«Ο συνδικαλισμός μπροστά στη δυστοπία» - Του Γιώργου Χριστόπουλου*

«Ο συνδικαλισμός μπροστά στη δυστοπία»

Το νέο σχέδιο νόμου του Υπουργείου Εργασίας βρίσκεται εδώ και ημέρες στο δημόσιο διάλογο. Οι προπαγανδιστές του το «υμνούν», διότι δίνει τη δυνατότητα στον εργαζόμενο να εργάζεται, εάν το θέλει, περισσότερες ώρες και να αυξάνει τα εισοδήματά του. Οι πολέμιοί του εκφράζουν τον φόβο πως ο εργαζόμενος θα υποχρεώνεται να δουλεύει ατελείωτες ώρες μέσα από τα αναρίθμητα νομικά τρικ των εργοδοτών με την συνέργεια των (ανύπαρκτων) εποπτικών αρχών της πολιτείας.

Για να κατανοήσουμε όμως την πραγματικότητα, ίσως να πρέπει να δούμε τη μεγάλη εικόνα. Για ποιο λόγο έρχεται τώρα αυτό το νομοσχέδιο; Ποια είναι η θέση του στην εξέλιξη των εργασιακών σχέσεων; Ποιο μακροπρόθεσμο στόχο εξυπηρετεί; Πώς θα αντιμετωπίσει ο κόσμος της εργασίας και οι εκπρόσωποί του την ολοκληρωτική επίθεση των ελίτ και των πολιτικών τους ενεργούμενων;

Σε μια πρόσφατη συνέντευξή του στο Spiegel ο Καθηγητής Οικονομικών του ΜΙΤ Daron Acemoglu μίλησε για τη δυστοπία που καταφθάνει και τις χαοτικές ανισότητες που προετοιμάζει η νέα εποχή της τεχνητής νοημοσύνης. «Οι πλούσιοι και ισχυροί έχουν κατακτήσει την πρόοδο σε όλη την ιστορία. Το έκαναν στον Μεσαίωνα, το κάνουν και τώρα» τόνισε, προσθέτοντας πως οι περισσότεροι πολιτικοί πάσχουν από μια «αφελή τεχνοαισιοδοξία» θεωρώντας ότι η αύξηση της ανισότητας είναι είτε αναπόφευκτη είτε αιτιολογημένη στο όνομα της προόδου. Κατέληξε αναφέροντας ότι το μέλλον είναι δυστοπικό, καθώς θα δημιουργηθεί μια κοινωνία δύο επιπέδων. Χρόνια πριν αρχίσει να γίνεται λόγος για το artificial intelligence και την επίδρασή της στην κοινωνία και στην εργασία, o κορυφαίος στοχαστής Eric Hobsbawm είχε προφητεύσει ότι ο νεοφιλελευθερισμός έχει στόχο να επαναφέρει τα δικαιώματα του εργαζόμενου ανθρώπου στο επίπεδο της προβιομηχανικής εποχής.

Μετά από τη χρυσή εποχή του μεταπολεμικού κοινωνικού συμβολαίου και του κράτους πρόνοιας, η κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ και η έλλειψη «πολιτικού φόβητρου» έφεραν την κυριαρχία του θατσερισμού/ρηγκανισμού, την καταιγίδα της ασύδοτης αγοράς και τη σταδιακή συρρίκνωση των εργασιακών δικαιωμάτων. Οι προοδευτικές πολιτικές δυνάμεις, με ελάχιστες εξαιρέσεις, είναι σε θέση άμυνας και συρρικνώνονται διαρκώς ενώ τα συνδικάτα έχουν αποδυναμωθεί για μια σειρά λόγων, με κορυφαίο την ολομέτωπη επίθεση που δέχονται από κυβερνήσεις και ΜΜΕ. Η νέα εποχή της τεχνητής νοημοσύνης και της πλήρους ανατροπής όσων γνωρίζαμε για την εργασία βρίσκει την πλειονότητα της κοινωνίας, τους μη προνομιούχους σε αδύναμη θέση. Η τεχνολογική επέλαση δεν φθάνει, όπως έντεχνα διοχετεύεται, για να φέρει την ευημερία, αλλά για να συγκεντρώσει πολύ πιο εύκολα και γρήγορα, ακόμη περισσότερο πλούτο για τις ελίτ. Εις βάρος, φυσικά, των υπόλοιπων και με τη συνέργεια νομοθετικών πρωτοβουλιών πρόθυμων κυβερνήσεων.

Το σχέδιο νόμου του Υπουργείου Εργασίας δεν έρχεται, επομένως, τυχαία. Εξυπηρετεί αυτήν ακριβώς την ανάγκη των κυρίαρχων στρωμάτων. Δεν πιστεύει κανείς ότι η κυβέρνηση φλέγεται από επιθυμία να ικανοποιήσει δήθεν αιτήματα των εργαζόμενων που θέλουν να εργάζονται πιο πολύ, ώστε να αυξήσουν τα εισοδήματά τους. Φλέγεται, κατά τη δική μου άποψη, από ζήλο να ικανοποιήσει τα αιτήματα αυτών που την στήριξαν, ώστε να ελαστικοποιήσει ακόμη περισσότερο τις εργασιακές σχέσεις, να φθηνύνει ακόμη περισσότερο την ώρα εργασίας, να απασχολεί πολύ περισσότερο τον ίδιο εργαζόμενο, όχι φυσικά με τη βούλησή του και μέχρι τελικής πτώσης. Οι νομικές «τρύπες» θα βρεθούν και οι «παρένθετες» εταιρείες δήθεν διαφορετικών εργοδοτών θα δημιουργηθούν. Πιο ευάλωτοι από όλους τους εργαζόμενους είναι αυτοί στον ψηφιακό χώρο που ήδη δεν τους «βλέπει» κανείς και είναι απολύτως απροστάτευτοι. Θυμίζει, επομένως, το συγκεκριμένο νομοσχέδιο το «νόμο των δούλων» του Όρμπαν στην Ουγγαρία και το νόμο του 10ωρου στην Αυστρία. Να θυμίσω πώς «διαφημίστηκε» ο νόμος αυτός από τον υπόδικο πλέον, πρώην καγκελάριο και ακραιφνή νεοφιλελεύθερο Κουρτς. «Für den modernen Mensch, για τον μοντέρνο άνθρωπο». Αυτά δεν μας λένε εδώ και μέρες τα φίλια προς την κυβέρνηση μέσα μαζικής ενημέρωσης;

Κατά την άποψή μας, ο  μοντέρνος άνθρωπος, με όλες τις δυνατότητες που δίνει η τεχνολογία, θα έπρεπε να αμείβεται περισσότερο και να δουλεύει λιγότερο και πιο ποιοτικά. Θα έπρεπε να έχει περισσότερο χρόνο για τον εαυτό του και για την οικογένειά του. Οι νέες εργασιακές σχέσεις που «χτίζει» το νέο νομοσχέδιο, δημιουργούν έναν μοντέρνο είλωτα. Χωρίς ελεύθερο χρόνο, χωρίς οικονομικές δυνατότητες, χωρίς πιθανότητες να φτιάξει τη δική του οικογένεια, χωρίς ελπίδα για το μέλλον.

Η ΟΙΕΛΕ ήταν το πρώτο συνδικάτο, η πρώτη δευτεροβάθμια οργάνωση, που αντιπαρατέθηκε δημόσια και με επιχειρήματα στο σχέδιο νόμου του Υπουργείου Εργασίας. Με ικανοποίηση βλέπουμε όλο και περισσότερες συλλογικότητες να αντιδρούν. Οφείλουμε όμως να θυμίσουμε. Το συγκεκριμένο νομοθέτημα δεν αφορά μόνο σε «ώρες» εργασίας ή σε συμβάσεις. Έχει βαθύτερες ρίζες. Επιχειρεί να βάλει τα θεμέλια της νέας δυστοπίας που περιγράφει ο Acemoglu. Επιχειρεί να πείσει την κοινωνία ότι δεν αρκεί το 8ωρο για αξιοπρεπή μισθό και αξιοπρεπή διαβίωση. Ότι η «νέα εργασία» θα πρέπει να είναι διασπασμένη σε πολλά αφεντικά και χαμηλά αμειβόμενη, ώστε να εξασφαλίζει όχι την ευημερία αλλά την επιβίωση.

Ο συνδικαλισμός βρίσκεται σε ένα ιστορικό σταυροδρόμι. Έχει πανίσχυρους αντιπάλους, αυτό είναι σίγουρο. Έχει όμως και όπλα να αντιπαρατεθεί. Τον νέο ακτιβισμό που μπορεί να προκύψει και μέσα από την ψηφιακή κοινωνία και που εμπλουτίζει τις παλιές μορφές πάλης. Την επιστημονική και ερευνητική εργασία των φορέων του. Αρκεί να είναι αδέσμευτος και ακηδεμόνευτος. Αρκεί να μην αναμασά φθαρμένες τακτικές και συνθήματα που δεν λένε τίποτα για τις ζωές των νέων ανθρώπων σήμερα. Αρκεί να ανακαλύψει τον πραγματικό του αντίπαλο. Οφείλει, τέλος, να «ξετρυπώσει» τον κόσμο που εργάζεται στην ψηφιακή και στην gig ecomomy και να τον εκπροσωπήσει δυναμικά. Οι ελίτ και οι κυβερνώντες θα πρέπει να αισθανθούν ισχυρά την πίεση του οργανωμένου κινήματος της εργασίας.

*Ο δρ Γιώργος Χριστόπουλος είναι πρόεδρος του Δ.Σ. της  Ο.Ι.Ε.Λ.Ε.