Για τη φριχτή πολτοποίηση βιβλίων από τράπεζες - Τρία σύντομα κείμενα

Εγκώμιον πολτοποίησης

Του Τάσου Τσακίρογλου

Η είδηση πραγματικά ξάφνιασε: οι πιστώτριες τράπεζες του ιστορικού εκδοτικού οίκου «Γαβριηλίδης», αφού εκποίησαν όποιο άλλο υλικό υπήρχε προς πλειστηριασμό, κατάσχεσαν και πολτοποίησαν όλα τα βιβλία που υπήρχαν στις αποθήκες του αποθανόντος εκδότη. Μια πράξη που αντανακλά όλο τον ανορθολογισμό, την κτηνωδία και την υποκρισία ενός δήθεν Δικαίου, καθώς τα βιβλία αυτά θα μπορούσαν, υπό προϋποθέσεις, να χαριστούν σε βιβλιοθήκες, φυλακές ή Πανεπιστήμια.

Και, βέβαια, από τις τράπεζες κανείς δεν περιμένει κάτι καλύτερο. Σε καθημερινή βάση είναι μια κρεατομηχανή που αλέθει περιουσίες, ζωές και όνειρα δισεκατομμυρίων ανθρώπων με μοναδικό κριτήριο την αρπαγή και το κέρδος.

Η συμπεριφορά τους στη διάρκεια της χρηματοπιστωτικής κρίσης υπέσκαψε κάθε έννοια δημοκρατικής εντολής στις εκλεγμένες κυβερνήσεις και οδήγησε μέρος των «αγανακτισμένων» στην αγκαλιά της Ακροδεξιάς και των φασιστών.

Ο πολτός και η διαδικασία της «πολτοποίησης» είναι η ιδανική μεταφορά για τα όσα συμβαίνουν σήμερα με ευθύνη και των διαπλεκόμενων κυβερνήσεων: οι πολίτες μετατρέπονται σε έναν αδιαφοροποίητο πολτό που στη συνέχεια «πλάθεται» ανάλογα με τα συμφέροντα μιας πανίσχυρης ελίτ, ενώ η «πολτοποίηση» αφορά όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής, από την κατανάλωση και την ψυχαγωγία μέχρι την εκπαίδευση και την πολιτική.

«Πολτός» ο ξύλινος λόγος των πολιτικών, «πολτός» τα αμάσητα επικοινωνιακά μηνύματα των εξαγορασμένων ΜΜΕ, «πολτός» και η ζωή κάτω από τις ερπύστριες της καθημερινότητας. Στο «Φαρενάιτ 451» η αρμόδια υπηρεσία εντόπιζε και έκαιγε τα βιβλία που ήταν απαγορευμένα από το δυστοπικό καθεστώς που περιέγραψε η μεγαλοφυΐα του Ρέι Μπράντμπερι. Σήμερα τα ίδια αυτά βιβλία πολτοποιούνται από τα «ευαγή» ιδρύματα των χρυσοπληρωμένων τραπεζών.

*****

Μην θρηνείτε πάνω από τους χαρτοπολτούς

Το βιβλίο στον καπιταλισμό είναι εμπόρευμα. Και αν θέλει να σωθεί, πρέπει να πάψει να είναι

Του Γρηγόρη Τραγγανίδα

Η δίκαιη οργή για την πολτοποίηση των βιβλίων των εκδόσεων Γαβριηλίδη από τις τράπεζες, είναι μια ευκαιρία – εντάξει, κακή, αλλά ευκαιρία – να (ξανα)θυμηθούμε, ότι το βιβλίο στον καπιταλισμό είναι εμπόρευμα, όπως κάθε τι άλλο. Του αέρα που αναπνέουμε συμπεριλαμβανομένου.

Ο εκδοτικός τομέας είναι μια από τις μεγαλύτερες «πολιτιστικές βιομηχανίες» στην Ευρωπαϊκή Ένωση, με τη συνολική αγοραία αξία του να εκτιμάται σε 36 – 38 δισεκατομμύρια ευρώ. Ολόκληρη η αλυσίδα της βιβλιοπαραγωγής (συμπεριλαμβανομένων συγγραφέων, πωλητών, εκτυπωτών, σχεδιαστών κ.λπ.) εκτιμάται ότι απασχολεί περισσότερους από μισό εκατομμύριο εργαζόμενους, σύμφωνα με την έκθεση της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Εκδοτών του 2018, ενώ ετησίως εκδίδονται στην ΕΕ περισσότεροι από 500.000 τίτλοι.

Όπως κάθε άλλος οικονομικός κλάδος, έτσι και αυτός των εκδόσεων βιβλίων υφίσταται το σύνολο των συνεπειών της καπιταλιστικής οικονομίας. Μια από αυτές, είναι γνωστή ως συγκέντρωση και συγκεντροποίηση κεφαλαίου. Πιο απλά, οι μεγάλοι «τρώνε» τους μικρούς και μονοπωλιοποιούν την σχετική αγορά.

Για παράδειγμα, σύμφωνα με στοιχεία του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου – τι να γίνεται άραγε αυτή η ψυχή; – το 2008 μόλις 23 εκδότες (με πάνω από 80 τίτλους) εξέδωσαν το 37,4% της παραγωγής, 172 μεσαίοι εκδότες (με 10 – 79 τίτλους) το 43,1%, ενώ 707 «μικρότεροι» εκδότες εξέδωσαν το 18,4%. Το 2006, το 30% (περίπου 500 εκδότες) εξέδιδε το 84% της παραγωγής, με το 2% να εκδίδει το 29%. Την ίδια περίοδο, από τα 2.000 βιβλιοπωλεία της χώρας μόνο τα 100 πωλούσαν αμιγώς βιβλία.

Η παραπάνω τάση επιβεβαιώνεται και από τα στοιχεία της έρευνας του ΟΣΔΕΛ (Οργανισμός Συλλογικής Διαχείρισης Έργων του Λόγου) τον Ιούνιο του 2020. Μετρώντας το μέγεθος εκδοτικών επιχειρήσεων και σύνθεση του όγκου της βιβλιοπαραγωγής στο σύνολο της τριετίας 2017 – 2019 προκύπτει ότι οι τρεις μεγαλύτεροι εκδότες (Πατάκης, Μεταίχμιο, Ψυχογιός), με συνολικό αριθμό 2.882 βιβλίων, αντιπροσωπεύουν το 9,3% της συνολικής βιβλιοπαραγωγής της τριετίας.

Είναι χαρακτηριστικό της μονοπωλιοποίησης του κλάδου, ότι μόλις 65 επιχειρήσεις από τις 1.269 κατάφεραν να εκδώσουν πάνω από 100 τίτλους κατά το ίδιο διάστημα, ενώ, 145 δεν έβγαλαν ούτε έναν τίτλο μέσα στην τριετία και 322 κατάφεραν να εκδώσουν μόλις έναν τίτλο. Ακόμη κι αν υποθέσουμε – όπως κάνει η έρευνα – ότι αυτά τα 145 εκδοτικά είναι «ανενεργά», χωρίς όμως να έχουν αναστείλει την νομική υπόστασή τους, η τάση παραμένει σαφέστατη.

Και για τους νοσταλγούς, ιδού ένα ακόμη ενδιαφέρον στοιχείο: «Οι παραδοσιακές και μακροβιότερες επιχειρήσεις του χώρου, που ιδρύθηκαν προ του 1974, αντιπροσωπεύουν σήμερα μόνον το 9% (1 στις 10) του συνόλου των επιχειρήσεων.».

Τι συμπέρασμα προκύπτει από τα παραπάνω; Ότι από τη στιγμή που το μεγάλο εκδοτικό κεφάλαιο και η ίδια η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετωπίζει το βιβλίο ως εμπόρευμα, με/και από το οποίο προσδοκά υπερκέρδη – πατώντας επί των «πτωμάτων» των ανταγωνιστών και, ενίοτε, των συνειδήσεων των πελατών/αναγνωστών – η πολτοποίηση είναι τόσο εύλογη και ευνόητη, όσο ταυτόχρονα βάρβαρη και αποκρουστική.

Η νέα γενιά των εκδοτών – και είναι πολλοί: περισσότερες από 1 στις 4 (27%) σημερινές εκδοτικές επιχειρήσεις ιδρύθηκαν κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, μετά το 2008 – ισορροπεί ανάμεσα στις καλές προθέσεις και την καπιταλιστική άβυσσο. Και δεν έχει να αντιμετωπίσει μόνο την ζούγκλα του αγοραίου ανταγωνισμού. Αλλά και την επιταχυνόμενη επίθεση στην ουσιαστική γνώση που βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη από το κράτος, στην Εκπαίδευση.

Πόσοι αναγνώστες και αναγνώστριες περιμένουμε αλήθεια να δημιουργηθούν, από ένα σχολείο που εξόρισε τις ανθρωπιστικές επιστήμες και την καλλιτεχνική παιδεία;

Γι΄ αυτό και για τους νέους εκδότες, είναι μονόδρομος η συνάντησή τους με τους εν δυνάμει αναγνώστες τους, στον δρόμο. Παραφράζοντας τον Τζο Χιλλ, τον ηγέτη των Wobblies, μπροστά από την κρεμάλα: Μην θρηνείτε πάνω από τους πολτούς που κάποτε ήταν βιβλία. Αγωνιστείτε.

*****

Ο εκρηκτικός πολτός 

 

Του Κώστα Καναβούρη

Οι τράπεζες είναι ληστές. Αυτό δα το ξέρουμε από τον καιρό που ο Μπέρτολντ Μπρεχτ είχε θέσει το περίφημο ερώτημα εργασίας (προκειμένου να απελευθερώσει την απάντηση), στην «Όπερα της πεντάρας»: «Τι είναι η ληστεία μιας τράπεζας μπροστά στην ίδρυσή της;»

Οι τράπεζες είναι ληστές και όπως οι ληστές μοιράζουν τα κέρδη. Κοντά 700 εκατομμύρια μοίρασαν σε ΝΔ και ΠΑΣΟΚ, χωρίς να παίξει βλέφαρο. Τριάντα εκατομμύρια δίνουν κάθε χρόνο στον Μητσοτάκη για να μπορεί το κόμμα του να τους αφήνει να ληστεύουν, δια νόμου, απίστευτα ποσά.

Όμως ο εκδότης Σάμης Γαβριηλίδης χρωστούσε. Χρωστούσε γιατί δεν διαχειρίστηκε σωστά το χρέος όλων μας στις λέξεις, τις έννοιες, τα αισθήματα και τα νοήματα. Γιατί προσπάθησε να ξεπληρώσει με βιβλία το χρέος του σε ένα αριθμό: τον αριθμό του Άουσβιτς στο χέρι της μάνας του. Δύσκολη πληρωμή σ’ αυτή την παγκόσμια «Όπερα της πεντάρας» που παίζεται χωρίς διακοπή σε όλη τη γη και το «χρήμα» για να την δεις είναι πάντοτε το αίμα.

Οι τράπεζες λοιπόν, περίμεναν να πεθάνει ο Σάμης και όπως όλοι οι ληστές που τιμούν την ιδιότητά τους, για μιας πεντάρας χρέη, μπήκαν εν κρυπτώ και ξαφνικά στον αγαπημένο χώρο των εκδόσεων και τον ρήμαξαν. Και πολτοποίησαν όλα τα βιβλία που βρήκαν στις αποθήκες. Δεν ειδοποίησαν τους δημιουργούς να αγοράσουν έστω με κάποιο συμβολικό αντίτιμο τα έργα τους. Δεν ειδοποίησαν καν τους οικείους του να πάρουν τα προσωπικά τους αντικείμενα. Ανάμεσα στα πολτοποιημένα βιβλία και η ποιητική μου συλλογή «Τα επίχειρα της προοπτικής» (2010). Αμ τα είδαμε πολλές φορές τα επίχειρα όταν κοπιάζεις για την προοπτική. Αντί για θρήνο όμως, προτιμώ να δημοσιεύσω ένα από τα πολτοποιημένα μου ποιήματα, συγκεκριμένα το τελευταίο της συλλογής. Που να το ήξερα Σάμη ότι θα γινόταν προφητικό…

 Σπασμένη σιωπή

 Δεν είναι ομιλία, είναι μια απειλή νοσοκομείου:

Τεράστιες λέξεις σωριασμένες στα υπόγεια·

Κανένας δεν γίνεται να ξαπλώσει πάνω τους.

Η Ιστορία προόδευσε, δεν χρειάζεται τις παλιές της λέξεις.

Η Ιστορία δεν χρειάζεται την σιωπή

Τις λέξεις που σωριάστηκαν πάνω στην σιωπή

Και με το βάρος τους την έσπασαν.

Περνούνε τώρα οι διοικητικοί υπάλληλοι

Και τις καταμετρούνε τις λέξεις της σιωπής

Τις άχρηστες σπασμένες λέξεις:

Τόσο ύψος, τόσο μήκος, τόσο αίμα,

Τόση σιωπή μέσα στη σιωπή.

Οι υπάλληλοι κλειδώνουνε τις λέξεις.

Φεύγουν. Σβήνουν τα φώτα.

Ακούγεται ο ήχος. Έφυγαν.

Κι όλες οι άχρηστες λέξεις

Απλώς δεν υπάρχουνε μέσα στο σκοτάδι.

Στο τελευταίο τους σκοτάδι.

Γιατί αύριο, σύμφωνα με το πρωτόκολλο,

Θα έρθουν οι αρμόδιοι υπάλληλοι και θα τις καταστρέψουν

Για να μην πιάνουν τόπο στις κραυγές

Και στις αιφνίδιες μεταστροφές των αισθημάτων

Στο κάτω δέρμα, στο μέσα χώμα και αλλού:

Σε άλλες πατρίδες πεποιθήσεων.

Αύριο λοιπόν οι υπάλληλοι του δημοσίου συμφέροντος

Θα σπάσουν μια – μια την σιωπή των λέξεων,

Θα συντάξουν το σχετικό έγγραφο καταστροφής

Των άχρηστων υλικών.

Αρμοδίως.

Σφραγίδα. Υπογραφή. Τέλος.

Αυτό είναι το ποίημα, όμως νομίζω πως χρειάζεται και ένα υστερόγραφο προς τους βάρβαρους των τραπεζών: Κρατάτε το αμβλύ χαλύβδινο όργανο που πολτοποιεί κάθε κόπο, κάθε αίσθημα, κάθε νόημα: το κέρδος. Κρατάμε το αιχμηρό όργανο που τρυπάει κάθε σκοτάδι: ένα μολύβι. Κρατάτε μπακαλοτέφτερο. Κρατάμε ποιητικές συλλογές. Κοιτάτε πως να κρύψετε τα κλεμμένα. Αδημονούμε να δείξουμε τον πακτωλό του κέρδους που αναβλύζει από τις λέξεις. Ανήκετε σε συμμορία. Ανήκουμε στο μέγα έθνος των απογόνων του Ομήρου, ανήκουμε στον παγκόσμιο πληθυσμό των λυπημένων, στην «απέραντη μειονότητα» (κατά Χουάν Ραμόν Χιμένεθ), που πάντα προχωράει. Είστε οι δούλοι του Ξέρξη που μαστιγώνουν τη θάλασσα για να την τιμωρήσουν. Είμαστε η θάλασσα. Πώς είναι δυνατόν να μας νικήσετε;

Και να το ξέρετε: τα ποιήματα που πολτοποιήσατε, είναι η κρίσιμη μάζα που θα σας τινάξει στον αέρα. Ρωτήστε και τους Ναζί.