8ο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ «Beyond Borders» («Πέρα από τα Σύνορα») στο Καστελόριζο: «Χωρίς την κάμερα, τι άνθρωποι είμαστε;»

Οι πρόσφυγες στο Καστελόριζο

Νόρα Ράλλη

 

 

Όσοι παραβρέθηκαν στις φεστιβαλικές εκδηλώσεις, που έχουν στον πυρήνα τους το προσφυγικό ζήτημα, έγιναν μάρτυρες ενός απίστευτου περιστατικού όταν 49 πρόσφυγες που ναυάγησαν στη Ρω και έφτασαν στο νησί έμειναν επί μέρες αβοήθητοι σ’ ένα δρομάκι, ενώ οι δημοτικές αρχές ήταν άφαντες. Τι έκαναν το Φεστιβάλ, οι σκηνοθέτες, οι επισκέπτες, οι θεσμικοί παράγοντες;

Στο Καστελόριζο συνέβη κάτι απολύτως αντιφατικό και την ίδια στιγμή απολύτως ενδεικτικό μιας πολύ συγκεκριμένης νοοτροπίας, που έχει αναχθεί σε πολιτική στάση, κομματική γραμμή και ένδειξη ισχυρή (αν όχι απόδειξη) πολιτιστικής ένδειας μεγάλης μερίδας ακόμα και ανθρώπων του ίδιου του Πολιτισμού. Φυσικά, υπάρχουν οι εξαιρέσεις. Και με τις εξαιρέσεις συνεχίζει να κινείται ο κόσμος... ακόμα και ο κόσμος τους.

Το 8ο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ «Beyond Borders» («Πέρα από τα Σύνορα») που γίνεται κάθε χρονιά στο νησί ξεκίνησε φέτος στις 20 Αυγούστου (Κυριακή) και ολοκληρώθηκε στις 27/8. Μία μεγάλη ενότητα του Φεστιβάλ ήταν και το προσφυγικό ζήτημα, όχι μόνο σε τοπικό αλλά και σε διεθνές επίπεδο. Το Φεστιβάλ γίνεται με πολύ κόπο και πολλά χρήματα. Συμμετέχουν δε κυρίως εθελοντές, ενώ οι μόνιμοι συνεργάτες/εργαζόμενοι είναι ελάχιστοι. Όπως είχε πει και η ίδια η καλλιτεχνική του διευθύντρια, Ειρήνη Σαριόγλου (που είναι καθηγήτρια σε Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης), όσοι εργάζονται δίνουν «χρόνο και αίμα» για το Φεστιβάλ. Φέτος, η διοργάνωση στάθηκε προ των ευθυνών της – αν και δεν ήταν λίγοι όσοι υποστήριξαν πως δεν μπορεί να φέρει καμία ευθύνη ένα Φεστιβάλ. Την επομένη της έναρξης, 49 μετανάστες/πρόσφυγες έφτασαν στο Καστελόριζο. Είχαν ναυαγήσει κοντά στο νησί της Ρω και μεταφέρθηκαν εκεί. Ήταν από το Κονγκό και την Παλαιστίνη. Ήταν άνδρες, έφηβοι, γυναίκες (η μία με πατερίτσα), αλλά και μικρά παιδιά (ένα μωρό τριών μηνών και ακόμη δύο, τριών και πέντε ετών, με τις μητέρες τους). Στο νησί έμειναν πέντε ημέρες, έως ότου την Παρασκευή 25/8 μεταφέρθηκαν στην Κω... Συγκεκριμένα, δεν «έμειναν» ακριβώς στο νησί, αλλά τους άφησαν να κάθονται σε ένα μικρό στενό στην άκρη του λιμανιού, μέσα στον ήλιο και σε υψηλότατες, άνω των 40 βαθμών Κελσίου, θερμοκρασίες (εκτός από τις ώρες που ο ήλιος έπεφτε και υπήρχε σκιά).

Στο τέλος του λιμανιού υπάρχει ένα κτίριο όπου στον κάτω όροφο στεγάζονται τα γραφεία του Λιμενικού και του Τελωνείου και στον πάνω το Δημαρχείο. Μπροστά του υπάρχουν ξαπλώστρες πανάκριβες και υπέροχες, από τις οποίες «βουτάνε» στα νερά οι λουόμενοι (δεν υπάρχουν παραλίες στο νησί). Εκεί πίνουν τον επίσης πανάκριβο φρεντοτσίνο και τα κοκτέιλ τους. Αυτό έκαναν και σαν έφτασαν οι πρόσφυγες εκεί. Σε ένα στενάκι ανάμεσα στο κεντρικό κτίριο, δίπλα στο πανάκριβο καφέ και δίπλα σε ακόμη ένα, που είχε και ντουσιέρα εξωτερική, αλλά δεν τους επέτρεψαν να τη χρησιμοποιήσουν γιατί ήταν «υπό κράτηση». Γιατί ήταν «υπό κράτηση»; Δεν ήταν ναυαγοί; Το Φεστιβάλ συνέχιζε κανονικά τις προβολές του. Οι κατάκοποι άνθρωποι («δεν μπορούσες να μην τους δεις: ήταν δεκάδες μαύροι σε ένα στενό λευκό δρομάκι» μας είπαν – μία εικόνα τόσο συμβολική όμως!) έμειναν σε εκείνο το στενάκι πέντε ημέρες.

Αντιδράσεις

Η πρώτη που αντέδρασε και πλήρωσε για να τους πάει φαγητό και νερό ήταν η Αυστραλέζα Penelope McDonal, που εν τέλει έλαβε και το Βραβείο Καλύτερου Κοινωνικού Ντοκιμαντέρ (για την ταινία της «Audrey Napanagka»). Αλλά και η σπουδαία ντοκιμαντερίστρια Εύα Στεφανή, που ήταν και στην Κριτική Επιτροπή του Φεστιβάλ (θα ξαναείναι άραγε;). Η τελευταία, μάλιστα, συνελήφθη (παρ’ ολίγον να της περάσουν και χειροπέδες) γιατί, με την άδειά τους, φωτογράφησε τους ανθρώπους αυτούς. Η ίδια έμεινε για ώρα στο τμήμα, όπου απαγορευόταν να τη δει ο οποιοσδήποτε ή να μιλήσει σε κάποιον, ωστόσο όταν κάποιοι (ελάχιστοι) έκαναν φασαρία για το παράλογο της υπόθεσης (η δικαιολογία των λιμενικών αρχών ήταν πως πρόκειται για «κρατούμενους» οπότε όλα απαγορεύονται και πως για όλα υπεύθυνος είναι ο δήμος), «ένας την γκούγκλαρε και κατάλαβε ποια ήταν και τότε κάπως μαζεύτηκαν», όπως μάθαμε από το ρεπορτάζ.

Η Εύα Στεφανή έκανε ό,τι ήταν δυνατόν για να βοηθήσει, με τη διοργάνωση του Φεστιβάλ να πηγαίνει εν τέλει κάποια νερά και τρόφιμα. Ωστόσο, ήταν φανερό πως η διοργάνωση δεν ήθελε να ανακατευτεί ιδιαίτερα (ούτε καν για να μεταφέρουν τους ανθρώπους σε κάποια σκιά!) και αυτό φάνηκε και στην τελετή λήξης, όπου αποφασίστηκε να αφιερωθεί η εύφημος μνεία στην ταινία Underdog της Mariette Faber στους 49 πρόσφυγες, με αρκετούς από τους παρευρισκόμενους να κάνουν λόγο για «υποκρισία», η οποία ήταν φανερή σε πολλούς, ασχέτως αν δεν πήραν δημόσια θέση, όπως η κ. Στεφανή, η οποία διαχώρισε τη θέση της δημόσια από την υπόλοιπη Επιτροπή.

Στην τελετή μάλιστα δήλωσε: «Τις μέρες αυτές παρακολουθήσαμε πολλές ταινίες που πραγματεύονταν το ζήτημα του προσφυγικού προβλήματος, την ίδια στιγμή που δίπλα μας συνέβαινε το εξής σκηνικό: για πέντε μέρες, περίπου 50 πρόσφυγες, που σώθηκαν από πρόσφατο ναυάγιο κοντά στη Ρω, κρατούνταν σε σκαλάκια δίπλα στο λιμεναρχείο. Κοιμήθηκαν εκεί στα σκαλιά, επί 4 μέρες, ο ένας πάνω στον άλλον. Οι Αρχές τους έδιναν μόνο νερό, και φαγητό έτρωγαν χάρη στη γενναιοδωρία μερικών λιμενικών και ανθρώπων του Φεστιβάλ. Η κατάσταση αυτή αποτελεί κατάφωρη παραβίαση ανθρώπινων δικαιωμάτων και παραβίαση του άρθρου 5 του ελληνικού Συντάγματος.

Μέσα σε όλη αυτή τη μαυρίλα μία σπουδαία γυναίκα τελωνειακός, η κ. Σέβη Ιωαννίδου, προσέφερε το σπίτι της στις 11 γυναίκες και στα παιδιά για να πλυθούν και να αλλάξουν, δίνοντας ρούχα και παπούτσια. Η εμπειρία αυτή με έκανε να σκεφτώ ότι ως κινηματογραφιστές εμφανιζόμαστε συχνά ως σωτήρες επειδή ασχολούμαστε με ζητήματα που αφορούν ανθρώπους που βρίσκονται σε κίνδυνο ή ανάγκη, αλλά όταν έρχεται η στιγμή να βοηθήσουμε ακαριαία με συλλογικές δράσεις, δεν ανταποκρινόμαστε στο ύψος των περιστάσεων».

Ευθύνες

Τι ακριβώς δεν μπόρεσε να κάνει ο κ. Καιρίδης; Πού ήταν ο δήμαρχος (κανείς δεν απάντησε στα τηλεφωνήματά μας); Γιατί δεν έκανε απολύτως τίποτα ο αντιδήμαρχος κ. Αμύγδαλος (που έβγαλε και λόγο στο τέλος); Ούτε με την κ. Σαριόγλου μπορέσαμε να επικοινωνήσουμε, ώστε να μάθουμε από την ίδια αν όσα δίνει το ρεπορτάζ είναι αλήθεια, πως δηλαδή η διοργάνωση βοήθησε μεν, αλλά αυτό μετά από την πίεση μερίδας κινηματογραφιστών, αποφεύγοντας μέχρι εκείνη τη στιγμή να αναλάβει οποιαδήποτε ευθύνη. Δεν έχει ευθύνη ένας πολιτιστικός φορέας απέναντι σε ένα τέτοιο γεγονός;

Ο «χαμαιλεοντισμός» στον οποίο αναφέρθηκε το Φεστιβάλ, για ποιους τελικά ισχύει; Οι δημοσιογράφοι που ήταν στο νησί καλεσμένοι, κάποιοι σε πανάκριβα ξενοδοχεία, γιατί δεν πήραν θέση; Η τοπική κοινωνία ισχύει πως αντιδρά κυρίως εναντίον των προσφύγων, καθώς κατά τα λεγόμενα ορισμένων «διώχνουν τους πλούσιους Ιταλούς τουρίστες»; Και τελικά, η φράση «χωρίς την κάμερα, τι άνθρωποι είμαστε;» που ακούστηκε πόσο τραγική αλήθεια είναι;