Ο μαζικός τουρισμός των υψηλών εισοδημάτων στις Κυκλάδες - Tου Ηλία Ιωακείμογλου*

Όπως όλοι οι κλάδοι παραγωγής που χρησιμοποιούν μη ανανεώσιμους φυσικούς πόρους (ορυκτά, αγροτική γη κλπ), έτσι και ο μαζικός τουρισμός, διαφέρει από την παραγωγή εμπορευμάτων της μεταποιητικής βιομηχανίας κατά το ότι υφίσταται έναν επιπλέον περιορισμό: Πρώτα εκμεταλλεύονται οι τουριστικές επιχειρήσεις τα πλουσιότερα «κοιτάσματα» φυσικών πόρων, και μόνο μετά από αυτό εκμεταλλεύονται εκείνα που έχουν υποδεέστερη ποιότητα. Καθώς, λοιπόν, αυξάνεται η ζήτηση και επεκτείνεται η παραγωγή από τους πλουσιότερους στους φτωχότερους πόρους, τα έσοδα από την πώληση τουριστικών υπηρεσιών ανά μονάδα κεφαλαίου μειώνονται. Αυτό όμως μειώνει την  κερδοφορία. Χαρακτηρίζεται, επομένως, ο μαζικός τουρισμός από εγγενή πτωτική τάση της κερδοφορίας. 

Σε αυτό έρχεται να προστεθεί ένα ακόμη πρόβλημα:

Η ίδια η παραγωγή υπηρεσιών μαζικού τουρισμού υποβαθμίζει το περιβάλλον που εκμεταλλεύεται, διότι η αθρόα προσέλευση τουριστών, η μαζική χρήση των παραλιών, η εμπορευματοποίηση που αλλοιώνει τον χαρακτήρα των κοινών αγαθών του τόπου, η μεταφορά στην ύπαιθρο υπηρεσιών εστίασης και διασκέδασης που μέχρι χθες τις συναντούσαμε μόνο στην πόλη, η τάση προς τον γιγαντισμό των υποδομών, η παραμόρφωση των αρχικών χαρακτηριστικών του τόπου, η έκρηξη μιας οικοδομικής δραστηριότητας που υπερβαίνει κατά πολύ τις ανάγκες στέγασης του πληθυσμού, ασχημαίνει τα τοπία και τείνει να μετατρέψει την ύπαιθρο σε προάστιο των Αθηνών. Όλα αυτά και άλλα τόσα, πέραν ενός σημείου υποβαθμίζουν το φυσικό περιβάλλον και τις συνθήκες της προσέγγισης της φύσης από τους τουρίστες. Μοιραία, λοιπόν, στις φθίνουσες αποδόσεις των νέων εκμεταλλεύσεων του μαζικού τουρισμού, προστίθεται και η υπονόμευση των αποδόσεων των παλαιών εκμεταλλεύσεων, διότι ο μαζικός τουρισμός καταστρέφει ό,τι αγγίζει και ό,τι αρχικά αποτελούσε προϋπόθεση για την εγκατάστασή του στο ένα ή στο άλλο νησί. Ο ίδιος ο μαζικός τουρισμός ροκανίζει, δηλαδή, το κλαδί επάνω στο οποίο αυτός ο ίδιος κάθισε. 

Για αυτό και θα αναζητά διαρκώς ένα άλλο κλαδί έως ότου τα εξαντλήσει όλα, ακόμη και στο μικρότερο και πιο απομονωμένο νησί των Κυκλάδων. Πηδώντας από νησί σε νησί, ή από περιοχή σε περιοχή στο εσωτερικό του ίδιου νησιού, αναζητά ως βρυκόλακας παρθένες εκτάσεις που θα παρατείνουν την ζωή του με την θυσία τους. Με τον τρόπο αυτό, μπορεί να μετατοπίζει στο μέλλον την πτωτική τάση της κερδοφορίας του έως ότου εξαντλήσει όλους τους διαθέσιμους πόρους των Κυκλάδων. 

Εκτός εάν τον σταματήσουμε.

Το ταξικό περιεχόμενο του νέου μαζικού τουρισμού στις Κυκλάδες

Δίπλα στην ικανότητα του μαζικού τουρισμού να εντάσσει στην δικαιοδοσία του νέες περιοχές που μέχρι χθες του διέφευγαν, θα πρέπει να προσθέσουμε ότι βρήκε βοήθεια, σε ορισμένες χώρες, από την κυμαινόμενη συναλλαγματική ισοτιμία των νομισμάτων τους, η οποία με τις υποτιμήσεις ή την διολίσθηση, καθιστά τις τιμές ελκυστικότερες και βάζει έτσι στο παιχνίδι του μαζικού τουρισμού και περιοχές που μέχρι πρότινος δεν ήταν επαρκώς κερδοφόρες. Στις χώρες με δικό τους νόμισμα, επομένως, ο μηχανισμός των κυμαινόμενων συναλλαγματικών ισοτιμιών αναβάλλει για έναν πιο μακρινό ορίζοντα τα προβλήματα κερδοφορίας που δημιουργεί η επέκταση της παραγωγής του μαζικού τουρισμού από τα πλούσια «κοιτάσματα» φυσικών τουριστικών πόρων προς τα φτωχότερα. Ωστόσο, η συναλλαγματική ισοτιμία δεν αποτελεί καθοριστικό παράγοντα των εξελίξεων για τις χώρες της μεσογειακής ευρωζώνης, όπως αποδεικνύεται από το γεγονός ότι η εκθετική άνοδος των τιμών του τουριστικού προϊόντος σε αυτές τις χώρες δεν είναι ικανή να ανατρέψει την μαζική εισροή περιηγητών. Πώς εξηγείται αυτό; 

Υπό τις συνθήκες που επικρατούσαν παλιότερα, η άνοδος των τιμών του μαζικού τουρισμού θα είχε μειώσει την ζήτηση, πλην όμως αυτό δεν συμβαίνει σήμερα διότι ο νεοφιλελευθερισμός έχει αυξήσει τις εισοδηματικές ανισότητες, έτσι ώστε σήμερα το 1/3 ή το 1/4 ή το 1/5 του πληθυσμού της δυτικής Ευρώπης και των ΗΠΑ έχουν την δυνατότητα να καταβάλουν τις αυξημένες τιμές που ζητάει ο σύγχρονος μαζικός τουρισμός των Κυκλάδων. Όχι μόνο έχουν την ικανότητα να καταβάλουν αυτές τις τιμές αλλά είναι και πρόθυμοι να τις καταβάλουν ως πρόσθετο αντίτιμο για την κοινωνική διάκριση που προσφέρουν οι διακοπές στις Κυκλάδες, εκεί όπου μια σέλφι αυξάνει κατακόρυφα την συμβολική αξία του προϊόντος με την ταχύτητα και την παγκόσμια διάχυση που προσφέρουν τα σόσιαλ μίντια. 

Η νέα φάση του τουρισμού στις Κυκλάδες είναι, δηλαδή, ο μαζικός τουρισμός της αστικής τάξης και της εύπορης μικροαστικής τάξης, που βρίσκονται στις ανώτερες βαθμίδες της εισοδηματικής κλίμακας σε όλες τις χώρες της δυτικής Ευρώπης και των ΗΠΑ. 

Τι πιο φυσικό, ο μαζικός τουρισμός προσαρμόζεται στα γούστα αυτών των κοινωνικών τάξεων: ο τουρισμός του σεβίτσε και των ακριβών εστιατορίων, των μεγάλων ξενοδοχείων με μία ατομική πισίνα ανά δωμάτιο, της κατάληψης των παραλιών από τις ομπρέλες, τα καθίσματα και τα μπιτς μπαρ με την εκκωφαντική κακόγουστη μουσική, των μερσεντές και των μεγάλων τζιπ, και ούτω καθ’ εξής. Οι Κυκλάδες μετατρέπονται ραγδαία σε τόπους όπου η αστική τάξη και η εύπορη μικροαστική τάξη έρχονται μαζικά για να καταναλώσουν χωρίς αιδώ κάθε είδους ακριβά εμπορεύματα και κάθε είδους μη ανανεώσιμους φυσικούς πόρους. 

Οι αγώνες ενάντια στον νέο μαζικό τουρισμό στις Κύκλάδες δεν είναι, λοιπόν, μόνο αγώνες για την διάσωση του φυσικού περιβάλλοντος που είναι κοινό αγαθό, αγαθό που ανήκει σε όλους και σε κανέναν, είναι και ταξικοί αγώνες εναντίον της παρακμιακής αστικής τάξης, των συμμάχων τους στην εύπορη μικροαστική τάξη, του «πολιτισμού» τους και της αισθητικής τους. 

Οι ταξικοί αγώνες ενάντια στον μαζικό τουρισμό 

Συνοψίζοντας, ο βρυκόλακας της μαζικής παραγωγής και κατανάλωσης τουριστικών υπηρεσιών δεν έχει ακόμα φθάσει στα αξεπέραστα όριά του και η περαιτέρω ανάπτυξή του δεν συναντάει μεγάλα εμπόδια, για δύο λόγους: πρώτον, επειδή έχει την δυνατότητα να επεκτείνεται σε αμόλυντες περιοχές των Κυκλάδων χωρίς αντιστάσεις, και δεύτερον, επειδή μπορεί να προσθέτει στο φυσικό απόθεμα που εκμεταλλεύεται, περιοχές οι οποίες καθίστανται κερδοφόρες επειδή οι αστοί και οι εύποροι μικροαστοί μπορούν και θέλουν να καταβάλουν υψηλές τιμές για να τις καταναλώσουν. 

Δεν είναι αναγκαστικό να έχει ο τουρισμός τέτοιον χαρακτήρα. Η κατεύθυνση που θα μπορούσε να ακολουθήσουν οι Κυκλάδες, είναι ο ποιοτικός τουρισμός των διαφοροποιημένων προϊόντων, των μικρών εγκαταστάσεων και των ήπιων μορφών εκμετάλλευσης του φυσικού περιβάλλοντος, του κατακερματισμού των διακοπών σε περισσότερα, συντομότερα, χρονικά διαστήματα, στην ειδικευμένη εργασία και στην διάχυση του ενδιαφέροντος από την πλαζ στην θάλασσα, την αυξανόμενη απόδοση σημασίας εκ μέρους του περιηγητή στο αμόλυντο φυσικό περιβάλλον, όχι ως αγαθό μιας χρήσης αλλά ως κοινό αγαθό που πρέπει να διαφυλαχθεί.

Γνωρίζουμε με ποιόν τρόπο μπορούν να γίνουν αυτά, οι γνώσεις μας για τις νέες μορφές τουρισμού είναι περισσότερες από αυτές που χρειάζονται τώρα. Αυτό όμως που λείπει είναι που δεν έχουμε συγκροτήσει τις κοινωνικές δυνάμεις μας σε σχηματισμούς πολιτικής και κοινωνικής μάχης για την ήττα της αδηφάγου λογικής του μαζικού τουρισμού των υψηλών εισοδημάτων.

ΠΗΓΗ

*Οικονομολόγος, επιστημονικός σύμβουλος του Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ, συγγραφέας σειράς μελετών, άρθρων και βιβλίων για την κρίση και την αναδιάρθρωση της ελληνικής οικονομίας, για τους μισθούς, την μακροοικονομική πολιτική, την απασχόληση και την ανεργία.