Ένα κύμα ιδιωτικοποιήσεων διένυσε την απόσταση από την ακτογραμμή της Βρετανίας προς την Γηραιά Ήπειρο τη δεκαετία του ’80. Παίρνοντας ορμή μετά την πτώση του Τοίχους του Βερολίνου, οι ιδιωτικοποιήσεις χτύπησαν τις δυτικές και ανατολικές ακτές της Ευρώπης με την ισχύ ενός Τσουνάμι τη δεκαετία του ΄90. Πρότερα κρατικά μονοπώλια σε “στρατηγικούς τομείς” ιδιωτικοποιήθηκαν για μια σωρεία λόγων: για να ενθαρρύνουν τη καινοτομία, να προωθήσουν οικονομίες κλίμακας, να μειώσουν το δημόσιο χρέος, να ελκύσουν ξένη άμεση επένδυση και να βελτιώσουν την αποδοτικότητα.
Η ιδιωτικοποίηση ήταν τότε η νέα κοινή λογική. Αγαθά που πριν θεωρούνταν δημόσια – το νερό, οι συγκοινωνίες, η στέγαση, η ενέργεια, ο ηλεκτρισμός, οι τηλεπικοινωνίες, η διαχείριση λυμάτων η υγεία, η εκπαίδευση – μετατράπηκαν σε εμπορεύματα. Υπό το πρόσχημα της προστασίας του καταναλωτή, συχνά, η ιδιωτικοποίηση διάβρωνε την ποιότητα και προσβασιμότητα δημόσιων αγαθών και υπηρεσιών.
Παρ΄ όλα ταύτα, οι κρατικές εταιρείες και οργανισμοί σε μεγάλο βαθμό θεωρούνται ντεμοντέ, παρ’ ότι είναι η νόρμα στην Κίνα, την Ινδία, τη Ρωσία και άλλες ανερχόμενες αγορές. Ωστόσο και στην Ευρώπη υπάρχει μια δυναμική προς την αντίθετη κατεύθυνση.
Μια πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύτηκε από το Διεθνικό Ινστιτούτο (Δ.Ι.) που έχει τη βάση του στο Άμστερνταμ αναδεικνύει ένα μοτίβο επιστροφής στην δημόσια ιδιοκτησία.
Η Λαβίνια Στάϊνφορτ είναι ερευνήτρια στο εν λόγω Ινστιτούτο και περιέγραψε περιληπτικά την ιστορία αυτή στο περιοδικό Νέα Ευρώπη.
- Νέα Ευρώπη: Η έκθεση σας υπονοεί ότι υπάρχει ένα πολιτικό κίνημα για την επιστροφή δημοσίων υπηρεσιών σε καθεστώς δημόσιας κυριότητας. Ωστόσο, αυτό το κίνημα δείχνει να είναι συνδεδεμένο με το δημοτικό παρά το κρατικό επίπεδο. Ποια είναι η διαφορά μεταξύ δημοτικοποίησης και κρατικοποίησης;
Λαβίνια Στάϊνφορτ(Δ.Ι.): Τα ευρήματα της έκθεσης «Ανακτώντας Κοινωφελείς Υπηρεσίες» υποδεικνύουν ότι 835 (επανα)δημοτικοποιήσεις και 49 (επανα)κρατικοποιήσεις δημόσιων υπηρεσιών έχουν πολλά κοινά στοιχεία. Αμφότερες οι στρατηγικές χρησιμοποιούνται όταν ιδιώτες διευθυντές δημόσιων υπηρεσιών αποτυγχάνουν να ανταποκριθούν στις προσδοκίες. Ο στόχος είναι να μειωθούν οι τιμές, να αυξηθούν οι επενδύσεις και να βελτιωθεί η συνολική ποιότητα των υπηρεσιών.
Η επαναδημοτικοποίηση των υπηρεσιών ενέργειας στην Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο δείχνουν μια κίνηση απομάκρυνσης από την ιδιωτικοποίηση, κυρίως σε περιπτώσεις αποτυχίας της αγοράς. Αλλά αυτές δεν είναι απλά διαμάχες κυριότητας. Η ανάκτηση κοινωφελών υπηρεσιών έχει και μια πολιτική διάσταση,καθώς δημοτικές, τομεακές και κρατικές κοινωφελείς υπηρεσίες συχνά ανταποκρίνονται περισσότερο στις περιβαλλοντικές ανησυχίες και τις πολιτικές απαιτήσεις των πολιτών.
Η ανάκτηση κοινωφελών υπηρεσιών έχει και μια πολιτική διάσταση,καθώς δημοτικές, τομεακές και κρατικές κοινωφελείς υπηρεσίες συχνά ανταποκρίνονται περισσότερο στις περιβαλλοντικές ανησυχίες και τις πολιτικές απαιτήσεις των πολιτών.
Τώρα, όσον αφορά τη διαφορά μεταξύ επαναδημοτικοποίησης και επανακρατικοποίησης αυτή εξαρτάται στην κλίμακα όπου η (ιδιωτικοποιημένη) κοινωφελής υπηρεσία οργανώνεται.
Στην Νότια Αμερική, την Ασία, την Αφρική και αρκετές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης οι κοινωφελείς υπηρεσίες συχνά οργανώνονται κεντρικά. Σε αυτές τις περιπτώσεις, «αποϊδιωτικοποίηση» σημαίνει κρατικοποίηση.
Ωστόσο, επειδή η Ευρωπαϊκή Ένωση ενθάρρυνε τις κυβερνήσεις να αποκεντρώσουν και να ιδιωτικοποιήσουν κοινωφελείς υπηρεσίες – ειδικά το νερό και την ενέργεια – η «αποϊδιωτικοποίηση» συχνά σημαίνει δημοτικοποίηση. Καθώς πολλές από αυτές τις ιδιωτικοποιήσεις αποτύχαν,πολλές δημοτικές διοικήσεις δέχθηκαν πιέσεις από τους πολίτες τους να χρησιμοποιήσουν την πολιτική ισχύ τους για να ανακτήσουν την παροχή νερού (Γαλλία) και τα δίκτυα ενέργειας (Γερμανία).
- Νέα Ευρώπη: Πρόσφατα ήσασταν σύνεδρος στη σύσκεψη του Εργατικού Κόμματος στο Λονδίνο (1) κάνοντας δημόσιο διάλογο για τα οφέλη εναλλακτικών (πέραν του ιδιωτικού) μοντέλων ιδιοκτησίας των κοινωφελών υπηρεσιών. Ωστόσο, συχνά,επιτυχημένες κοινωφελείς εταιρείες κατέχουν ιδιωτικά περιουσιακά στοιχεία σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες. Είναι παράλογο να επιδιώκει κανείς την επίτευξη οικονομιών κλίμακας στο νερό, την ενέργεια και τις συγκοινωνίες;
Λαβίνια Στάϊνφορτ (Δ.Ι.): Είναι αλήθεια ότι πολλές κρατικές εταιρείες που λειτουργούν σε άλλες χώρες συμπεριφέρονται σαν ιδιωτικές εταιρείες, τόσο σε Ευρωπαϊκές χώρες αλλά και αλλού. Αυτό δείχνει ότι κοινωφελείς εταιρείες πρέπει όχι μόνο να ανήκουν στο κοινό αλλά και να λογοδοτούν σε αυτό, διασφαλίζοντας αποτελεσματικό δημοκρατικό έλεγχο. Αυτές οι αρχές είναι δύσκολο να καταστούν πραγματικότητα όταν μια μεγάλη ιδιωτική οντότητα έχει τον έλεγχο.
Όσον αφορά τις οικονομίες κλίμακας, αυτές δεν αποτελούν αυτοσκοπό. Το μεγαλύτερο δεν σημαίνει πάντα καλύτερο. Οικονομίες κλίμακας μπορούν να επιτευχθούν μέσω διεπιχορηγήσεων μεταξύ δημόσιων υπηρεσιών και συμπλεγμάτων αστικών, διαδημοτικών και τομεακών υπηρεσιών. Παραδείγματος χάριν, το 2015 η Νίκαια (πόλη στην Γαλλία) επαναδημοτικοποίησε τις υπηρεσίες νερού στην μητροπολιτική περιοχή, δημιουργώντας ένα σύμπλεγμα υπηρεσιών στο πνεύμα της «τοπικής αλληλεγγύης». Η συνένωση πόρων σε τέτοια κλίμακα είναι κάτι που η ιδιωτική διαχείριση δε μπορεί να επιτύχει.
Ο τομέας του νερού πρωτοστάτησε στο κτίσιμο εναλλακτικών οικονομιών κλίμακας. Ως αντίδραση στην αποτυχία των Συνεργασιών Δημοσίου με Ιδιωτικό παράγοντα στην Ευρώπη, την Ασία και την Αμερική, δημόσιες κοινωφελείς εταιρείες πειραματίζονται με Συνεργασίες Δημοσίου με Δημόσιο για την ανταλλαγή γνώσεων, να μειώσουν το κόστος κατά μονάδα και να αυξήσουν την παραγωγικότητα. Αυτή η λογική της συνεργασίας υποστηρίζεται από την συναδελφική αλληλεγγύη και όχι το οικονομικό όφελος.
Ένα πρόσφατο παράδειγμα είναι η (επαναδημοτικοποιημένη) δημόσια εταιρεία νερού Παρισσινό Νερό, η οποία παρέχει νομική και τεχνική υποστήριξη στη Βαρκελόνη στον αγώνα της να αποϊδιωτικοποιήσει τις υπηρεσίες νερού.
Στον τομέα της ενέργειας, δίκτυα μετάδοσης και διανομής τείνουν να είναι οργανωμένα στο εθνικό ή το τομεακό επίπεδο. Ωστόσο, αν αναλογιστούμε τις πιέσεις που ασκεί η κλιματική αλλαγή, η τοπική παραγωγή ηλεκτρισμού και η διανομή από ανανεώσιμες πηγές – όπως ο ήλιος και ο άνεμος – είναι πιο λογικό να οργανωθούν σε τοπικό επίπεδο. Αλλά και σε πολιτικό επίπεδο, η πίεση σε τοπικό επίπεδο να είναι πολύ πιο αποτελεσματική.(2)
- Νέα Ευρώπη: Στην Ελλάδα, τη Πορτογαλία, τη Σλοβενία και την Ιρλανδία υπάρχει ένα ενεργό κύμα ιδιωτικοποιήσεων που συνδέεται με την αποπληρωμή δημόσιου χρέους. Πώς θα απαντούσατε στο επιχείρημα ότι η ιδιωτικοποίηση εκλογικεύει τη διαχείριση, μειώνει την πελατοκρατεία και αυξάνει την παραγωγικότητα;
Λαβίνια Στάϊνφορτ (Δ.Ι.): Η πίεση από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (Δ.Ν.Τ.), την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και την Ευρωπαϊκή Κομισιόν εφορμά κυριώς από το κίνητρο της προστασίας του βραχυπρόθεσμου οφέλους των πιστωτών. Η λεγόμενη Τρόϊκα ενδιαφέρεται λιγότερο για την ποιότητα των κοινωφελών υπηρεσιών.
Το πρωταρχικό κίνητρο των ξένων επενδυτών είναι να πάρουν τον έλεγχο των κοινωφελών υπηρεσιών για να παράξουν κέρδος για τους μετόχους τους. Σε αυτό το πλαίσιο, η «εκλογίκευση της διαχείρισης» συχνά περιορίζεται σχεδόν πλήρως στη μείωση του κόστους εργασίας: από μειώσεις μισθών μέχρι απολύσεις και επιθέσεις στο συνδικαλισμό.
Όταν κανείς κοιτά την επίδραση της ιδιωτικοποίησης στις κοινωφελείς υπηρεσίες, είναι ξεκάθαρο ότι αντί για «αύξηση της παραγωγικότητας» υπάρχει χειροτέρευση της προσβασιμότητας των υπηρεσιών,της ποιότητας και της αποδοτικότητας. Αυτό ήταν το συμπέρασμα μιας από κοινού έκθεσης της Παγκόσμιας Τράπεζας και του Δ.Ν.Τ. για τις Συνεργασίες Δημοσίου με Ιδιωτικό Παράγοντα.
Όταν κανείς κοιτά την επίδραση της ιδιωτικοποίησης στις κοινωφελείς υπηρεσίες, είναι ξεκάθαρο ότι αντί για «αύξηση της παραγωγικότητας» υπάρχει χειροτέρευση της προσβασιμότητας των υπηρεσιών,της ποιότητας και της αποδοτικότητας.
Η μελέτη περίπτωσης των υπηρεσιών διαχείρισης αποβλήτων του Όσλο οδήγησε σε φριχτές συνθήκες εργασίας και δεκάδες χιλιάδες παράπονα για χειροτέρευση της υπηρεσίας. Και για αυτό το 2017 η διαχείριση αποβλήτων ανακτήθηκε από το Δήμο.
Είναι προφανές ότι η ιδιωτική ιδιοκτησία δημόσιων υπηρεσιών δεν αποτελεί εγγύηση για την απουσία πελατοκρατείας ή διαφθοράς. Η ιδιωτικοποίηση επί 15 έτη του συστήματος θέρμανσης της συνοικίας Βίλνιους – καθώς και αρκετών άλλων δήμων – δείχνει ότι η θυγατρική της Βεόλια (Γαλλική πολυεθνική) ανέβασε τα ενεργειακά κόστη των νοικοκυριών, αποκομίζοντας στο ενδιάμεσο κέρδος ύψους 24,3 εκατομμυρίων ευρώ. Για το λόγο αυτό αυτή η διαδικασία αναστράφηκε το 2017 με την δημοτικοποίηση αυτού του συστήματος θέρμανσης.
- Νέα Ευρώπη: Από που προέρχονται τα χρήματα για την ανάκτηση των κοινωφελών υπηρεσιών ; Οι δήμοι πληρώνουν σε τιμές αγοράς;
Λαβίνια Στάϊνφορτ (Δ.Ι.): Όταν οι δημόσιες αρχές διακόπτουν μια παραχώρηση για λόγους σοβαρών παραβάσεων μπορούν να ξανακερδίσουν τα χρήματα με το καιρό. Το πόσο καιρό θα πάρει αυτό εξαρτάται από την αποπληρωμή που θα χρειαστεί να πληρώσουν στους μέχρι πρότινος μετόχους.
Η ερευνητική δουλειά του καθηγητή Ντέϊβιντ Χολ του Πανεπιστημίου Διοίκησης Επιχειρήσεων του Γκρίνουιτς υποδεικνύει ότι εάν η Μεγάλη Βρετανία επανακρατικοποιούσε το ενεργειακό της σύστημα -και το αναδομούσε στη βάση ενός νέου μοντέλου που συνδυάζει εθνική,τομεακή και τοπική δημόσια ιδιοκτησία – θα μπορούσε να αναπληρώσει το κόστος σε 10 χρόνια. Το σύστημα θα μπορούσε να κάνει ετήσια οικονομίες ύψους 3.2 δις λίρες, οι οποίες θα αρκούσαν για να αποζημιώσουν τόσο τους ιδιώτες μετόχους αλλά και για να επανεπενδύσει σε υποδομές ενέργειας.
Είναι σημαντικό η τιμή που πληρώνουν οι δήμοι για να διακόψουν ένα ιδιωτικό συμβόλαιο και να ανακτήσουν μια κοινωφελή υπηρεσία να αντανακλά την πραγματική αξία της εταιρείας υπηρεσιών. Ωστόσο, δεν είναι σπάνιο ιδιωτικοί διαχειριστές να φουσκώνουν την αξία των περιουσιακών στοιχείων της εταιρείας όταν μια κυβέρνηση αποφασίζει να επιστρέψει την υπηρεσία σε καθεστώς δημόσιας κυριότητας.
Παραδείγματος χάριν,όταν η Τεράσσα (πόλη στην ανατολική Καταλονία) αποφάσισε να επαναδημοτικοποιήσει την παροχή νερού, η εκτίμηση από μέρους του δήμου για την αξία της εταιρείας ήταν 2 εκατομμύρια ευρώ, ενώ η αντίστοιχη εκτίμηση των ιδιωτικών διαχειριστών ήταν 60 εκατομμύρια ευρώ. Είναι βέβαια κατανοητό πώς τα δύο μέρη μπορεί να διαφωνούν ή να μη καταλήξουν σε συμβιβασμό για μια φουσκωμένη τιμή. Το 2013, το Βερολίνο επαναδημοτικοποίησε την παροχή νερού του και την εταιρεία διαχείρισης λυμάτων για την τιμή των 1,3 δις ευρώ, ένα ποσό που θα χρειαστούν τρεις δεκαετίες για να ανακτηθεί μέσω δασμών. Σημαντικό είναι ότι το χρέος αυτό παράλληλα θέτει όρια στην καινοτομία και την κοινωνική πολιτική.
Γενικά μιλώντας, η ανεύρεση κεφαλαίου είναι πάντα εφικτή. Οι κυβερνήσεις στηρίζονται μέσω εισροών φόρων, οπότε μπορούν να πάρουν άμεσα δάνεια,συνήθως με χαμηλότερα επιτόκια από άλλους δανειστές.
Σε άλλες περιπτώσεις οι κυβερνήσεις ίσως σκεφτούν ότι η ανάκτηση κοινωφελών υπηρεσιών είναι περισσότερο ακριβή από ότι ισχύει στην πραγματικότητα. Όταν ο δήμος του Μπέργκεν (Νορβηγική πόλη) επαναδημοτικοποίησε δύο οίκους ευγηρίας, ανέμενε απώλειες άνω του 1 εκατομμυρίου ευρώ. Στην πραγματικότητα, ο δήμος γλύτωσε μισό εκατομμύριο ευρώ καθώς η παροχή υπηρεσιών απευθείας από το δήμο ήταν φθηνότερη. Σε ένα άλλο παράδειγμα, η επαναδημοτικοποίηση της παροχής νερού στο Παρίσι γλυτώνει στο δήμο περίπου 30 εκατομμύρια ευρώ ετησίως.
- Νέα Ευρώπη: Υπάρχουν νομικά αναχώματα σε αυτή τη διαδικασία;
Λαβίνια Στάϊνφορτ (Δ.Ι.): Η αποϊδιωτικοποίηση μπορεί να οδηγήσει σε εγχώριες δικαστικές διαμάχες αλλά και σε δίκες από διεθνή δικαστήρια μεταξύ επενδυτών και κρατών. Ωστόσο αυτές οι δύο δικαστικές διαδικασίες δε πρέπει να συγχέονται.Μόνο ξένοι επενδυτές (και όχι κυβερνήσεις),μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και απλοί πολίτες μπορούν να καλέσουν κράτη σε Διεθνείς δίκες επενδυτών με κράτη(3).
Οι διεθνείς δικαστικές διαμάχες επενδυτών με κράτη περιλαμβάνουν αδιαφανή και μεροληπτικά δικαστήρια που αποτελούνται από τρεις επι πληρωμή δικαστές, οι οποίοι συνήθως ευνοούν τους διεθνείς επενδυτές. Η εγχώριες δικαστικές διαμάχες περιλαμβάνουν δημόσιους, επαγγελματίες και αμερόληπτους δικαστές, είναι προσβάσιμες στο κοινό και συνεπώς χαρακτηρίζονται από μεγαλύτερη διαφάνεια.
Οι διεθνείς δικαστικές διαμάχες επενδυτών με κράτη περιλαμβάνουν αδιαφανή και μεροληπτικά δικαστήρια που αποτελούνται από τρεις επι πληρωμή δικαστές, οι οποίοι συνήθως ευνοούν τους διεθνείς επενδυτές
Το παρών αναπτυσσόμενο καθεστώς εμπορίου και επενδύσεων δίνει σε ξένους επενδυτές επιπλέον δικαιώματα που υπερβαίνουν το νομικό και συνταγματικό πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτά τα δικαιώματα επιτρέπουν στους ξένους επενδυτές να καλέσουν ένα κράτος σε διεθνή δίκη και ουσιαστικά να μηνύσουν κυβερνήσεις για δισεκατομμύρια όταν αυτές αποφασίζουν να ανακτήσουν – ή ακόμα και απλώς να επιβάλλουν κανόνες στον τρόπο που λειτουργεί – μια κοινωφελής υπηρεσία.
Η έκθεση «Ανακτώντας Κοινωφελείς Υπηρεσίες» δείχνει ότι αποφάσεις αποϊδιωτικοποίησης κοινωφελών υπηρεσιών έχουν οδηγήσει σε τουλάχιστον 20 διεθνείς δίκες (δέκα στον τομέα παροχής νερού, τέσσερις στις τηλεπικοινωνίες, τρείς στον τομέα της ενέργειας και τρείς στις συγκοινωνίες). Παραδείγματος χάριν, η Βεόλια πολέμησε νομικά την απόφαση του Βίλνιους και άλλων τοπικών αρχών να επαναδημοτικοποιήσουν τη θέρμανση, κάνοντας μήνυση στη Λιθουανία για 100 εκατομμύρια ευρώ στα πλαίσια της Διμερούς Επενδυτικής Συμφωνίας Γαλλίας – Λιθουανίας.
Η Αργεντινή έχει καλεστεί δικαστικά να αποπληρώσει το εξόφθαλμο ποσό των 320,8 εκατομμυρίων δολαρίων σε ένα ξένο επενδυτή επειδή επανακρατικοποίησε τις εναέριες συγκοινωνίες της. Αυτά τα χωρίς ανώτατο όριο ποσά εξαναγκάζουν πληθυσμούς να πληρώνουν για αποτυχημένες ιδιωτικοποιήσεις, ασκώντας σημαντική πίεση στη δημόσια χρηματοοικονομία που θα μπορούσε διαφορετικά να επενδύσει σε δημόσιες δομές και να μειώσει τους φόρους.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου