Από τον τουρμπο-νεοφιλελευθερισμό της ΕΕ του ’90, στον ΓΑΠ, στη “μικρή ΔΕΗ” του Σαμαρά και την απολιγνιτοποίηση Μητσοτάκη ως το 2028. Μια πάντα “σκανδαλώδης” αναδρομή.
Γράφει ο Γιάννης - Ορέστης Παπαδημητρίου*
Η ανακοίνωση της ιδιωτικοποίησης της ΔΕΗ εξηγεί το πρώτο σκέλος της παρέμβασης. Το δε σχόλιο για τη γρήγορη απολιγνιτοποίηση σε συνδυασμό με τις -φαινομενικά παράλογες- συνεχιζόμενες παρεμβάσεις της Διεύθυνσης Ανταγωνισμού της Κομισιόν για το μονοπώλιο της ΔΕΗ στον λιγνίτη, ακόμα και τώρα, δύο χρόνια μετά την ανακοίνωση της απολιγνιτοποίησης, δείχνει ότι πιθανότατα πάμε για παράταση στο πλάνο και ιδιωτικοποίηση της Πτολεμαΐδας 5 – προφανώς πολύ κάτω από το 1,5 δισ. που έχει κοστίσει η κατασκευή της.
Το θέμα είναι ότι ακόμα και τώρα, την ύστατη στιγμή, ελάχιστοι είναι οι άνθρωποι που ξέρουν ποιος είναι ο σκανδαλώδης τρόπος με τον οποίον φτάσαμε ως εδώ:
– Από τις αρχές της δεκαετίας του ’90 και ιδίως με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ, η μέχρι τότε ΕΟΚ γίνεται ΕΕ και μπαίνει στη φάση τουρμπο-νεοφιλελευθερισμού. Βασικό στοιχείο αυτής της στροφής είναι η δημιουργία μιας ελεύθερης αγοράς ενέργειας με εισαγωγές και εξαγωγές, όπου οι ιδιωτικές εταιρείες θα καταπιούν τα κρατικά μονοπώλια.
– Το 1999 οι σχετικές οδηγίες της ΕΕ ενσωματώνονται στο ελληνικό δίκαιο και ιδρύεται η ΡΑΕ για να εποπτεύσει την απελευθέρωση της αγοράς. Αρχικά έχει μόνο διακοσμητικό ρόλο.
– Τέλη ’90 και αρχές 2000, το ρεπορτάζ για τη ΔΕΗ κυριαρχείται από την επιχειρηματική σύγκρουση Κοπελούζου-Μυτιληναίου και τις κατασκευαστικές εργολαβίες που παίρνουν από την εταιρεία. Μια πτυχή αυτής της υπόθεσης θα φτάσει και στα ελληνικά δικαστήρια, χωρίς όμως να οδηγήσει σε καταδικαστική απόφαση.
– Εκείνη την εποχή αρχίζει και παίρνει σχήμα το μπλοκ των ιδιωτών που θα αποτελέσουν τον πολιορκητικό κριό για το άνοιγμα της αγοράς ενέργειας: Μυτιληναίος, Κοπελούζος, Περιστέρης, Μπόμπολας, Βαρδινογιάννης, Λάτσης. Κάποιοι εξ αυτών, με όπλο τις ευρωπαϊκές οδηγίες για την απελευθέρωση της αγοράς, το 2003 προσφεύγουν στη Διεύθυνση Ανταγωνισμού της ΕΕ ενάντια στο μονοπώλιο της ΔΕΗ στον λιγνίτη.
– Το 2008, η Διεύθυνση Ανταγωνισμού αποδέχεται ότι η ΔΕΗ κάνει κατάχρηση της δεσπόζουσας θέσης της με το μονοπώλιο του λιγνίτη και παραγγέλνει το άνοιγμα της αγοράς. Λίγο μετά την έκδοση της απόφασης η ΔΕΗ επιχείρησε να προσβάλει την υπόθεση στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.
– Στο ενδιάμεσο, τη στιγμή που η ΔΕΗ προβλέπει ότι ακολουθεί αλματώδης ανάπτυξη και άρα ζήτηση ρεύματος (καλά πήγε αυτό), οι επικεφαλής της αρχίζουν να συζητούν την επέκταση της εγκατεστημένης ισχύος και τη διεύρυνση του ενεργειακού μίγματος. Διάφοροι ευρωπαϊκοί ενεργειακοί κολοσσοί όπως η ιταλική Enel και η γερμανική RWE έχουν διαλέξει η καθεμία έναν “συνεργάτη” από τους υγιείς επιχειρηματίες του κλάδου και επιχειρούν από κοινού να στριμώξουν ένα κομμάτι της αγοράς, ενίοτε με ημι-παρανοϊκές ιδέες, όπως η κατασκευή μονάδων που θα καίνε εισαγόμενο λιθάνθρακα. Εννοείται ότι όπως γινόταν με όλες σχεδόν τις δημόσιες επιχειρήσεις τη δεκαετία του 2000, έπνεε ένα αεράκι “ιδιωτικοποιήστε τα πάντα” το οποίο υποβοηθούσαν επιχειρηματίες, πολιτικοί, δημοσιογράφοι και τραπεζίτες. Φυσικά, αυτό το αεράκι φύσαγε και προς τη ΔΕΗ και γινόταν αισθητό σε εγχώριους και ξένους επενδυτές.
– Ακολούθως έρχονται το “λεφτά υπάρχουν” και μνημόνιο. Η Μπιρμπίλη, ως πρώτη υπουργός Ενέργειας του ΓΑΠ δεν βλέπει με πολύ καλό μάτι τον λιγνίτη κι ενώ η πολιτική του κόμματος είναι η κατασκευή της Πτολεμαΐδας 5, εκείνη δεν προχωράει τις διαδικασίες. Ευτυχώς, για τέτοιες δουλειές υπάρχει ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου. Ο Παπακωνσταντίνου αντικαθιστά την Μπιρμπίλη στο υπουργείο, αποφασίζει ότι η χρηματοδότηση θα έρθει από ίδια κεφάλαια της ΔΕΗ και τη γερμανική επενδυτική τράπεζα KfW και έτσι, τη δεύτερη χρονιά του μνημονίου, με τη ζήτηση για ρεύμα να έχει ξεκινήσει μακροβούτι στην άβυσσο και την τρόικα να πιέζει για πούλημα της ΔΕΗ, ξεκλειδώνει τον διαγωνισμό για το πιο ακριβό ενεργειακό έργο που έχει γίνει ποτέ στην Ελλάδα. Η σταδιακή εκταμίευση των ιδίων κεφαλαίων για την κατασκευή της, συμπίπτει με την μόνιμη κρίση ρευστότητας στην οποία έχει περιέλθει η ΔΕΗ την τελευταία δεκαετία, χωρίς να αποτελεί τον μόνο λόγο γι’ αυτή.
– Να σημειώσουμε ότι από τη μία, για όποιον έχει λίγο μυαλό, έχει καταστεί σαφές ότι κάποια κοντινή στιγμή τα τέλη των ρύπων θα καταστήσουν το ρεύμα από ορυκτά καύσιμα τελείως ασύμφορο. Από την άλλη, επειδή ζούμε στο διεφθαρμένο, νοσηρό ανέκδοτο που ονομάζεται ΕΕ, το “χρηματιστήριο ρύπων” που έχει ενεργοποιηθεί για να τιμωρήσει όσους εκπέμπουν CO2, προβλέπει και ένα γενναιόδωρο πακέτο δωρεάν δικαιωμάτων εκπομπών. Αυτά, το έτερο νοσηρό και διεφθαρμένο ανέκδοτο που ονομάζεται ελληνικό κράτος, αντί να πάνε στο να μειώσουν περαιτέρω τα τιμολόγια της ΔΕΗ εν μέσω κρίσης, διανέμονται με το τσουβάλι στους βιομήχανους της χώρας, οι οποίοι πέρα από το να μην πληρώνουν τίποτα για τις εκπομπές τους, πουλάνε το περίσσευμα σε τρίτους για ένα έξτρα ρεγάλο.
– Με τα μνημόνια και πάντα με την απόφαση της Διεύθυνσης Ανταγωνισμού της Κομισιόν του 2008 ανά χείρας, η τρόικα ζητάει από διαδοχικές ελληνικές κυβερνήσεις να προβούν σε κινήσεις για να χάσει τη “δεσπόζουσα θέση” της η ΔΕΗ στην αγορά. Αυτό ξεκινάει με την απο-καθετοποίηση μέσω της ανεξαρτητοποίησης ΑΔΜΗΕ και ΔΕΔΔΗΕ και συνεχίζει με το σχέδιο της “μικρής ΔΕΗ” όπου το 30% από κάθε δραστηριότητα της ΔΕΗ θα εκχωρηθεί σε μια άλλη εταιρεία, η οποία θα ιδιωτικοποιηθεί. Παραμονές της υλοποίησης του σχεδίου, πέφτει ο Σαμαράς, έρχεται Τσίπρας, καλοκαίρι ’15, τρίτο μνημόνιο και το σχέδιο μπαίνει στον πάγο.
– Στις διαπραγματεύσεις για το τρίτο μνημόνιο, η τρόικα θέτει έναν στρατηγικό στόχο που λειτουργεί μέχρι σήμερα ως δέσμευση για το ελληνικό κράτος: η λιανική της ΔΕΗ πρέπει να χάσει το 50% των πελατών της προς ιδιώτες παρόχους. Μέχρι τότε, θα υπόκειται σε συνεχείς απόπειρες “ελάφρυνσης” του χαρτοφυλακίου της. Αυτό πατάει σε δύο διαδοχικά γεγονότα: το 2016 το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο απορρίπτει την προσφυγή της ΔΕΗ ενάντια στην απόφαση του 2008 της Διεύθυνσης Ανταγωνισμού. Περιττό να πω ότι πέντε ιδιωτικές εταιρείες εμφανίζονται στο Δικαστήριο υπέρ της Διεύθυνσης Ανταγωνισμού και κατά της ΔΕΗ. Συμπτωματικά τελείως, λίγους μήνες μετά και εν μέσω διαπραγματεύσεων για την τύχη της ΔΕΗ στο τρίτο μνημόνιο, η Διεύθυνση Ανταγωνισμού πραγματοποιεί ξαφνική έφοδο στα γραφεία της Χαλκοκονδύλη για να ελέγξει αν η ΔΕΗ χειραγωγεί την Οριακή Τιμή Συστήματος στη χοντρική, χρησιμοποιώντας το μονοπώλιό της στο λιγνίτη και τα υδροηλεκτρικά. Το πόρισμά της αποφαίνεται κάτι του τύπου “θα μπορούσε να τη χειραγωγεί”, οπότε ζητά την αναδιάρθρωση της αγοράς ενέργειας.
– Η κυβέρνηση Τσίπρα απορρίπτει την πρόταση της “μικρής ΔΕΗ” και οι γιακάδες της τρόικας σκάνε ένα χαμόγελο από το ένα αυτί ως το άλλο. Αφού υπάρχει η συμφωνία ότι η ΔΕΗ θα κάνει τα πάντα μέχρι να χάσει το 50% των πελατών της, ανοίγεται πεδίο δόξης λαμπρό για πειραματισμούς που θα αποβούν ζημιογόνοι για τη ΔΕΗ, επικερδείς για τους ιδιώτες και βασικά, θα μας αφήνουν πάντα στο σημείο από το οποίο ξεκινήσαμε.
– Απόπειρα πρώτη και η αγαπημένη μου: τα ΝΟΜΕ, δημοπρασίες χοντρικής ρεύματος που είχαν εφαρμοστεί στη Γαλλία με σκοπό και πάλι την απελευθέρωση της αγοράς, μόνο που τροϊκανοί και Έλληνες κυβερνώντες παρέλειψαν να συνυπολογίσουν ότι κι εκεί ήταν φίασκο. Το αποτέλεσμα των ΝΟΜΕ εδώ ήταν ότι η ΔΕΗ πούλησε μεγάλα πακέτα ρεύματος κάτω από την τιμή κόστους. Ο “υγιής ανταγωνισμός” δεν πτοήθηκε από το γεγονός ότι πρόκειται για δημοπρασία που θα σήμαινε διακυμάνσεις στην τιμή. Τα διαγράμματα του ΛΑΓΗΕ δείχνουν μια οριζόντια ευθεία γραμμή· για να το πούμε πιο απλά, όλοι οι μεγάλοι φαίνονται να αγόρασαν στην ίδια τιμή τα πακέτα ενέργειας. Το ακόμα καλύτερο είναι ότι αντί (έστω για τα προσχήματα) να τα ρίξουν στην εγχώρια αγορά προκειμένου να διορθώσουν τις “στρεβλώσεις”, αρκετοί εξ αυτών τα πούλησαν ως εξαγωγές σε άλλες χώρες.
– Απόπειρα δεύτερη: ιδιωτικοποίηση των λιγνιτικών μονάδων. Ακριβώς στη φάση που έχει αναδιαρθρωθεί το χρηματιστήριο ρύπων και έχει πενταπλασιαστεί η τιμή των δικαιωμάτων εκπομπών CO2, η τρόικα διατάζει την ιδιωτικοποίηση των λιγνιτικών μονάδων – τις οποίες προφανώς δεν θέλει κανείς πια. Είναι η φάση που ο Τραμπ έχει αποφασίσει να σπρώξει “freedom gas” σε όλη την υφήλιο για να μπλοκάρει το ρώσικο αέριο. Το υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG) γίνεται η νέα μόδα και βολεύει τους πάντες: βγαίνει από αμερικάνικο έδαφος, κουβαλιέται με τα βαπόρια των Ελλήνων εφοπλιστών, μπαίνει στις ιδιωτικές μονάδες φυσικού αερίου και φτάνει στο σπίτι από τους ιδιώτες παρόχους. Ως εκ τούτου, με το νέο προσανατολισμό, και οι δύο διαγωνισμοί για τις αρχαίες μονάδες της Μεγαλόπολης και τη Μελίτη Ι βαίνουν άκαρποι. Πάμε πάλι στο μηδέν.
– Βέβαια, εξακολουθεί να υπάρχει κάτι θελκτικό στους λιγνίτες: ότι αποτελούν το βασικό επιχείρημα διάρρηξης του μονοπωλίου της ΔΕΗ που περιλαμβάνει και το μικρότερο, πιο ελκυστικό χαρτοφυλάκιο των υδροηλεκτρικών. Ήδη τις παραμονές του δεύτερου διαγωνισμού για τις μονάδες, οι ιδιώτες δηλώνουν την πιθανή πρόθεσή τους να συμμετάσχουν σε έναν τρίτο διαγωνισμό που θα περιελάμβανε λιγνίτη και υδροηλεκτρικά ή όπως το έθεσε παράγοντας της αγοράς, «λιγνίτης χωρίς νεράκι δεν πίνεται». Επειδή η Νέα Δημοκρατία έχει ευήκοα ώτα όταν η γλώσσα που της μιλάει έχει χρήμα και θέλει να το κάνει περισσότερο, παραμονές των εκλογών του 2019, ο Κωστής Χατζηδάκης ανακοινώνει ότι θα ιδιωτικοποιήσει λιγνιτικά και υδροηλεκτρικά μαζί.
– Τρεις μήνες μετά, έρχεται η έκπληξη. Ο Μητσοτάκης ανακοινώνει αιφνιδιαστικά από τη Νέα Υόρκη απολιγνιτοποίηση ως το 2028. Το γεγονός ότι επέλεξε να το κάνει απροειδοποίητα στο συνέδριο του ΟΗΕ για το Κλίμα πιθανώς να οφείλεται στον εθισμό του στα επικοινωνιακά πυροτεχνήματα. Ο λόγος όμως που του αρέσει η ιδέα της απολιγνιτοποίησης είναι μάλλον ότι με αυτούς τους όρους, στέλνει το Δημόσιο σπίτι του και παραδίδει την αγορά στους καλούς ιδιώτες, οι οποίοι αρχίζουν να καταθέτουν αιτήσεις για μονάδες φυσικού αερίου στη ΡΑΕ. Τέσσερις από αυτές είναι υπό κατασκευή αυτή τη στιγμή που μιλάμε.
– Παράλληλα τρέχουν κι άλλες δεσμεύσεις όμως. Λίγο από τις παρεμβάσεις της Διεύθυνσης Ανταγωνισμού, λίγο από τις σχετικές οδηγίες και κυρίως λόγω του γεγονότος ότι όλα αυτά τα χρόνια οι μεγάλοι Ευρωπαϊκοί ενεργειακοί κολοσσοί δεν έχουν καταφέρει να τσιμπήσουν πολλά από την ενεργειακή αγορά, απαιτείται από την Ελλάδα να φτιάξει μια ωραία, πλήρως απελευθερωμένη αγορά ενέργειας στην οποία να μπορούν να εισέλθουν άνετα. Μια πρώτη εκδοχή αυτής της αγοράς (το λεγόμενο target model) έρχεται επί ΣΥΡΙΖΑ το 2018, αλλά στην ουσία δεν εφαρμόζεται ποτέ. Η ΝΔ ξανασχεδιάζει την αναδιάρθρωση από την αρχή και τον Νοέμβριο του 2020 τίθεται σε εφαρμογή η νέα εκδοχή της, η οποία είναι αισθητά πιο χαοτική, καθώς αποτελείται από τέσσερις διαφορετικές αγορές σε μία και μάλιστα, χωρίς τις δικλείδες που θα οδηγούσαν σε συγκράτηση των τιμών προς τα κάτω.
– Με το που τίθεται η νέα αγορά σε ισχύ, ο λιγνίτης έχει υποχωρήσει στο 10% του ενεργειακού μίγματος και τη θέση του έχει πάρει το φυσικό αέριο. Ήδη από τον Ιανουάριο εμφανίζεται η ανοδική τάση στη χοντρική που καθοδηγείται από τους ιδιώτες που έχουν καθετοποιημένη παραγωγή: από τις δικές τους μονάδες μέχρι τη λιανική, όλα σε ένα όμιλο. Παράλληλα με το να στέλνουν σε αγαστή συνεργασία την τιμή στο Θεό, ετοιμάζονται να κατασπαράξουν και τους ανταγωνιστές τους. Η κυβέρνηση βλέποντας το τρένο να πηγαίνει προς τον τοίχο κάτι πάει να ψελλίσει για πλαφόν στις τιμές αλλά προς Θεού, νεοφιλελεύθεροι άνθρωποι που κυβερνούν αποικία δεν τα κάνουν τέτοια πράγματα. Αρχίζουν τότε να ποντάρουν στο φιλότιμο των επιχειρηματιών της ενέργειας ότι θα δείξουν σύνεση και θα συγκρατήσουν τις τιμές, στρατηγική που -ω του θαύματος- αποτυγχάνει παταγωδώς! Η τιμή της κιλοβατώρας στη χοντρική υπερπενταπλασιάζεται. Τελικά, αποφασίζουν ότι για να κρατήσουν και τους ενεργειάδες και τους καταναλωτές χαρούμενους, εδώ είναι το κράτος κι αυτό θα πληρώνει τα καπέλα που προστίθενται στους λογαριασμούς. Άλλωστε, μην ξεχνάμε ότι τα δημόσια ταμεία δεν είναι λεφτά των πολιτών που όταν λείπουν τα πληρώνουν εκείνοι με μέτρα λιτότητας, αλλά trust fund για να μην χάνουν κέρδη οι φίλοι της κυβέρνησης στον ιδιωτικό τομέα.
– Σε όλη αυτή τη διαδικασία, μερικοί ιδιώτες έχουν αρχικά αποκομίσει κέρδη από τη ΔΕΗ, μετά την έχουν στριμώξει στη γωνία και τη διαλύουν κομματάκι-κομματάκι, ύστερα δέχονται θηριώδεις ενισχύσεις τη στιγμή που δεν επιτρέπεται στον ανταγωνιστή τους (τη ΔΕΗ) να αναπτυχθεί και στο τέλος, θα την αγοράσουν και κοψοχρονιά ή θα την απορροφήσουν ως άλλο ένα θύμα του “υγιούς ανταγωνισμού”. Αξίζουν ειδικά εύσημα εδώ στη Διεύθυνση Ανταγωνισμού της Κομισιόν που είχε αλλεργία με την καθετοποίηση της ΔΕΗ, αλλά με τους καθετοποιημένους ιδιώτες που δείχνουν να κάνουν αρκετά παρόμοιες κινήσεις στην αγορά (για να το θέσουμε κομψά), ούτε γάτα, ούτε ζημιά.
Η πλήρης Ιστορία είναι ακόμα πιο περίπλοκη, αλλά τα παραπάνω δείχνουν πώς φτάσαμε εδώ. Γνωρίζοντας το ιστορικό, η μόνη απάντηση που αρμόζει σε αυτή την πορεία διάλυσης είναι η μαζική στάση πληρωμών, τόσο προς τη ΔΕΗ, όσο και προς τους ιδιώτες.
Το σκεπτικό είναι απλό: Αν νομίζουν ότι ξέρουν από καμένη γη μία, εμείς ξέρουμε δέκα.
- Μια πρώτη εκδοχή αυτού του κειμένου δημοσιεύτηκε στα κοινωνικά δίκτυα.
*Ο Γιάννης-Ορέστης Παπαδημητρίου είναι δημοσιογράφος, μέλος της ερευνητικής ομάδας The Manifold
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου