Η ιστορική καταδίκη της Ελλάδας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου την Τετάρτη για το ναυάγιο στο Φαρμακονήσι, με 11 νεκρούς πρόσφυγες τον Ιανουάριο του 2014, ξαναθέτει με πιεστικό τρόπο ερωτήματα για τις εγκληματικές πολιτικές του ελληνικού κράτους στα σύνορα.
Οπως κατήγγειλαν οι 16 επιζώντες, το ναυάγιο συνέβη ενώ το Λιμενικό ρυμουλκούσε τη βάρκα τους προς την Τουρκία, σε μια παράνομη και εντέλει θανατηφόρα επιχείρηση επαναπροώθησης. Το Λιμενικό και η κυβέρνηση Σαμαρά αντέτειναν ότι γινόταν επιχείρηση διάσωσης και οι εισαγγελικές αρχές έβαλαν βιαστικά την υπόθεση στο αρχείο. Η απόφαση του ΕΔΔΑ δικαιώνει τους επιζώντες που προσέφυγαν, επιδικάζοντάς τους συνολικά αποζημίωση 330.000 ευρώ, και καταδικάζει την Ελλάδα μεταξύ άλλων για παραβίαση του δικαιώματος στη ζωή.
Το ΕΔΔΑ υπογραμμίζει την απουσία σωσιβίων από το σκάφος του Λιμενικού, την καθυστερημένη ενημέρωση του συντονιστικού κέντρου διάσωσης και την καθυστερημένη ειδοποίηση για παρέμβαση, την απουσία εξηγήσεων εκ μέρους της Ελλάδας, τη χρησιμοποίηση διερμηνέα που δεν μιλούσε τη γλώσσα των επιζώντων, την αλλοίωση του περιεχομένου των καταθέσεων, την άρνηση του εισαγγελέα να διερευνήσει την καταγγελία για επαναπροώθηση.
Η απόφαση εκθέτει την τότε κυβέρνηση Σαμαρά για την απόπειρα συγκάλυψης των ευθυνών του Λιμενικού με τον ίδιο τρόπο που επιχειρεί σήμερα η κυβέρνηση Μητσοτάκη να συγκαλύψει τις καταγγελίες για επαναπροωθήσεις. Γράφουν σήμερα στην «Εφ.Συν.» οι πρωταγωνιστές τριών από τις πέντε οργανώσεις που προσέφυγαν στο Δικαστήριο για λογαριασμό των επιζώντων.
---------------------------------------------------
Νεκροί στο Αιγαίο, η δυσάρεστη επιστροφή στο Φαρμακονήσι
Τον Ιανουάριο του 2014, οκτώ παιδιά και τρεις γυναίκες πρόσφυγες πνίγηκαν σε ναυάγιο στο Φαρμακονήσι σε επιχείρηση ευθύνης του Λιμενικού. Η διοικητική και δικαστική εξέταση των περιστατικών της αποτυχημένης διάσωσης και ενδεχομένως της επιχείρησης επαναπροώθησης έκλεισε γρήγορα με την προσχηματική βεβαιότητα για την ανυπαρξία οποιασδήποτε ευθύνης ως προς τις πράξεις και τις παραλείψεις που συνδέονταν με τον θάνατο 11 ανθρώπων και τη θέση σε άμεσο κίνδυνο ζωής άλλων 16. Λίγο μετά το γεγονός –ένας ακόμα κρίκος στη μακρά αλυσίδα των εκατοντάδων θανατηφόρων περιστατικών στο Αιγαίο μέχρι σήμερα– ο υπουργός Ναυτιλίας και Αιγαίου έσπευσε να εξάρει το διασωστικό έργο του Λιμενικού.
Επίσης δήλωσε ότι δεν μπορεί το θανατηφόρο ναυάγιο να «αποτελεί αντικείμενο χαζής εκμετάλλευσης» και ότι «κανείς δεν θέλει να ανοίξουμε τις πύλες και όλοι οι μετανάστες να απολαμβάνουν άσυλο στη χώρα» («Το Ποντίκι», 23/1/2014). Ετσι, ο κύριος Μιλτιάδης Βαρβιτσιώτης, σήμερα αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών, προεξόφλησε το κλείσιμο της υπόθεσης, κόντρα σε κάθε δικονομικό κανόνα που επιτάσσει την επιμελή και προσήκουσα διερεύνηση των πιθανών ευθυνών των εμπλεκομένων. Επίσης, διατύπωσε με σαφήνεια αυτό που γνωρίζουμε και σήμερα: ότι η ποινική ευθύνη των κρατικών αρχών κάμπτεται μπροστά στην αναγκαιότητα αποτροπής με κάθε μέσο της εισόδου των προσφύγων και των μεταναστών στην ελληνική επικράτεια. Οτι, δηλαδή, το σχετικό διεθνές και ελληνικό δίκαιο εφαρμόζονται κατά βούληση, καθώς οι πρακτικές αποτροπής ακόμα και με θανάσιμα αποτελέσματα υπερισχύουν ως πολιτικό παράδειγμα και καθαγιάζουν τα παράνομα μέσα που χρησιμοποιούνται.
Η υπόθεση των νεκρών προσφύγων στο Φαρμακονήσι κατέληξε το 2015 στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (Safi and Others v Greece) με πρωτοβουλία πέντε οργανώσεων (Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες, Ελληνική Ενωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, Pro Asyl, Ομάδα Δικηγόρων για τα Δικαιώματα Προσφύγων και Μεταναστών, Δίκτυο για τα Πολιτικά και Κοινωνικά Δικαιώματα).
Υστερα από μακρές διαδικασίες διερεύνησης των πραγματικών περιστατικών και της βασιμότητας των νομικών επιχειρημάτων των θυμάτων, το Δικαστήριο του Στρασβούργου διαπίστωσε παραβίαση του δικαιώματος στη ζωή των προσφευγόντων. Οχι μόνο ως προς την παράλειψη των δικαστικών αρχών να διερευνήσουν όπως αρμόζει μια τόσο σημαντική υπόθεση αλλά κυρίως διαπίστωσε αιτιώδη συνάφεια των ενεργειών και των παραλείψεων του Λιμενικού ως προς τον θάνατο των 11 ανθρώπων. Τέλος, το Δικαστήριο διαπίστωσε ατιμωτική και απάνθρωπη συμπεριφορά στους επιζήσαντες του ναυαγίου από άντρες του Λιμενικού.
Θα αποδοθούν πολιτικές και ποινικές ευθύνες εκεί που αναλογούν; Θα ακουστεί μια συγγνώμη από την κυβέρνηση και κυρίως από τον κύριο Βαρβιτσιώτη; Θα ανοίξει η δημόσια συζήτηση σχετικά με τις θανατηφόρες επαναπροωθήσεις (συχνά μάλιστα ύστερα από απαγωγές στην ενδοχώρα) που γίνονται με ευθύνη των ελληνικών αρχών, όπως αναφέρουν τόσες και τόσες αξιόπιστες μαρτυρίες και εκθέσεις οργανισμών και οργανώσεων; Θα εναρμονιστεί η κυβέρνηση με το διεθνές δίκαιο που τόσο συχνά επικαλείται; Θα σταματήσει επιτέλους η ατιμωρησία οργάνων του ελληνικού κράτους που συνεργούν με δόλο ή αμέλεια σε σειρά εγκλημάτων;
Ας μην ξεχνάμε την κρίση στους κόλπους της FRONTEX για τη συγκάλυψη των επαναπροωθήσεων και τα ασφαλιστικά μέτρα που έχει διατάξει το Δικαστήριο του Στρασβούργου σε πλήθος υποθέσεων επαπειλούμενων επαναπροωθήσεων. Η κρίση υποδοχής των προσφύγων και των μεταναστών δεν μπορεί να κρύβεται άλλο κάτω από την απαξιωτική και αυτο-υπονομευτική άρνηση των φαινομένων. Κυρίως γιατί αποσαθρώνει το δικό μας κράτος δικαίου και τη δική μας δημοκρατία. Η νομική δικαίωση των θυμάτων του ναυαγίου έχει και συμβολικό και πολιτικό χαρακτήρα.
Ας αναλογιστούν επιτέλους, ο πρωθυπουργός, οι αρμόδιοι υπουργοί και οι δικαστικοί αξιωματούχοι, ότι η εναρμόνιση με τη νομιμότητα δεν είναι επιταγή κάποιας αόριστης και εύπλαστης αρχής. Αφορά τα θεμέλια του θεσμικού οικοδομήματος που με τόσες θυσίες αναπτύχθηκε και που περιγράφεται στο Σύνταγμά μας. Αυτό πλήττουν κάθε φορά εκείνοι που αποτρέπουν τη διερεύνηση των ευθυνών σε όσα συμβαίνουν στα εκατοντάδες Φαρμακονήσια, όταν επιβραβεύουν εγκληματικές συμπεριφορές με ένα κλείσιμο του ματιού και ρίχνουν νερό στον μύλο της ατιμωρησίας.
* Καθηγητής, κοσμήτορας της Σχολής Οικονομικών και Περιφερειακών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας
---------------------------------------------------
Δικαίωση των θυμάτων
Η εμβληματική απόφαση του ΕΔΔΑ για το ναυάγιο του Φαρμακονησίου δικαιώνει τα παιδιά και τις μητέρες τους, που έχασαν τη ζωή τους και βέβαια τους συγγενείς τους και τους άλλους πρόσφυγες που διασώθηκαν. Από το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες εκφράζουμε τη βαθιά ικανοποίησή μας και τη μεγάλη συγκίνησή μας. Πλαισιώσαμε τους διασωθέντες από την πρώτη στιγμή, οι δικηγόροι μας, οι διερμηνείς μας και οι κοινωνικοί λειτουργοί, στη διαδικασία ενώπιον του Ναυτοδικείου Πειραιά και μέχρι και την προσφυγή ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου. Πλαισιώσαμε και συμπαρασταθήκαμε στους ανθρώπους και στις δύσκολες στιγμές τους του θρήνου και της απόγνωσης.
Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο καταλογίζει ευθύνες στην ελληνική κυβέρνηση επειδή δεν έκανε, ενώ όφειλε, αυτό που μπορούσε για να προστατέψει τις ανθρώπινες ζωές, δεν διερεύνησε, επίσης ως όφειλε, τις καταγγελίες των διασωθέντων για προσπάθεια των λιμενικών αρχών να τους επαναπροωθήσουν στην Τουρκία, δεν σεβάστηκε την αξιοπρέπειά τους και τους μεταχειρίστηκε με απάνθρωπο και εξευτελιστικό τρόπο όταν, αμέσως μετά αυτή την τραγική εμπειρία και την απώλεια των συγγενών τους, οι ελληνικές αρχές τους ξεγύμνωσαν για να τους κάνουν σωματικό έλεγχο.
Η απόφαση έρχεται σε μία κρίσιμη χρονική στιγμή, που οι καταγγελίες για επαναπροωθήσεις στην Ελλάδα αυξάνονται δραματικά. Πρέπει να σταματήσουν πια αυτές οι βίαιες και παράνομες πρακτικές στην Ελλάδα και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Η προστασία της ανθρώπινης ζωής και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας είναι υποχρέωση και δικαίωμα όλων και μας αφορά όλες και όλους.
* Δικηγόρος, συντονίστρια Νομικής Υπηρεσίας του Ελληνικού Συμβουλίου για τους Πρόσφυγες
---------------------------------------------------
Ο πυρήνας της δημοκρατίας
Η συγκεκριμένη ιστορική απόφαση του ΕΔΔΑ υπενθυμίζει στα κράτη ότι η διάσωση και η προστασία της ζωής είναι και πρέπει να είναι υπέρτερη της προστασίας και ελέγχου των συνόρων. Eντεκα παιδιά και γυναίκες πνίγηκαν στις 4 Ιανουαρίου του 2014, κατά τη διάρκεια μια επιχείρησης επαναπροώθησης του ελληνικού Λιμενικού, στο πλαίσιο της μικτής επιχείρησης με τη FRONTEX «ΠΟΣΕΙΔΩΝ». Με την απόφαση αυτή δικαιώνονται και οι προσπάθειες της κοινωνίας των πολιτών, όπως και των οργανώσεων που εκπροσωπώ, προς υπεράσπιση αυτών των αρχών και ανάδειξη της αλήθειας και απόδοση δικαιοσύνης. Υπενθυμίζουμε για άλλη μια φορά πως ο σεβασμός και η προστασία της ζωής και της αξιοπρέπειας των προσφύγων στα σύνορα δεν αφορά μόνο τα δικαιώματα των προσφύγων αλλά αφορά όλους μας, τη δημοκρατία μας και το κράτος δικαίου. Να σταματήσει η πολιτική των επαναπροωθήσεων και εξευτελισμών στα σύνορα.
* Δικηγόρος, proAsyl / Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο (RSA)
---------------------------------------------------
 |
Οι επιζώντες του ναυαγίου όταν έφτασαν στο λιμάνι του Πειραιά, το 2014 |ΜΑΡΙΟΣ ΒΑΛΑΣΟΠΟΥΛΟΣ |
- «Δεν πρέπει να ξαναφορέσουν τις στολές τους»
«Aυτό που έχασα δεν θα το ξαναπάρω πίσω. Μας έβγαλαν τα ρούχα μας. Ημασταν γυμνοί και βρεγμένοι. Αυτά είναι τα δικαιώματά μας; Μας πήγαν στο αστυνομικό τμήμα, μας πήραν καταθέσεις και μας είπαν να υπογράψουμε έγγραφα που δεν κατανοούσαμε. Η συμπεριφορά τους ήταν απάνθρωπη». Ο Εσανουλάχ Σάφι είναι ένας από τους 16 πρόσφυγες που επέζησαν από το πολύνεκρο ναυάγιο της 20ής Ιανουαρίου του 2014 λίγο έξω από το Φαρμακονήσι, στο οποίο έχασε όλη του την οικογένεια, τη σύζυγό του και τα τέσσερα παιδιά τους. Την περασμένη Πέμπτη, ο Σάφι δικαιώθηκε από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, όπως και άλλοι 13 επιζώντες που έκαναν προσφυγή εναντίον της Ελλάδας.
Ο Σάφι και ο Σαμπούρ Αζίζι, επίσης πρόσφυγας που επέζησε από το ναυάγιο, βρέθηκαν στη συνέντευξη Τύπου που έδωσαν στην αίθουσα του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών οι πέντε οργανώσεις που υποστήριξαν νομικά την προσφυγή των επιζώντων, εκφράζοντας το αίτημα οι ιθύνοντες να καταδικαστούν: «Είμαστε όλοι χαρούμενοι με την απόφαση, αλλά είμαστε ακόμη στην αρχή. Αυτοί οι άνθρωποι δεν πρέπει να ξαναφορέσουν τις στολές τους», τόνισε ο Αζίζι, που έχασε στο ναυάγιο και αυτός τη σύζυγό του και το μοναδικό τους παιδί.
 |
| Από αριστερά: Μ. Τζεφεράκου, Ε. Σπαθανά, Ι. Κούρτοβικ, Γ. Τσαρμπόπουλος, Δ. Αγγελίδης, Μ. Παπαμηνά, Κ. Τσιτσελίκης |
Η εμβληματική απόφαση του ΕΔΔΑ δεν εκθέτει απλά τη στάση του Λιμενικού, με την απουσία σωστικών μέσων και τη μη τήρηση του πρωτοκόλλου διάσωσης ή τη στάση της Εισαγγελίας του Ναυτοδικείου Πειραιά που δεν διερεύνησε την καταγγελία για επαναπροώθηση, αλλά και την ίδια την πολιτική γραμμή και ρητορική της τότε κυβέρνησης Σαμαρά, που επέτρεπε στις ελληνικές αρχές να δρουν κατά παράβαση του διεθνούς και ελληνικού δικαίου, ακόμα και με θανάσιμα αποτελέσματα.
Ο Γιώργος Τσαρμπόπουλος, τότε επικεφαλής του Γραφείου της Υπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες στην Ελλάδα, τόνισε πως από την πρώτη στιγμή πραγματοποιήθηκαν ουσιαστικές κινήσεις που θα μπορούσαν να συμβάλουν καταλυτικά ώστε η υπόθεση να πάρει τον δρόμο της Δικαιοσύνης. Ομως η Υπατη Αρμοστεία, παρότι από την επομένη του ναυαγίου ανακοίνωσε ότι διαθέτει μαρτυρίες επιζώντων ότι το σκάφος ρυμουλκούνταν προς την Τουρκία, δεν κλήθηκε ποτέ από τον Ελληνα εισαγγελέα για να καταθέσει: «Οταν υπάρχουν καταγγελίες, η έρευνα πρέπει να γίνεται σε βάθος, να είναι ενδελεχής και προς όλες τις κατευθύνσεις. Οχι να υπάρχει a priori απαξίωση, κηλίδωση και κατασυκοφάντηση των καταγγελλόντων και των οργανώσεων».
«Χάνονται ακόμη ζωές στη θάλασσα», συμπλήρωσε η Μαρία Παπαμηνά, δικηγόρος στο Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες: «Το 2021 -για πρώτη φορά μετά το 2015- το ποσοστό των νεκρών/αγνοουμένων ήταν πάνω από 1% σε σχέση με όσους εισήλθαν από τα νησιά. Η Ελλάδα έχει νομική υποχρέωση όταν ένας άνθρωπος είναι στη δικαιοδοσία της να εξετάσει αν χρειάζεται διεθνή προστασία. Στην περίπτωση του Φαρμακονησίου οι καταγγέλλοντες στιγματίστηκαν ως ψεύτες και ο εισαγγελέας έκλεισε την υπόθεση με τον συλλογισμό πως δεν γίνονται επαναπροωθήσεις στην Ελλάδα».
Η Μαριάννα Τζεφεράκου, από τις οργανώσεις RSA/PRO ASYL, υπογράμμισε πως «οι πρακτικές γίνονται με εντολές από την πολιτική ηγεσία. Στην υπόθεση των 14 προσφύγων, οι λιμενικοί έπαιρναν εντολές από τη Διεύθυνση Προστασίας των Συνόρων του υπουργείου Ναυτιλίας. Σήμερα συναντάμε περιπτώσεις αλόγιστης χρήσης βίας εναντίον βαρκών με νεοεισερχόμενους προσφυγες. Πιο σημαντική γίνεται η “αποτροπή” και η “διασφάλιση των συνόρων” παρά η προστασία των επιβαινόντων».
«Είναι ανήκουστο το επιχείρημα περί υπεράσπισης των συνόρων. Ο καλύτερος τρόπος για να διασφαλίσεις την παρουσία σου και την εδαφική κυριαρχία σε συνορεύουσα ζώνη είναι να κάνεις διάσωση», υπογράμμισε η Ελένη Σπαθανά από την Ομάδα Δικηγόρων για τα Δικαιώματα Προσφύγων και Μεταναστών. Σημείωσε πως το δίκαιο της θάλασσας υποχρεώνει κράτη και ιδιώτες να συμμετέχουν στην προστασία της ανθρώπινης ζωής σε περίπτωση κινδύνου.
Την υποχρέωση της ελληνικής Δικαιοσύνης να ξανανοίξει τη διερεύνηση των ποινικών ευθυνών μετά την καταδικαστική απόφαση του ΕΔΔΑ επισήμανε ο καθηγητής του ΠΑΜΑΚ Κωνσταντίνος Τσιτσελίκης από την Ελληνική Ενωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. «Πλέον το μπαλάκι γυρίζει πάλι στον Ελληνα εισαγγελέα που οφείλει να ξαναασχοληθεί με την υπόθεση. Θα εφαρμόσει την υποχρέωσή του και πώς θα το πράξει αυτό; Υπάρχουν ευθύνες για τους ανθρώπους του Λιμενικού; Ηταν αυθαιρεσία των ίδιων των λιμενικών του σκάφους; Υπήρχε πολιτική εντολή πού και πού να γίνεται αποτροπή; [...] Δεν υπάρχει πολιτική ευθύνη αν ωθούμε όργανα του κράτους να κινούνται σε μια γκρίζα ζώνη ατιμωρησίας;». Για «κούρσα συγκάλυψης» έκανε λόγο η Ιωάννα Κούρτοβικ από το Δίκτυο Κοινωνικής Υποστήριξης Προσφύγων και Μεταναστών. «Σπάνια η ελληνική Δικαιοσύνη τολμά να ασκήσει ποινική δίωξη κατά ενστόλων όταν παραβιάζουν τον νόμο και πολύ πιο σπάνια κατορθώνει να τους καταδικάσει. Το κύρος των σωμάτων ασφαλείας ανάγεται σε κάτι ανώτερο από το κύρος της Δικαιοσύνης. Είναι κάτι που δεν πρέπει να αποδεχθούμε».
«Ο δρόμος που έχουμε να διανύσουμε είναι ένας δρόμος διεκδίκησης της διαφάνειας, της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της αποζημίωσης των θυμάτων. Πρέπει να δουλέψουμε όλοι μαζί και στην Ελλάδα και σε όλη την Ευρώπη», κατέληξε ο Καρλ Κοπ από την οργάνωση PRO ASYL.
Τη συνέντευξη Τύπου συντόνισε ο δημοσιογράφος της «Εφ.Συν.» Δημήτρης Αγγελίδης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου