Τα 30+ χρόνια της εργασιακής απορρύθμισης
Στο τελευταίο του βιβλίο του, με τίτλο «Η μεγάλη εργασιακή απορρύθμιση», ο καθηγητής του Παντείου Πανεπιστημίου Γιάννης Κουζής χαρτογραφεί τις επιθέσεις στην εργασία από το 1990 και μετά
Εδώ και πάνω από 30 χρόνια η εργασία βρίσκεται στο στόχαστρο, τουλάχιστον εάν ορίσουμε ως εργασία τη σταθερή απασχόληση, με πλήρες ωράριο, προστασία από την αυθαίρετη απόλυση, αξιοπρεπή αμοιβή και συνδικαλιστικά δικαιώματα. Αυτό τουλάχιστον δείχνει να είναι το συμπέρασμα του τελευταίου βιβλίο του Γιάννη Κουζή, με τίτλο «Η μεγάλη εργασιακή απορρύθμιση. Τα 30+ χρόνια προς το ευέλικτο πρότυπο», που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Τόπος.
Καθηγητής στο Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου και για πολλά χρόνια υπεύθυνος του Τομέα Εργασιακών Σχέσεων του ΙΝΕ-ΓΣΕΕ ο Γιάννης Κουζής θεωρείται δίκαια ένας από τους σημαντικότερους ειδικούς στη χώρα μας στα ζητήματα των εργασιακών σχέσεων, συνδυάζοντας την ιδιότητα του νομικού με αυτή του ανθρώπου με βαθιά γνώση των ζητημάτων που αφορούν την κοινωνιολογία και την πολιτική οικονομία της εργασίας.
Στο συγκεκριμένο βιβλίο ο Κουζής κάνει μια αναλυτική παρουσίαση όλων των βημάτων που έχουν γίνει ήδη από το 1990 για να γίνει η εργασία πιο «ευέλικτη», δηλαδή με λιγότερα δικαιώματα, χειρότερες αποδοχές και μεγαλύτερη επισφάλεια.
Οι κατακτήσεις της Μεταπολίτευσης
Το βιβλίο ξεκινά με μια παρουσίαση των βασικών θεσμικών εξελίξεων που υπήρξαν γύρω από την εργασία από τη μεταπολίτευση και μετά. Εκεί καταδεικνύει ότι μέχρι και τα τέλη της δεκαετίας του 1980 υπήρξαν σημαντικά βήματα βελτίωσης της θέσης της εργασίας, ιδίως μετά το 1981. Υπήρξαν σημαντικές αυξήσεις των μισθών, επήλθε εκδημοκρατισμός της συνδικαλιστικής νομοθεσίας, καθιερώθηκαν θεσμοί συμμετοχής των εργαζομένων, επεκτάθηκε ο οικονομικός ρόλος του δημοσίου. Τελευταία σημαντική θεσμική παρέμβαση υπέρ της εργασίας η ψήφιση (από την «Οικουμενική» κυβέρνηση του Ξενοφώντος Ζολωτα) του νόμου 1876/90 για τις συλλογικές διαπραγματεύσεις που καθιερώνει το πλαίσιο του ΟΜΕΔ, της μεσολάβησης και της διαιτησίας.
Η σταδιακή απορρύθμιση
Έκτοτε, υποστηρίζει ο Κουζής, τα μέτρα που λαμβάνονται επιδεινώνουν τη θέση της εργασίας, απορρυθμίζουν τις εργασιακές σχέσεις και φέρνουν ακόμη μεγαλύτερη εργασιακή επισφάλεια. Αποτιμά έτσι τα μέτρα της περιόδου 1990-1993 και τα πρώτα βήματα απορρύθμισης όπως και το πρώτο βήμα ιδιωτικοποιήσεων. Επισημαίνει ότι με εξαίρεση το πρώτο διάστημα, όταν καταργήθηκε η ιδιωτικοποίηση των αστικών συγκοινωνιών της Αθήνας και διαμορφώθηκε το ΑΣΕΠ, στο μεγαλύτερο διάστημα των κυβερνήσεων του ΠΑΣΟΚ της εποχής του «εκσυγχρονισμού» επίσης προωθήθηκαν μέτρα που έκαναν την εργασία πιο ελαστικά αλλά και μορφές έμμεσης ιδιωτικοποίησης. Αντίστοιχα, βήματα υποχώρησης ως προς τα δικαιώματα των εργαζομένων έγιναν και από τις κυβερνήσεις της ΝΔ της περιόδου 2004-2009.
Η εποχή των Μνημονίων
Όμως εκεί όπου υπάρχει η μεγάλη σαρωτική επίθεση στα δικαιώματα της εργασίας και επέρχεται μεγάλη εργασιακή απορρύθμιση είναι στην περίοδο των Μνημονίων. Ο Κουζής παραθέτει αναλυτικά βήμα βήμα πώς εξελίχθηκε αυτή η αποσάθρωση των εργασιακών δικαιωμάτων: πώς μειώθηκαν βίαια οι αποδοχές των μισθωτών, καθιερώθηκε ακόμη και υποκατώτατος μισθός, πώς καταργήθηκε ουσιαστικά το μεγαλύτερο μέρος των ρυθμίσεων για τις συλλογικές διαπραγματεύσεις, ήρθησαν περιορισμοί στην εργασία την Κυριακή για αρκετούς κλάδους.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει και το πώς καταγράφει πώς από τον Σεπτέμβρη του 2015 και μετά και η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ επίσης εφάρμοσε ανάλογες πολιτικές και σε μικρό βαθμό δοκίμασε να αντιστρέψει κάποιες από τις προηγούμενες ρυθμίσεις ακόμη και μετά το τυπικό τέλος των μνημονίων.
Αντίστοιχα ο Κουζής υποστηρίζει ότι και τα βήματα που έγιναν από την κυβέρνηση της ΝΔ μετά το 2019 επίσης συνέχισαν στην πορεία απορρύθμισης της εργασίας, με ιδιαίτερη έμφαση στον Ν. 4808/2021, αυτόν που συνηθίσαμε να ονομάζουμε «Νόμο Χατζηδάκη» και που αποτελεί την επιτομή του «νέου εργατικού δικαίου» της εποχής της απορρύθμισης. Δεν παραλείπει ωστόσο να επισημάνει και τα αποτελέσματα απορρύθμισης που είχαν και ορισμένα από τα έκτακτα μέτρα που ελήφθησαν με αφορμή την πανδημία.
Όλα αυτά παρουσιάζονται με τρόπο γλαφυρό αλλά και τεκμηριωμένο, παραθέτοντας συστηματικά όλα τα νομοθετήματα που συνέβαλαν σε αυτή την κατεύθυνση, κάνοντας και το βιβλίο ιδιαίτερα χρήσιμο για όποιον θέλει να παρακολουθήσει τη θεσμική διαδρομή όλων αυτών των εξελίξεων. Αντί επιλόγου, ο Κουζής παραθέτει μια σειρά από κρίσιμους άξονες που θα όριζαν την αντιστροφή αυτής της προσπάθειας απορρύθμισης και την ανάκτηση της αξιοπρέπειας της εργασίας.
O καθηγητής Γιάννης Κουζής
Η διαρκής υποχώρηση της εργασίας
Το συμπέρασμα αυτού του βιβλίου είναι ακριβώς ο τρόπος που εδώ και πάνω από τρεις δεκαετίες, στον τόπο μας αλλά και διεθνώς, αντιμετωπίζουμε μια διαρκή υποβάθμιση και της εργασίας αλλά και των συλλογικών οραμάτων που έθεσαν την αναβάθμιση και αξιοπρέπεια της εργασίας στο επίκεντρο, αντί να την αντιμετωπίζουν απλώς και μόνο ως μια παράμετρο του «κόστους παραγωγής». Με τα λόγια του ίδιου του Κουζή:
«Η επιλογή απόρριψης του κεϋνσιανισμού, ως μια ανταποκρινόμενου στις αυξημένες απαιτήσεις για κερδοφορία του κεφαλαίου, και η επιστροφή στη λογική του οικονομικού φιλελευθερισμού είναι η βάση των αλλαγών στο «κοινωνικό κράτος» και στην εργασία. Η στροφή αυτή ενισχύεται από τη σταδιακή κυριαρχία του νεοφιλελεύθερου δόγματος, που καλλιεργεί με ιδιαίτερα αποτελεσματικό τρόπο τον ατομισμό και την εξατομίκευση των εργασιακών σχέσεων, μαζί και την αποδυνάμωση των συλλογικών οραμάτων και του συνδικαλισμού. Στο ίδιο πλαίσιο, τώρα, η εντεινόμενη αποδοχή νεοφιλελεύθερων συνταγών από την παραδοσιακή σοσιαλδημοκρατία αλλά και από κόμματα με αναφορές στον χώρο της αριστεράς, στερεί από τις δυνάμεις της εργασίας τους αναγκαίους συμμάχους για κοινωνικές αντιστάσεις και διεύρυνση των κοινωνικών κατακτήσεων».
*****
-ΑΚΟΛΟΥΘΕΙ συνέντευξη του συγγραφέα στην Ντίνα Δασκαλοπούλου (Εφ.Συν.):
 |
Γιάννης Κουζής, καθηγητής Εργασιακών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο - «Η µεγάλη εργασιακή απορρύθµιση - Τα 30+ χρόνια προς το ευέλικτο πρότυπο» (εκδ. Τόπος) |
Εχει αφιερώσει όλο του τον επιστημονικό βίο μελετώντας την εργασία και πάντα σταθερά προσηλωμένος στον κόσμο της δουλειάς. Στο τελευταίο του βιβλίο, που διαβάζεται απνευστί σαν θρίλερ, μελετά τα τελευταία 30 χρόνια απορρυθμίσεων που οδήγησαν στη σημερινή ζοφερή εργασιακή πραγματικότητα για όλους μας – ειδικά για τους νέους. «Η µεγάλη εργασιακή απορρύθµιση - Τα 30+ χρόνια προς το ευέλικτο πρότυπο» (εκδ. Τόπος) είναι το έργο αναφοράς που καταθέτει ο Γιάννης Κουζής. Λίγο πριν το βιβλίο συναντηθεί μαζί σας στις προθήκες των βιβλιοπωλείων συζητάμε με τον καθηγητή Εργασιακών Σχέσεων στο Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου
• «Ευέλικτο πρότυπο» εργασίας - γοητευτική λέξη για την αθλιότητα που ζούμε. Ποια είναι η εικόνα της εργασίας σήμερα;
H γοητευτική λέξη «ευελιξία» εντάσσεται σε έναν ευρύτατο κατάλογο ελκυστικών όρων στο πλαίσιο της καλλιέργειας ενός κοινωνικά εύπεπτου νέου λεξιλογίου, ώστε να αποκρύπτεται το συνήθως αντικοινωνικό περιεχόμενο που αναδύεται από το βάθος της απορρέουσας πραγματικότητας. Πρόκειται για ανατροπή του εργασιακού προτύπου των πρώτων μεταπολεμικών δεκαετιών της πλήρους και σταθερής απασχόλησης και της συλλογικής διαμόρφωσης των όρων εργασίας. Η ελαστικοποίηση των ωραρίων, η διευκόλυνση των απολύσεων, η αποδιάρθρωση του συστήματος των συλλογικών συμβάσεων, η εξατομίκευση των εργασιακών όρων, οι ασφυκτικοί περιορισμοί στο απεργιακό δικαίωμα, η σύγκλιση του εργασιακού καθεστώτος του ιδιωτικού και του διαρκώς συρρικνούμενου δημόσιου τομέα συνιστούν το επίτευγμα της νέας εποχής. Μιας εποχής που μεταφράζεται με την ευρεία φτωχοποίηση του κόσμου της εργασίας σε μια λογική απασχολησιμότητας.
Μας λένε πως η εργασία αλλάζει, αποκρύπτοντας τις κινητήριες δυνάμεις αυτής της αλλαγής και των πιέσεων προσαρμογής σε αυτήν. Πρόκειται για κυρίαρχο διεθνές φαινόμενο, που στην Ελλάδα αποκτά εκρηκτικές διαστάσεις την τελευταία 12ετία. Στο βιβλίο επιχειρείται η αναλυτική αποτύπωση μιας υπερτριαντάχρονης διαδρομής, με το σύνολο των νομοθετικών μέτρων των εκάστοτε κυβερνήσεων και των συνεπειών τους που οδηγούν στη σημερινή εικόνα, η οποία διαμορφώθηκε μεθοδικά, αδιάκοπα και με διαφορετική ανά περιόδους ένταση.
• Οι νέοι εργαζόμενοι δεν έχουν γνωρίσει τίποτα άλλο παρά την αγριότητα του εργασιακού τοπίου μετά τα μνημόνια. Ωστόσο, η επίθεση στα εργασιακά δικαιώματα ξεκίνησε νωρίτερα. Πώς φτάσαμε ώς εδώ;
Η καταιγίδα των μνημονίων διαμόρφωσε ένα εντελώς νέο εργασιακό τοπίο με υψηλή ανεργία, εκτόξευση της επισφαλούς εργασίας, εκτεταμένη φτωχοποίηση των μισθών, εξατομίκευση των εργασιακών σχέσεων και υψηλή εργοδοτική παραβατικότητα. Ωστόσο, αλλαγές με κατεύθυνση το ευέλικτο και φτηνότερο εργασιακό πρότυπο έχουν την αφετηρία τους στο 1990, όταν και καταγράφονται οι πρώτες συστηματικές παρεμβάσεις που εντείνονται κατά την περίοδο του «εκσυγχρονισμού» και αποκτούν καταιγιστικούς ρυθμούς κατά τις μνημονιακές περιόδους, παγιώνοντας τη νέα κατάσταση, που οξύνεται περαιτέρω με τον «αναπτυξιακό» νόμο του 2019 και τα αυταρχικά «επείγοντα» μέτρα στην πανδημία. Επιπλέον, ο νόμος Χατζηδάκη το 2021 αποτελεί την επιτομή μιας νέας και ολοκληρωμένης αντίληψης για την εργασία, ενισχύοντας την αλλοίωση ήδη απορρυθμισμένων βασικών εργασιακών δικαιωμάτων.
• Πώς λειτούργησε η υγειονομική κρίση ως εργαλείο εναντίον του κόσμου της εργασίας;
Ο νεοφιλελευθερισμός έχει επιβάλει έναν νέο τρόπο σκέψης, ο οποίος αποτελεί την υποδομή για τη μεγάλη αντεπίθεση του κεφαλαίου, που καταγράφεται διεθνώς από τα τέλη της δεκαετίας του ’70 και στην Ελλάδα από το ’90 και εντεύθεν. Σε αυτό το αποτέλεσμα συμβάλλουν ο ρόλος της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης και οι ευρωπαϊκές πολιτικές που έχουν κανονικοποιήσει τον νεοφιλελευθερισμό χάριν της ανταγωνιστικότητας των πολυεθνικών, κυρίως, επιχειρήσεων, με τη συνεπαγόμενη υψηλότερη κερδοφορία.
Στην κατεύθυνση αυτή οι κρίσεις χρέους και πανδημίας συνιστούν μια πρώτης τάξης ευκαιρία ώστε η διαχείρισή τους να αξιοποιείται για την αύξηση και την ένταση της δοσολογίας των μέτρων που προηγήθηκαν, οδηγώντας στην ένταση της ανακατανομής του πλούτου. Η επισφάλεια των νεόπτωχων εργαζομένων υιοθετείται ως αποδεκτό φαινόμενο, τροφοδοτώντας το τέρας της Ακροδεξιάς, με κροκοδείλια δάκρυα να συνοδεύουν τη γιγάντωσή του.
• Πώς εξηγείτε τις τόσες πολλές και αλλεπάλληλες ήττες για τους εργαζόμενους; Τι έχουμε κάνει όλοι τόσο λάθος;
Οι αλλεπάλληλες, με μικρές ελπιδοφόρες εξαιρέσεις, ήττες της εργασίας, και των κοινωνιών γενικότερα, είναι αποτέλεσμα μιας μακράς και βαθιάς πολιτισμικής κρίσης που έχει κυριαρχήσει στο πνεύμα των σύγχρονων κοινωνιών. Ο νεοφιλελευθερισμός είναι ένα σύστημα αξιών, ένας άλλος πολιτισμός, ένα δόγμα. Η ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων σε βάρος και της εργασίας αναδεικνύεται σε κυρίαρχη αξία που ευλαβικά οι κοινωνίες καλούνται να υπηρετούν ακόμα και αν αυτό τις οδηγεί στο περιθώριο. Το ίδιο συμβαίνει και με την κυρίαρχη «ανάγκη» διάσωσης των τραπεζών από το υστέρημα της κοινωνίας, που στη συνέχεια παίρνουν και το σπίτι του σωτήρα τους.
Πρώτα αλλοιώνονται οι συνειδήσεις ώστε να ακολουθήσει ο οδοστρωτήρας της κοινωνικής αποδόμησης με τις μικρότερες δυνατές αντιστάσεις, όταν σε παλαιότερες εποχές θα ήταν αδιανόητη η επιβολή τους. Σε αυτό συντελεί η συνακόλουθη συρρίκνωση και απαξίωση των συνδικάτων που σε μεγάλο βαθμό οφείλεται και σε δικές τους πράξεις και παραλείψεις. Επίσης, η περιθωριοποίηση της Αριστεράς και ο άκρατος κυβερνητισμός ως αυτοσκοπός ενός μέρους της αποτελεί καθοριστικό παράγοντα. Εχει επικρατήσει η ρητή ή σιωπηρή αποδοχή της ΤΙΝΑ, ώστε να ενισχύεται η μοιρολατρία με μόνη ελπίδα την καλύτερη διαχείριση της υπάρχουσας κατάστασης που αναπαράγει τα κοινωνικά αδιέξοδα. Πώς αλλιώς να εξηγηθεί ότι ο κόσμος της εργασίας, ακόμα και συνδικαλιστικά στελέχη, ακολουθούν πολιτικές δυνάμεις που έχουν ισοπεδώσει τα εργασιακά δικαιώματα ή έχουν ανεχτεί τον βιασμό τους ως «αναγκαίο» κακό;
• Ποια θα μπορούσε να είναι η διέξοδος από αυτή τη ζοφερή πραγματικότητα;
Η επιμονή του βιβλίου στην ιστορική μνήμη με τους πρωταγωνιστές του συνολικού αποτελέσματος και των όρων υπό τους οποίους αυτό προκύπτει αποσκοπεί και στην εξαγωγή συμπερασμάτων. Ακούμε για μέτρα εξόδου από τον εργασιακό λαβύρινθο - δεν είναι η πρώτη φορά. Οι απαντήσεις για συγκεκριμένα μέτρα κατά της εργασιακής απορρύθμισης και επισφάλειας απαιτούν ισχυρό συνδικαλιστικό κίνημα με επιστροφή στις απεμπολημένες βασικές αξίες του συνδικαλισμού. Απαιτούν βεβαίως και ισχυρή πολιτική βούληση με συγκεκριμένες πολιτικές ρήξης απέναντι σε κατεστημένα συμφέροντα, χωρίς τα εμπόδια των έξωθεν νομικών καταναγκασμών.
Ωστόσο, αυτά μοιάζουν ημίμετρα αν δεν αμφισβητούνται πολιτικές και νομικές δεσμεύσεις της χώρας από τη συμμετοχή της σε διεθνείς θεσμούς που έχουν συνταγματοποιήσει τον νεοφιλελευθερισμό και την εργασιακή απορρύθμιση, γεγονός που εντείνουν οι αλυσίδες αποπληρωμής του δημόσιου χρέους και η υποθήκευση της δημόσιας περιουσίας. Ειδάλλως η Ελλάδα θα επαιτεί για «επενδυτές», ανταλλάσσοντας ένα ιδιαίτερα προσοδοφόρο για αυτούς περιβάλλον ως ειδική εργασιακή και γεωγραφική ζώνη εντός του ευρώ, που συγκλίνει ολοταχώς με τις χώρες της ευρωπαϊκής ανατολικής περιφέρειας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου