Κλιματική Κρίση: Τα πράγματα δεν θα μπορούσαν να είναι χειρότερα (ΕΙΚΟΝΑ & ΓΡΑΦΗΜΑΤΑ)

Του Δημήτρη Λένη

 

Η πάντα ενήμερη για τα trends του ιντερνετικού μάρκετινγκ αναγνώστρια του «Κοσμοδρομίου» έχει ήδη αντιληφθεί ότι ο τίτλος του άρθρου είναι απλώς clickbait, ήτοι επίτηδες προκλητικός, ώστε να κεντρίσει το ενδιαφέρον των ανυποψίαστων. Γιατί πώς αλλιώς να χαρακτηρίσουμε έναν τίτλο που λέει ότι τα πράγματα δεν θα μπορούσαν να είναι χειρότερα όταν όσον αφορά το κλίμα, και όχι μόνο, τα πράγματα όχι μόνο μπορούν να γίνουν χειρότερα, αλλά έχουν ήδη γίνει χειρότερα (και θα χειροτερέψουν ακόμα περισσότερο);

Ήδη ο ηρωικός γενικός γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών Αντόνιο Γκουτέρες, ένας άνθρωπος που έχει καταβάλει υπεράνθρωπες προσπάθειες, ώστε ώστε ο πάντα αναποτελεσματικός Οργανισμός να γίνει ακόμα αναποτελεσματικότερος, ο είπε πρόσφατα ότι «η αλλαγή του κλίματος είναι εκτός ελέγχου». Λαβή για το σχόλιο του δόθηκε από ένα μοντέλο που έδειξε ότι οι μέσες παγκόσμιες θερμοκρασίες που καταγράφηκαν τις τελευταίες επτά ημέρες, έως την Τετάρτη 5 Ιουλίου, σηματοδοτούν τη θερμότερη εβδομάδα που έχει καταγραφεί ποτέ. Σε παροξυσμό αδικαιολόγητης αισιοδοξίας συνέχισε: «Αν επιμείνουμε να καθυστερούμε τα βασικά μέτρα που χρειάζονται, νομίζω ότι κινούμαστε σε μια καταστροφική κατάσταση», υπονοώντας ότι υπάρχει χρόνος για λήψη «βασικών» μέτρων. Ναι, καλά.

Η χρονιά ως τώρα είχε κλιματικές καταστροφές άνευ προηγουμένου, για τις οποίες πολύ λίγα πράγματα φαίνεται να μπορούμε να κάνουμε. Οι μακαρίως παρεπιδημούντες στον πλανήτη μας τις αποδέχονται περίπου ως ένα μετρίως ενοχλητικό φυσικό φαινόμενο, κάτι σαν κουνούπι, και όχι ως τεχνητή καταστροφή χειρότερη και από πόλεμο. Είχαμε πλημμύρες στο Πακιστάν με πάνω από 10.000 νεκρούς (επισήμως) και εκτιμώμενα κόστη πολύ πάνω από 15 δισ. δολάρια, ξηρασίες στην ανατολική Αφρική με το Κέρας να μένει χωρίς σοδιές και το φάσμα της πείνας να απειλεί όλην την περιοχή, καύσωνες στην Δυτική Ευρώπη με πρωτοφανή σαραντάρια στην Βρετανία και πενηντάρια στην Ισπανία (σπάζοντας το ευρωπαϊκό ρεκόρ των 49 βαθμών το οποίο μέχρι τούδε κατείχε ο Ασπρόπυργος Αττικής), ανομβρία χωρίς προηγούμενο εδώ και 1.500 χρόνια στις δυτικές ΗΠΑ, η οποία τέλειωσε με καταρρακτώδεις βροχές (που τουλάχιστον αναπλήρωσαν τους ταμιευτήρες). Ο Ιούνιος ήταν ο θερμότερος μήνας στην καταγεγραμμένη ιστορία, και μάλιστα ακολούθησε τον θερμότερο Μάιο στην καταγεγραμμένη ιστορία του κλίματος. Συμβατικά και σύμφωνα με τα προκαταρκτικά δεδομένα, η 4η Ιουλίου, εθνική εορτή της υπερδύναμης, ανακηρύχτηκε η θερμότερη ημέρα της ιστορίας και προβλέπεται ότι και ο Ιούλιος θα είναι ο θερμότερος της ιστορίας. Το διάγραμμα που πήραμε από τον Κοπέρνικο, την ευρωπαϊκή υπηρεσία για το κλίμα, είναι, για να το θέσουμε σεμνά, απρόσμενα κακό, σε μια εποχή που έχουμε συνηθίσει τα κακά νέα: αν ήταν κόμικ, θα συνοδευόταν από το εφέ «γκασπ!» της κομμένης αναπνοής. Ο φετινός Ιούνιος στον Βόρειο Ατλαντικό συνέτριψε τα ρεκόρ θερμοκρασίας επιφανείας κατά σχεδόν 1 ^oC.

Σε μορφή χάρτη, αυτό αναπαρίσταται από την βαθιά πορτοκαλιά περιοχή από τη Βαλτική μέχρι τις βόρειες ακτές της Βραζιλίας.

Όλο αυτό το γιγαντιαίο κομμάτι ωκεανού είχε θερμοκρασίες πολύ ψηλότερες όχι απλώς από τα κανονικά για την εποχή επίπεδα, αλλά από τα προηγούμενα ρεκόρ. Στην Ελλάδα, από τύχη, ως τώρα την βολέψαμε, αφού φέτος είχαμε ελαφρά χαμηλότερες από τα κανονικά θερμοκρασίες στη δική μας πλευρά της Μεσογείου. Δυστυχώς αυτό δεν μας προφυλάσσει από τα επερχόμενα κύματα καύσωνα, τα οποία αναμένεται να είναι δριμύτερα του χρόνου. Και αυτό, επειδή το φαινόμενο Ελ Νίνιο (η βαθιά πορτοκαλί ζώνη στον κεντρικό Ειρηνικό στον χάρτη) δεν έχει ακόμα φτάσει στο μέγιστο σημείο του. Στατιστικά το Ελ Νίνιο συνδέεται με ακραία φαινόμενα στις αμερικανικές ηπείρους, φαινόμενα που επηρεάζουν όμως και εμάς. Αν, όπως είναι πολύ πιθανό, το Ελ Νίνιο διαρκέσει μέχρι του χρόνου, η φετινή χρονιά θα μας φαίνεται σαν μια ευχάριστα δροσερή νότα. Η θερμότερη ως τώρα καταγεγραμμένη χρονιά της ιστορίας ήταν το 2016, δεύτερη χρονιά του Ελ Νίνιο.

Ως προς το κλίμα έχουμε μπει στην εποχή των διαρκώς σπασμένων ρεκόρ. Και όμως, τα παραπάνω και άλλα τέτοια φαινόμενα που προκάλεσαν πολύ μεγάλες ζημιές, ήρθαν και έφυγαν, γλίστρησαν απαλά πάνω στην πάντα επιδερμική ειδησεογραφία χωρίς να την αγγίξουν, χωρίς ποτέ να εγγραφούν στον ιππόκαμπο των τηλεθεατών – όπου «ιππόκαμπος» είναι η δομή αυτή του εγκεφάλου μας όπου εδράζεται η μακροχρόνια μνήμη και η οποία μας επιτρέπει να αξιολογούμε και να θυμόμαστε τις πληροφορίες.

Για την «μεγάλη» στρατηγική

Ποια είναι η στρατηγική των κυβερνήσεων και των κεντρικών τραπεζών, του μεγάλου κεφαλαίου, των πολυεθνικών επιχειρήσεων κλπ. για το τάδε ή το δείνα παγκόσμιο ζήτημα; Ισχυριζόμαστε ότι ειδικά για τη εν εξελίξει κλιματική καταστροφή η λέξη «στρατηγική» μόνο καταχρηστικά μπορεί να χρησιμοποιηθεί. Οι κυβερνήσεις, το μεγάλο κεφάλαιο και οι διεθνείς οργανισμοί που υποτίθεται διαμορφώνουν τέτοιες στρατηγικές, ουδέποτε είχαν και δεν πρόκειται να αποκτήσουν μεγάλη στρατηγική, αν αφεθούν να κάνουν ό,τι θέλουν. Μόνη περίπτωση δημιουργίας στρατηγικής είναι να υπάρχει κάποιος αντίπαλος, όπως συνέβαινε κατά τη διάρκεια του ψυχρού πολέμου.

Στο ζήτημα του κλίματος τέτοιος αντίπαλος δεν υπάρχει. Η Κίνα για παράδειγμα μπορεί να έχει όποια πολιτική ως προς το ζήτημα θέλει, δεν υπάρχουν ασυμβατότητες με τους όποιους δυτικούς σχεδιασμούς. Εμείς θα συνεχίσουμε να παράγουμε όσο CO₂ θέλουμε, και εσείς μπορείτε να συνεχίσετε να παράγετε όσο CO₂ θέλετε. Μα, θα παρατηρήσει η γνωστή για την οξυδέρκειά της αναγνώστρια, μέσα από τις διαπραγματεύσεις έχει υπάρξει πρόοδος, ειδικά στην Ευρώπη που έχει όντως μειώσει τις εκπομπές της. Επίσης γίνονται συνεχείς διαπραγματεύσεις και ασκούνται αφόρητες πιέσεις, ώστε οι εκπομπές να μειωθούν περαιτέρω και σε άλλες χώρες. Ακόμα και οι ΗΠΑ, που μέχρι πρότινος ήταν ο βρωμιάρης της παγκόσμιας κοινότητας, κατάφεραν να σταθεροποιήσουν τις εκπομπές τους, ενώ υπόσχονται ότι με τον δυναμικό, αιώνιο έφηβο πρόεδρο Μπάιντεν στο τιμόνι θα γίνουν παγκόσμιοι ηγέτες της πρασινάδας. Δεν δείχνουν όλα αυτά ότι το διεθνές σύστημα δουλεύει, έστω και αργά ή χαοτικά; Μήπως τελικά το «Κοσμοδρόμιο» καταστροφολογεί αφόρητα και εν τέλει θα προλάβουμε;

Λοιπόν, αν υπάρχει ένα φόρουμ διεθνούς στρατηγικής για το κλίμα, αυτό είναι οι διασκέψεις COP του ΟΗΕ. Δεν υπάρχει καλύτερο μέρος να κοιτάξουμε αν θέλουμε να ενημερωθούμε για το ποιες είναι οι διαμορφούμενες «στρατηγικές» στο ζήτημα. Έτσι, η πιο στρατηγική από όλες, η COP21, το 2015, είχε ως αποτέλεσμα τις Συμφωνίες του Παρισιού, οι οποίες προβλέπουν ότι:

• Η άνοδος της θερμοκρασίας θα περιοριστεί στους 2°C αυτόν τον αιώνα – και θα κάνουμε ό,τι μπορούμε να την κρατήσουμε στον 1.5°C.

• Θα υπάρχει μεταφορά κεφαλαίων ως αναπτυξιακή βοήθεια απομάκρυνσης από ορυκτά καύσιμα στις φτωχές χώρες.

• Θα υπάρχει έλεγχος της επίτευξης των στόχων ανά πενταετία για κάθε χώρα χωριστά.

Στην τελευταία τέτοια διάσκεψη, την COP27 που έγινε πέρσι το φθινόπωρο στην Αίγυπτο, το κύριο θέμα ήταν η αναπτυξιακή βοήθεια, δηλαδή το ποιος θα πληρώσει τον λογαριασμό της ζημιάς από τις καταστροφές που έχουν ήδη γίνει στον Τρίτο Κόσμο – όχι το πώς θα αντιμετωπιστεί το πρόβλημα από εδώ και πέρα. Υπάρχει μια ορισμένη γενική συναίνεση ότι θα πρέπει οι πλούσιες χώρες να πληρώσουν, μιας που είναι κατά κύριο λόγο υπεύθυνες για τις εκπομπές. Η συναίνεση βέβαια καταρρέει, όταν το ζήτημα πάει στο πού πρέπει να φτάσει ο λογαριασμός. Οι χώρες του Νότου υποστηρίζουν λ.χ. ότι αφού οι ΗΠΑ είναι υπεύθυνες για το 20% των αερίων θερμοκηπίου που έχουν ιστορικά εκπεμφθεί, οφείλουν να πληρώσουν κατιτίς παραπάνω. Οι αναπτυγμένες χώρες απαντούν ότι, ναι μεν οι ΗΠΑ και η Ευρώπη φταίνε, αλλά αυτή τη στιγμή έχουν σταθεροποιήσει ή και μειώσει τις εκπομπές τους. Σήμερα πλέον η Κίνα είναι η πρώτη σε εκπομπές χώρα και οι ΗΠΑ η δεύτερη. Άρα η Κίνα είναι ο μεγαλύτερος ένοχος και πρέπει μπει και αυτή στη λίστα αυτών που πληρώνουν, όπως υποστηρίζει η συμπαθεστάτη και καθόλου πολεμοκάπηλη υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας Αναλένα Μπέρμποκ, η οποία ως στέλεχος των Πράσινων πρωτοστατεί στη διεθνή καταπολέμηση των εκπομπών από όπου και αν προέρχονται, ειδικά όμως αν προέρχονται από την Κίνα ή τη Ρωσία.

Η Κίνα όμως αντιτείνει ότι δεν έχει προλάβει να δημιουργήσει τόσες εκπομπές όσες οι ΗΠΑ, όντας υπεύθυνη «μόνο» για το 11% του συνόλου των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου που έχουν ποτέ απελευθερωθεί στην ατμόσφαιρα. Επίσης αν υπολογίσουμε την κατά κεφαλήν συνεισφορά, η Κίνα εξακολουθεί να βρίσκεται πολύ πίσω από τις αναπτυγμένες χώρες. Οι τελευταίες, αντί να δείχνουν την Κίνα, καλά θα έκαναν να δώσουν εκείνα τα 300 δισ. δολάρια τον χρόνο για βοήθεια στον Τρίτο Κόσμο που είχαν υποσχεθεί εδώ και χρόνια στο Παρίσι. Το 2020 το ταμείο ήταν μόλις στα 83 δισ. εφάπαξ και όχι ετησίως, με κύριο κακοπληρωτή τις αγγλοσαξονικές χώρες. Τέλος πάντων, με τα πολλά, οι Κινέζοι βαρέθηκαν και υποσχέθηκαν λίγο πριν το τέλος να συμμετάσχουν και αυτοί στο ταμείο, αν και οι λεπτομέρειες θα καθοριστούν στην COP28. Κατά τα φαινόμενα, παρά τις φωνασκίες (που από διαβολική σύμπτωση γίνονται μόνο μπροστά σε δημοσιογράφους), οι Αμερικανοί δεν πρόκειται να πληρώσουν έτσι κι αλλιώς.

Χρήσιμος μεν ο υπολογισμός του κόστους των περιβαλλοντικών καταστροφών, αλλά μήπως θα ήταν σωστότερο να εστιάσουμε πρώτα στους λόγους που αυτές γίνονται όλο και πιο βίαιες, όλο και πιο συχνές; Αντί οι σοφοί ηγέτες μας να κοιτάνε ποιος θα πληρώσει, μήπως θα ήταν αποτελεσματικότερο όσοι εκπέμπουν αέρια να κοιτάνε πώς θα μηδενίσουν (και όχι απλώς μειώσουν) τις εκπομπές τους; Το 2021 είδε ιστορικό ρεκόρ εκπομπών αερίων θερμοκηπίου, το οποίο είναι πλέον βέβαιο ότι θα σπάσει το 2023. Μάλιστα, ενώ ο ρυθμός αύξησης των ποσοτήτων CO₂ κάπως μετριάστηκε (προσοχή: δεν είχαμε μείωση των εκπομπών, απλώς η αύξησή τους έγινε με ελαφρώς μικρότερο ρυθμό), το μεθάνιο ξέφυγε από τον έλεγχο.

Το τελευταίο έχει διάφορες πηγές.

• Την αλόγιστη αύξηση παραγωγής «πράσινου» φυσικού αερίου. Το τελευταίο είναι κατά κύριο λόγο μεθάνιο και κατά την άντλησή του υπάρχουν τεράστιες διαρροές στην ατμόσφαιρα,
• Την γεωργία και την κτηνοτροφία, ειδικά βοοειδών,
• Την αποσύνθεση των σκουπιδιών,
• Φυσικούς λόγους όπως π.χ. οι βάλτοι και τα λιμνάζοντα θερμά ύδατα, τα οποία αυξάνονται λόγω της ανόδου της θερμοκρασίας
• Και τέλος το λιώσιμο του πέρμαφροστ στις αχανείς περιαρκτικές περιοχές της Σιβηρίας, του Καναδά και της Αλάσκας. Το πέρμαφροστ περιέχει παγιδευμένες τεράστιες ποσότητες του αερίου.

Τα τελευταία χρόνια έχουμε μια μετάβαση στο φυσικό αέριο που οφείλει να γίνει το κύριο ορυκτό καύσιμο, επειδή, υποτίθεται, η καύση του παράγει σχετικά λιγότερο CO2 – αν και ένας εξίσου σημαντικός λόγος ίσως να είναι ότι τα κοιτάσματά του δεν περιορίζονται στην Μέση Ανατολή, αλλά επεκτείνονται και στον πλανητικό Βορρά. Δυστυχώς όμως, το μεθάνιο είναι πολύ ισχυρότερο αέριο θερμοκηπίου από το διοξείδιο του άνθρακα, επομένως οι διαρροές του συνεισφέρουν δυσανάλογα πολύ στο φαινόμενο. Έτσι σε έναν υπολογίσιμο βαθμό τα όποια οφέλη για το κλίμα έχει το αέριο, μειώνονται από την αύξηση των αναπόφευκτων εκπομπών στα σημεία άντλησης, από τις διαρροές κατά την μεταφορά του αερίου κλπ.

Οι κυβερνήσεις ουδέποτε ξεχνούν τις κοσμοϊστορικές εθελοντικές συμφωνίες που έχουν υπογράψει: τις θυμούνται πάντα με νοσταλγία. Έτσι και η COP21 του Παρισιού, παρά τους πανηγυρισμούς των ακτιβιστών, ήταν στην πραγματικότητα ένα κομμάτι χαρτί με μερικές εκατοντάδες υπογραφές μηδενικής αξίας. Όπως είδαμε, ούτε καν το αίτημα της αναπτυξιακής βοήθειας δεν τηρήθηκε, όταν μιλάμε για μόλις 300 δισ. το χρόνο, περίπου το ένα τρίτο του ετήσιου προϋπολογισμού του αμερικανικού Πενταγώνου.

Οι στόχοι είναι εθελοντικοί, άρα κάθε χώρα τους αλλάζει κατά βούληση. Είναι πλέον σαφές ότι ο στόχος για 1.5°C είναι αστείο και να συζητείται, το φράγμα αυτό θα σπάσει μέσα στα επόμενα λίγα χρόνια ό,τι κι αν γίνει, αλλά πλέον είναι πολύ αμφίβολο αν προλαβαίνουμε και τον στόχο των 2°C. Οι οκτώ θερμότερες χρονιές στην ιστορία είναι τα τελευταία οχτώ χρόνια και τα πράγματα, όπως είδαμε χειροτερεύουν ραγδαία φέτος. Την ίδια στιγμή και παρά τα παχιά λόγια, σύμφωνα με τον ΟΑΣΑ, οι κρατικές επιδοτήσεις στα ορυκτά καύσιμα το 2022, αντί να μειωθούν σχεδόν διπλασιάστηκαν. Οι κυβερνήσεις μας αντί να μειώνουν τις εκπομπές, επιδοτούν τη χρήση ορυκτών καυσίμων. Το σύνολό των αποθεμάτων υδρογονανθράκων που έχουν καπαρώσει οι μεγάλες πετρελαϊκές ανά τον πλανήτη, είναι μεγαλύτερο από την ποσότητα που μπορεί να καεί αν είναι να σταματήσουμε στους 2 βαθμούς Κελσίου. Και όμως, οι εταιρείες συνεχίζουν να ψάχνουν για νέα κοιτάσματα (ας μην ξεχνάμε και τις πυρετώδεις προσπάθειες για αναζήτηση τέτοιων κοιτασμάτων στις περιοχές ελληνικού ενδιαφέροντος, κυρίως στα νότια της Κρήτης).

Μολαταύτα, η περσινή COP χρησιμοποιήθηκε από την γενναία αμερικανική κυβέρνηση και τον πάντα νέο πρόεδρο της χώρας προσωπικά, για την διαφήμιση μιας γιγαντιαίας πράσινης πρωτοβουλίας, μιας πρωτοβουλίας που απλώς αποδεικνύει γιατί δεν μπορούμε να περιμένουμε πολλά από τις κυβερνήσεις μας. Η πρωτοβουλία ήταν ο πρόσφατος αμερικανικός νόμος για την «αντιμετώπιση του πληθωρισμού», νόμος που περιλάμβανε εκτεταμένες προβλέψεις σχετικά με τις εκπομπές αερίων. Υποτίθεται ότι η γενναία χρηματοδότηση που προβλέπει για πράσινες πηγές ενέργειας θα αποκαθιστούσε την χαμένη «αξιοπιστία» του συστήματος. Βέβαια υπάρχουν και κάποια σκοτεινά σημεία στην καλή αυτή εικόνα. Από τη μία είναι οι μεταβατικές διατάξεις του επιδοτούν παλιές καλές ορυκτές πηγές καυσίμων, αν αυτές είναι αμερικανικές. Επιπλέον όχι λίγοι σύμμαχοι των ΗΠΑ, ειδικά Ευρωπαίοι, δεν είναι καθόλου ευχαριστημένοι με τις ιδιαίτερα προστατευτικές προβλέψεις του. Και αυτό επειδή ο κύριος στόχος του νόμου δεν είναι το κλίμα και άλλα πράσινα άλογα, αλλά η αναζωογόνηση της αμερικανικής βιομηχανίας. Στόχος είναι να επιτευχθεί «ανάπτυξη» με τη δημιουργία υποδομών για μπαταρίες, ηλιακά και αιολικά, με τη βοήθεια επιδοτήσεων στο εσωτερικό και εφαρμογής δασμών στις εισαγωγές. Για την ώρα τα περισσότερα από τα σχετικά με πράσινη ενέργεια προϊόντα σχεδιάζονται στην Ευρώπη και παράγονται στην Κίνα. Οι ΗΠΑ θέλουν ένα κομμάτι της πίτας. Μόνο που μια εκστρατεία «επιμένω αμερικανικά» λίγο έχει να κάνει με το κλίμα και περισσότερο με τον ανταγωνισμό με την Ε.Ε., την Ιαπωνία και την Κορέα, χώρες που δεν είδαν με καθόλου οικολογική διάθεση τις αμερικανικές αυτές κινήσεις. Με αυτή την έννοια, η COP27 περισσότερο λειτούργησε ως συνέχεια της G20, που γινόταν τις ίδιες μέρες, ως πεδίο δηλαδή ανταγωνισμών και όχι συνεργασίας, ανταγωνισμών που στην τρέχουσα συγκυρία φαίνεται να μην οδηγούν πουθενά.

Η μοναδική συμφωνία που επιτεύχθηκε στην COP27 με τα πολλά, η δημιουργία του ταμείου για τις ζημιές στον αναπτυσσόμενο κόσμο κυρίως βραχυκυκλώνει την κύρια συζήτηση. Είμαστε σε «ένα σταυροδρόμι» που λέει το κλισέ, σε ένα σημείο που χρειάζεται άμεση, στοχοπροσηλωμένη, διεθνώς συντονισμένη δράση σε πολλά μέτωπα. Το ταμείο «απωλειών και ζημιών», αν και σίγουρα οφείλει να υπάρχει, από την άλλη λειτουργεί ως ένας διχαστικός περισπασμός, πιθανότατα συνειδητά σχεδιασμένος από αυτούς τους παράγοντες που δεν θέλουν πραγματική πρόοδο. Ο Γ.Γ. του ΟΗΕ, στο άνοιγμα της συνδιάσκεψης είπε, σωστά, ότι είμαστε σε σε έναν δρόμο ταχείας κυκλοφορίας για την κλιματική κόλαση με το πόδι κολλημένο στο γκάζι. Στο τέλος, εμφανώς κουρασμένος και απογοητευμένος, καλωσόρισε το ταμείο ως ένα σημαντικό βήμα προς την κλιματική δικαιοσύνη, αλλά πρόσθεσε ότι «πρέπει να μειώσουμε δραστικά τις εκπομπές τώρα, αλλά αυτό το ζήτημα δεν αντιμετωπίστηκε από αυτήν την COP». Οπωσδήποτε θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι στο συγκεκριμένο ζήτημα τον Αντόνιο Γκουτέρες τον χαρακτηρίζει τουλάχιστον αξιοσημείωτη σταθερότητα απόψεων….

Κλιματική ή Οικονομική Κρίση;

Και το κλίμα και η βιόσφαιρα είναι μη γραμμικά συστήματα. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν κρίσιμα σημεία καμπής: Η αύξηση των αερίων συνεπάγεται ανάλογη αύξηση της θερμοκρασίας και επιδείνωση των αποτελεσμάτων μέχρι κάποιο σημείο. Μετά από αυτό το κρίσιμο σημείο, έχουμε απότομες, ξαφνικές αλλαγές μεγάλης κλίμακας, μια τεράστια επιτάχυνση των φαινομένων χωρίς επιστροφή. Για παράδειγμα, το λιώσιμο του πέρμαφροστ (του αρκτικού υπεδάφους που είναι παγωμένο χειμώνα καλοκαίρι, αλλά τώρα σταδιακά λιώνει) είναι ένα τέτοιο κρίσιμο σημείο: το περμαφροστ που λιώνει απελευθερώνει μεθάνιο, το οποίο θα ανεβάσει και άλλο τη θερμοκρασία, με αποτέλεσμα να λιώσει και άλλο το πέρμαφροστ κ.ο.κ. Σε ποια θερμοκρασία θα συμβούν αυτά τα κρίσιμα σημεία είναι εν πολλοίς άγνωστο ακόμα, θα τα μαθαίνουμε ένα-ένα, όταν συμβαίνουν. Αλλά η με απόλυτη ακρίβεια γνώση είναι άχρηστη. Το σημαντικό είναι ότι αυτά τα κρίσιμα σημεία υπάρχουν και τα πλησιάζουμε ή έχουμε φτάσει μερικά ήδη, όπως φαίνεται από την επιτάχυνση του λιωσίματος των πάγων, ειδικά στην Γροιλανδία, την απότομη επιδείνωση καιρικών καταστροφών, όπως του Πακιστάν ή την ξαφνική αύξηση της μέσης θερμοκρασίας φέτος από την άνοιξη και μετά.

Είναι επίσης σαφές ότι βρισκόμαστε σε ένα διεθνές πολιτικό περιβάλλον που δεν είναι σε θέση να διαχειριστεί την κρίση αυτή, ακριβώς με τον ίδιο τρόπο που του είναι αδύνατο να διαχειριστεί μια οικονομική κρίση. Όλοι γνωρίζουμε ότι κάθε περίοδος ανόδου της οικονομικής δραστηριότητας θα τελειώσει με κρίση, ουδέποτε όμως τα επιτελεία κατάφεραν είτε να προβλέψουν, είτε έστω να απαλύνουν τις συνέπειες της κρίσης. Ο καπιταλισμός, όταν τα σημάδια είναι προφανή ότι η κρίση πλησιάζει, δεν ξέρει πώς να σταματήσει την τρελή πορεία του εμπρός και να αναστοχαστεί τι κάνει λάθος: είναι στη φύση του να συνεχίζει ασταμάτητα προς το τέλος, ελπίζοντας ότι η δημιουργική καταστροφή που θα ακολουθήσει θα ξεκαθαρίσει το τοπίο. Όταν η κρίση έρθει, η μόνη διέξοδος που γνωρίζει ο καπιταλισμός, είναι η φυγή προς τα εμπρός, η εκκαθάριση των νεκρών κεφαλαίων που δρουν ως βαρίδια (το σκέλος της «καταστροφής») και η αξιοποίηση νέων μεθόδων και τεχνολογιών για να ξαναρχίσει ο «ενάρετος» κύκλος (το σκέλος της «δημιουργίας»). Κάθε κρίση στην ιστορία περιλαμβάνει την προσπάθεια για την αφαίρεση των όποιων προνομίων είχαν δοθεί στους αποκάτω πριν την κρίση, την αύξηση του αυταρχισμού, την σχετική μείωση του προϊόντος που πάει στους εργαζόμενους, την αύξηση του ποσοστού που πάει στο κεφάλαιο. Και από την άλλη μεριά, ιστορικά, όποτε οι υποκείμενες τάξεις έχουν αναπτύξει πολιτικές πρωτοβουλίες αντιθετικές στο κεφάλαιο, αυτό έχει γίνει εκκινώντας ακριβώς από συγκυρίες κρίσης. Έτσι, οι κρίσεις, ως συμπύκνωση ιστορικών αιτιοτήτων, έχουν γίνει κρίσιμα ιστορικά σημεία καμπής όπου ο χρόνος έχει συμπυκνωθεί και τεράστιες κοινωνικές αλλαγές και μετασχηματισμοί έχουν πραγματοποιηθεί, συχνά όμως με μεγάλο κόστος (και μόνο οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι αρκούν ως παράδειγμα κοινωνικού κόστους: πρόκειται για χωρίς προηγούμενο καταστροφές).

Σε αυτά τα πλαίσια θα πρέπει να δούμε και τα διάφορα σχέδια τιτλοποίησης της κρίσης. Όλοι οι μηχανισμοί μεταφοράς κεφαλαίων στις χώρες του πλανητικού Νότου από τον Βορρά ως μορφή ανταποδοτικών τελών για την εκπομπή αερίων αρχικά, ή την αποκατάσταση των ζημιών κλπ., είναι απλώς πράσινες ξεπλυμένες φούσκες: το σημαντικό είναι τα λεφτά και ποιος θα τα διαχειριστεί, ποιος θα πάρει τα διεθνή συμβόλαια για την αποκατάσταση, ποιος θα ελέγξει τις ροές κεφαλαίων κλπ. Ακόμα και ένα κεντρικά διεθυνόμενο «Πράσινο New Deal», αν κάτι τέτοιο προκρινόταν, στις παρούσες συνθήκες, χωρίς δηλαδή τον διαρκή και ουσιαστικό έλεγχο των αποκάτω, τα ίδια χαρακτηριστικά θα είχε, την αύξηση της κερδοφορίας συγκεκριμένων κεφαλαίων, την αύξηση των ανισοτήτων τόσο στο εσωτερικό του «Πρώτου» Κόσμου όσο και μεταξύ Πρώτου και «Τρίτου» Κόσμου. Οι διαπραγματεύσεις και οι τσακωμοί που γίνονται στις COP σε αυτό το μελλοντικό μοίρασμα κοιτάνε, είναι κινήσεις αναμονής μέχρι να ανοίξει κάποιος νέος κύκλος κερδοφορίας.

Η κλιματική καταστροφή είναι και αυτή μια κοινωνικο-οικονομική κρίση, εξίσου κοινωνικά κατασκευασμένη, όσο και οι «απλές» οικονομικές κρίσεις, αν και με ιδιαίτερα και πρωτόγνωρα χαρακτηριστικά. Ο μόνος τρόπος που μπορεί το τρέχον σύστημα να την αντιμετωπίσει είναι με την όξυνση της αντιπαράθεσης με τους εργαζόμενους σε διεθνές επίπεδο, με την καταστολή, με την ανακατανομή του πλούτου προς τα πάνω, με την όξυνση των ενδοϊμπεριαλιστικών ανταγωνισμών. Η «στρατηγική» είναι η απλή αναμονή μέχρι το σύστημα να ξεκαθαριστεί από μόνο του και ένας νέος ενάρετος κύκλος να ξεκινήσει. Το πρόβλημα φυσικά είναι ότι στην κλιματική κρίση, δεν είναι καθόλου προφανές ότι μετά την καταστροφή θα υπάρχουν οι προϋποθέσεις για να ακολουθήσει μια δημιουργία – ή έστω οργανωμένη ζωή πάνω στον πλανήτη.