Το βιβλίο (κόμιξ) της εβδομάδας: "Η Βόμβα", των Alcante, Bollee και Rodier, εκδόσεις "ΜΙΚΡΟΣ ΗΡΩΣ"

Το τέλος του πολέμου ή του πολιτισμού;

 

Γράφει ο Γιάννης Κουκουλάς

 

Τα πυρηνικά όπλα στον πλανήτη είναι αρκετά για να τον καταστρέψουν αμέτρητες φορές. Οι Alcante, Bollee και Rodier στο «Η Βόμβα» περιγράφουν το πώς ξεκίνησε η φρενίτιδα για τους εξοπλισμούς κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και πώς κορυφώθηκε με τη ρίψη της ατομικής βόμβας στη Χιροσίμα

«Ισχύς έκρηξης ισοδύναμη με δεκαπέντε χιλιάδες τόνους TNT. Θερμοκρασία εδάφους περίπου τρεις χιλιάδες βαθμοί Κελσίου. Σχεδόν όλα τα ξύλινα σπίτια κατέρρευσαν σε ακτίνα δυο χιλιομέτρων γύρω από το “σημείο μηδέν”. Πάνω από εξήντα χιλιάδες άτομα νεκρά ώσπου να ανοιγοκλείσεις τα μάτια (με τη συντριπτική πλειονότητα να είναι άμαχοι, άντρες, γυναίκες, γέροι και παιδιά, πρέπει να το υπενθυμίσουμε αυτό). Πάνω από διακόσιες χιλιάδες νεκροί συνολικά στα επόμενα χρόνια, θύματα άμεσα ή έμμεσα των επιπτώσεων της βόμβας. Υστερα, υπάρχουν εικόνες που δίνουν σάρκα και οστά στους αριθμούς. Φωτογραφίες όπου βλέπεις πτώματα αποτεφρωμένα, περιοχές ολοκληρωτικά ισοπεδωμένες, ρημαγμένες, αφανισμένες. Αντικείμενα κατεστραμμένα, συντριμμένα, λιωμένα. Ρολόγια σταματημένα οριστικά στη μοιραία ώρα, 8:15. Χαρτονομίσματα απανθρακωμένα, παρ’ όλο που βρίσκονταν μέσα σε χρηματοκιβώτια. Τα σιχαμερά χνάρια της περίφημης μαύρης βροχής. Πληγές που αιμορραγούν, παράξενα σημάδια πάνω στα κορμιά, παιδιά που χάνουν τα μαλλιά τους. Σκίτσα των επιζώντων που απεικονίζουν αληθινούς ζωντανούς-νεκρούς, με το δέρμα να κρέμεται λιωμένο, να προσπαθούν να ανακουφίσουν τα εγκαύματά τους μέσα στις δεξαμενές νερού. Το ποτάμι να παρασέρνει αμέτρητα πτώματα. Ο πίνακας ενός σχολείου, με τα μηνύματα των επιζώντων που γυρεύουν απελπισμένα τους δικούς τους…»

Αυτά είναι λίγα από τα λόγια του σεναριογράφου Didier Alcante στον εκτενή επίλογό του από το «Η Βόμβα» (μετάφραση: Τατιάνα Ραπακούλια, εκδόσεις Μικρός Ηρως, 480 σελίδες), ένα μνημειώδες έργο για μία από τις μεγαλύτερες καταστροφές στην Ιστορία της ανθρωπότητας. Ο Alcante σε συνεργασία με τον Laurent-Frederic Bollee συνέθεσε ένα πολυεπίπεδο και κλιμακωτής έντασης σενάριο για όλα όσα προηγήθηκαν της 6ης Αυγούστου του 1945, το οποίο ανέλαβε να εικονοποιήσει ο Dennis Rodier. Οι τρεις συνεργάτες δούλεψαν πυρετωδώς για πέντε ολόκληρα χρόνια και το αποτέλεσμα είναι εντυπωσιακό. Κι αυτό γιατί οι τρεις δημιουργοί δεν αρκέστηκαν στην καταγραφή της καταστροφής αλλά έπιασαν το νήμα από πολύ νωρίτερα, από το 1933 και τις διαλέξεις του καθηγητή Λίο Σίλαρντ στο Πανεπιστήμιο Φρίντριχ - Βίλχελμς του Βερολίνου. Σε μια σκηνή με έντονο συμβολισμό, ο εβραϊκής καταγωγής φυσικός βλέπει από το παράθυρο του αμφιθεάτρου, στο οποίο διδάσκει, τους ναζί να παρελαύνουν κρατώντας σημαίες με αγκυλωτούς σταυρούς. Συνειδητοποιεί ότι η χώρα του βουλιάζει στον ναζισμό και αποφασίζει να μεταναστεύσει στις ΗΠΑ. Πιθανώς για παρόμοιους λόγους μεταναστεύει στις ΗΠΑ και ο Ιταλός φυσικός Ενρίκο Φέρμι λίγο πριν βραβευτεί με Νόμπελ από τη Σουηδική Ακαδημία το 1938. Από τους διαλόγους αυτών των δύο μεγαθήριων της Φυσικής, κάπου στο Μανχάταν, μπαίνουν οι βάσεις για την αλυσιδωτή αντίδραση που θα οδηγούσε αργότερα στην ατομική βόμβα. Είχε βέβαια μεσολαβήσει η ναζιστική επεκτατικότητα, η θηριωδία των στρατοπέδων συγκέντρωσης, τα εκατομμύρια νεκρών στην Ευρώπη και πολλά χρόνια εισβολών και πολέμου.

Ολα αυτά τα χρόνια τόσο στις ΗΠΑ όσο και στη Γερμανία και σε μικρότερο βαθμό και σε άλλες μεγάλες χώρες, όπως η Μεγάλη Βρετανία, γίνονταν πυρετώδεις προσπάθειες για τη χαλιναγώγηση των σχάσιμων υλικών του μικρόκοσμου, των ραδιενεργών υλικών όπως το ουράνιο και το πλουτώνιο. Ολες αυτές οι προσπάθειες είχαν έναν και μόνο απώτερο σκοπό: τη δημιουργία μιας βόμβας που όμοιά της δεν είχε ξαναϋπάρξει, ενός όπλου που ο πρώτος κάτοχός του θα γινόταν ο επικρατέστερος «παίκτης» στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτή τη διαδρομή προς τη δημιουργία της «μητέρας όλων των βομβών» αφηγούνται με κάθε λεπτομέρεια οι Alcante, Bollee και Rodier και, όσο κι αν ο αναγνώστης γνωρίζει την τραγική κατάληξη, δεν παύει να παρακολουθεί με κομμένη την ανάσα όλα όσα συνέβαιναν σε μυστικά εργαστήρια, σε στρατιωτικές εγκαταστάσεις, σε προεδρικά και πρωθυπουργικά γραφεία, σε πανεπιστήμια, στον Λευκό Οίκο και στο Κρεμλίνο· όλα όσα έπρατταν επιστήμονες όπως ο Αϊνστάιν, ο Χάιζενμπεργκ, ο Οπενχάιμερ και πολιτικοί όπως ο Τρούμαν, ο Ρούσβελτ, ο Στάλιν, ο Τσόρτσιλ. Πρωταγωνιστές στις αποφάσεις ήταν φυσικά οι πολιτικοί αλλά κι ο ρόλος των επιστημόνων, άλλων με τον ενθουσιασμό τους για τις ανακαλύψεις τους που θα μπορούσαν να σημάνουν το τέλος του πολέμου, άλλων με τις επιφυλάξεις τους για το ποιος θα έπρεπε να έχει την ευθύνη της απελευθέρωσης μιας φαινομενικά ανεξέλεγκτης δύναμης και άλλων με την άρνησή τους να συμβάλουν σε εκατομμύρια θανάτους υπό οποιοδήποτε πρόσχημα, ήταν καθοριστικός. Πολύ έξυπνα οι δημιουργοί της «Βόμβας» εναλλάσσουν τους χώρους της δράσης του βιβλίου τους και μεταφέρουν ιδανικά αυτά τα αντικρουόμενα αισθήματα είτε των επιστημόνων είτε των στρατιωτικών είτε ακόμα και των ηγετών των Μεγάλων Δυνάμεων που ακόμα και αυτοί δεν γνώριζαν τι ακριβώς πάνε να κάνουν και σε τι μπορεί να οδηγήσει τον κόσμο η πυροδότηση ενός όπλου του οποίου τις συνέπειες δεν γνώριζε και δεν μπορούσε να προβλέψει κανείς.

Είναι αυτονόητο πως για την περιγραφή όλων των γεγονότων που οδήγησαν στον σχεδιασμό, στην κατασκευή και τη ρίψη της βόμβας απαιτείται τιτάνια και πολυετής έρευνα και για την απόδοσή τους με πειστικό αλλά και ελκυστικό τρόπο είναι απαραίτητη η τεκμηρίωση. Στο τέλος του βιβλίου τους οι τρεις δημιουργοί παραθέτουν μια εκτενή σειρά πηγών που δεν περιορίζονται μόνο σε βιβλία και έρευνες του παρελθόντος, αλλά επεκτείνονται και σε διαδικτυακούς ιστοτόπους, σε ντοκιμαντέρ, σε επιστημονική αρθρογραφία και σε κόμικς που έχουν ασχοληθεί με το θέμα όπως τα «Dans un Recoin de ce Monde» της Fumiyo Kouno, «Gen d’Hiroshima» του Keiji Nakazawa και «Les Reveurs Lunaires» των Cedric Villani και Baudoin. Οπως επισημαίνει και ο Alcante: «Επρεπε να αφομοιώσουμε, να κατανοήσουμε και να συνοψίσουμε δεκάδες βιβλία, άρθρα και ντοκιμαντέρ για να τροφοδοτήσουμε τις σκηνές μας. Συζητούσαμε αφηγηματικές επιλογές ώς τα ξημερώματα, ξαναγράφαμε σκηνές πάλι και πάλι, επαληθεύαμε, ξεκινούσαμε ξανά από το μηδέν, ετοιμάζαμε storyboard, σκιτσάραμε, μελανώναμε… ατέλειωτη δουλειά […] Από την αρχή, συμφωνήσαμε ότι το θέμα επέβαλλε απόλυτη ακρίβεια, τόσο σε ιστορικό όσο και σε επιστημονικό επίπεδο. Ολα τα γεγονότα, οι ημερομηνίες, τα πρόσωπα, καθώς επίσης και οι τόποι, τα κτίρια, τα οχήματα, οι στολές, όλα επαληθεύτηκαν πολλές φορές».

Θα νόμιζε κάποιος, όμως, διαβάζοντας για αυτή την εμμονή στην ακρίβεια και τη λεπτομέρεια στη δημιουργία της «Βόμβας» ότι πρόκειται για ένα βαρύ ακαδημαϊκό έργο ή για έναν αναλυτικό οδηγό ιστορικών γεγονότων. Ισχύει το αντίθετο. Με τη δεξιοτεχνία στην εναλλαγή των σκηνών, των προσώπων και των χώρων όπου εξελίσσονται τα γεγονότα και, κυρίως, με την εστίαση στους συναισθηματικούς κόσμους των πρωταγωνιστών, η «Βόμβα» κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον από την πρώτη μέχρι την τελευταία σελίδα. Τα ασπρόμαυρα σχέδια του Rodier συμβάλλουν και αυτά καθοριστικά στο αποτέλεσμα καθώς ισορροπεί ιδανικά ανάμεσα στα μεγάλα πλάνα των εργοστασίων, των θαλασσών, των ουρανών και των πόλεων και στα κοντινά πλάνα των προσώπων, των εκφράσεών τους, της θλίψης τους, των συγκεχυμένων διαθέσεών τους.

Και, τέλος, το πιο σημαντικό σε ένα τέτοιο έργο είναι ότι οι δημιουργοί του δεν υιοθετούν και δεν εφαρμόζουν μια υποτιθέμενη ουδετερότητα απέναντι στα γεγονότα, ωσάν η Ιστορία να αποφάσισε για το πώς έπρεπε να γίνουν τα πράγματα. Αντιθέτως, παίρνουν θέση, πότε άμεσα και πότε έμμεσα αλλά πάντα με σαφή τρόπο. Ετσι μεταφέρουν μέσω της πλοκής τους την προφανή απορία για το αν εντέλει η ατομική βόμβα που έριξε το πρωί της 6ης Αυγούστου του 1945 το Enola Gay στη Χιροσίμα ήταν απαραίτητη για τον τερματισμό του πολέμου –με τη Γερμανία ήδη ηττημένη και κατεστραμμένη– ή, απλώς, έπεσε για να καταλάβουν όλοι ποιος θα είναι ο κυρίαρχος της επόμενης μέρας.

H απάντηση που δίνουν είναι φυσικά το δεύτερο. Γι’ αυτό και επιλέγουν να κλείσουν το έργο τους με περισσότερες από είκοσι συγκλονιστικές σελίδες από τη Χιροσίμα την ώρα της καταστροφής, που δεν χρειάζονται καθόλου λόγια. Με το σφίξιμο στο στομάχι να γίνεται ακόμα πιο οδυνηρό με την ευφυή αντίστιξη του αντιστράτηγου Λέσλι Γκρόουβς, στρατιωτικού προϊσταμένου του Σχεδίου Μανχάταν για την ανάπτυξη της ατομικής βόμβας, να διαβάζει το τηλεγράφημα από τον Ειρηνικό λίγο μετά τη ρίψη («Αποτέλεσμα άψογο. Επιτυχία σε όλα τα επίπεδα») και να πανηγυρίζει κραυγάζοντας «Τα καταφέραμε! Πετύχαμε!» την ώρα που δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι απανθρακώνονταν, αφήνοντας σαν ακτινογραφία τη σκιά τους στα ερείπια μιας ισοπεδωμένης πόλης, ενός ισοπεδωμένου πολιτισμού.

ΠΗΓΗ