δημόσια μόνο οι άντρες. Οι γυναίκες ας κρατήσουν τα πάθη για το σπίτι. Και μάλλον είναι ντροπή να δείχνεις την Παναγία με γυμνό στήθος. Γυμνό μπορεί να είναι το γυναικείο στήθος μόνο στις ταινίες ενηλίκων που βλέπουν τα βράδια, όταν κοιμούνται τα παιδιά και κλείνουν τα φώτα για να μην τους βλέπει ο Θεός... Δεν φοβόμαστε και αγαπάμε τους ανθρώπους» κατέληξε.