Βιβλίο: «Βαθύ μπλε: Η θάλασσα, τα βάθη της και η αναζήτηση του αγνώστου», του Patrik Svensson, εκδόσεις "Μεταίχμιο"

Η θάλασσα, οι ωκεανοί, το «θαυμάζειν» και «απορείν»

 

Τάσος Τσακίρογλου

Υπάρχουν βιβλία που διαβάζοντάς τα ξέρεις ότι δεν θα είσαι ο ίδιος μόλις τα τελειώσεις, όχι μόνο γιατί σου προσφέρουν τεράστια απόλαυση, αλλά γιατί το περιεχόμενό τους θα σε αλλάξει με έναν τρόπο που μόνο ελάχιστα απ’ αυτά διαθέτουν: για παράδειγμα, ένα στιλ λογοτεχνικής γραφής και ταυτόχρονα επιστημονικής επάρκειας και ακρίβειας.

Ενα τέτοιο βιβλίο είναι και το «Βαθύ μπλε: Η θάλασσα, τα βάθη της και η αναζήτηση του αγνώστου» του Patrik Svensson, από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, σε μετάφραση Αγγελικής Νάτση. Αντικείμενό του είναι η «ανθρώπινη περιέργεια», η οποία ιστορικά οδήγησε στα μεγαλύτερα κατορθώματα, σε παράτολμα ταξίδια και εμμονική αναζήτηση απαντήσεων σε προαιώνια ερωτήματα.

Το «Βαθύ μπλε» ξεκινά την αφήγησή του από την εποχή των Ανακαλύψεων, όχι όμως από τη σκοπιά των «κατακτητών», αλλά της φύσης και συγκεκριμένα της θάλασσας: στο επίκεντρό του βρίσκονται η άβυσσος των ωκεανών και τα πλάσματα που την κατοικούν: φάλαινες, γιγάντια χταπόδια και καλαμάρια.

Αποτελεί μια αναδρομή στην ιστορία του «μπλε» πλανήτη με κυρίαρχο το υγρό στοιχείο:

τις θάλασσες, τους ωκεανούς, τα υπόγεια ρεύματα και τη γοητευτική σχέση τους με τον άνθρωπο. Μας εξιστορεί ποια ήταν η πηγή έμπνευσης για να γράψει ο Χέρμαν Μέλβιλ το «Μόμπι Ντικ», ποιος ήταν ο άνθρωπος που ανακάλυψε το απολίθωμα ψαριού από το οποίο μάθαμε ότι από την ασεξουαλική αναπαραγωγή περάσαμε κάποτε στη σεξουαλική αναπαραγωγή, αλλά και το όνομα της θαρραλέας γυναίκας που έγινε η βιογράφος της θάλασσας, κόντρα στο ανδρικό ακαδημαϊκό κατεστημένο και υπήρξε ουσιαστικά η πρώτη οικοφιλόσοφος.

Το βιβλίο αποτελεί έναν ύμνο στην αρμονία και την ομορφιά της φύσης, έτσι όπως αυτή εκφράζεται μέσω της τεράστιας ποικιλομορφίας και πολυπλοκότητας των εκατομμυρίων ειδών της. Παράλληλα, θα μπορούσε να είναι ένα οικολογικό μανιφέστο για τη φύση που χάνεται, καταδικάζοντας μοιραία στον αφανισμό και την ίδια την ανθρωπότητα. Είναι όμως και ένα δριμύ «κατηγορώ» για την ανθρώπινη απληστία και την αυτοκαταστροφικότητα του είδους μας, χωρίς να υποκύπτει στη μοιρολατρία. Στις σελίδες του διαβάζουμε για τον αγώνα ανθρώπων που αντιστάθηκαν στα μεγάλα συμφέροντα, που απέδειξαν το πόσο αδίστακτα είναι αυτά μπροστά στο κέρδος και, τελικά, ότι κανένας αγώνας δεν είναι μάταιος. Το κλειδί για όλα αυτά αποδεικνύεται το αρχαιοελληνικό «θαυμάζειν», «απορείν», «φιλοσοφείν» και η «συμβουλή» του βιβλίου είναι να μη χάσουμε ποτέ την παιδικότητα και την περιέργεια που αυτή έχει. Τα παιδιά πάντα θέτουν ερωτήσεις και δεν σταματούν να ρωτούν «γιατί;». Η εκπαίδευση είναι αυτή που τους ζητά να παπαγαλίζουν έτοιμες απαντήσεις και τα ωθεί να σταματήσουν να ρωτούν. Σκοτώνοντας όμως την περιέργεια, σκοτώνουμε και τη γνώση, γιατί αυτή είναι που αποτελεί το βασικό κίνητρο για τη δεύτερη.

Ο Svensson μέσω της αφήγησης μας λέει ότι ο άνθρωπος δεν είναι «Η κορωνίδα της Δημιουργίας», αλλά ένα πλάσμα εξίσου ευάλωτο με όλα τα υπόλοιπα στον πλανήτη και ακόμα περισσότερο. Η ιουδαιοχριστανική αντίληψη περί «κυριαρχίας του ανθρώπου» επί της φύσης οδήγησε σε άπειρα εγκλήματα, με αποτέλεσμα σήμερα να ζούμε τον έκτο κατά σειρά αφανισμό χιλιάδων ζωικών και φυτικών ειδών.

Επιπλέον, η κλιματική αλλαγή θέτει σε κίνδυνο τη βιοποικιλότητα και ανατρέπει την οικολογική ισορροπία του πλανήτη, θέτοντας σε κίνδυνο και την ίδια την ύπαρξη της ανθρωπότητας. Ο πλανήτης βέβαια με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο θα επιβιώσει, όχι όμως και ο Homo Sapiens.

ΞΕΦΥΛΛΙΣΤΕ ΕΔΩ ΤΙΣ ΠΡΩΤΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ