Συνδικάτα κατά των ναζί και συνδικαλιστικά… ναζάκια

Γράφει ο Δημήτρης Κωστάκος

 

Ήταν η εποχή που λαός και συνδικάτα βυθίζονταν σε ένα πέλαγος ανελευθερίας αντί να αντιμετωπίζουν τρικυμία σε ποτήρι, όπως αρκετές φορές συμβαίνει σήμερα.

Η διαρκής πάλη με μικρά επιτεύγματα αλλά και μεγάλους άθλους απέναντι στους ναζί κατακτητές, κατά τη διάρκεια της Κατοχής, αποτέλεσαν ένα μεγάλο κεφάλαιο της λαϊκής πάλης μέσα από τα συνδικάτα. Κεφάλαιο, το οποίο δεν παρουσιάζεται αναλυτικά (ή και καθόλου) στις σχολικές αίθουσες.

Ήταν η εποχή που ο λαός και τα συνδικάτα βυθίζονταν σε ένα πέλαγος ανελευθερίας, τυραννίας, εξαθλίωσης και τρόμου, αντί να αντιμετωπίζουν τρικυμία σε… ποτήρι, όπως αρκετές φορές συμβαίνει σήμερα.

Τότε που η απεργία και η διαδήλωση δεν είχε κόστος το μεροκάματο, αλλά ακόμη και τη ζωή των συμμετεχόντων ή των συγγενών τους – με τα συνδικάτα να αποτελούν αν όχι τον πυρήνα, τουλάχιστον συγκοινωνούντα δοχεία με την Εθνική Αντίσταση.

Ο ηρωισμός της εποχής (όχι ως προς την εξιδανίκευση του, αλλά ως προς την ουσία του) προκαλεί μελαγχολία σε σχέση με την σημερινή εικόνα του συνδικαλιστικού κινήματος, το οποίο ειδικά την τελευταία δεκαετία πάσχει από πολυδιάσπαση και απομαζικοποίηση.

Τα συνδικάτα, “σαν το αυγό στα δύο λιθάρια” που λέει και ο λαός, αντιμετωπίζονται με καχυποψία από τους εργαζόμενους και ταυτόχρονα σαν σάκος του μποξ από τους πολιτικούς.

Ωστόσο, η ιστορικά αποδεδειγμένη λειτουργία των συνδικάτων από τον λαό και για τον λαό, όπου αυτή απαντάται, κινητοποιεί την αισιοδοξία, δημιουργώντας την πεποίθηση ότι το συνδικαλιστικό κίνημα, όπως και οι εργαζόμενοι, ακόμη κι αν περάσουν διά πυρός και σιδήρου θα καταφέρουν να επανεφεύρουν τον κοινωνικό και πολιτικό τους ρόλο….

Το ιστορικό ημερολόγιο της συνδικαλιστικής δράσης κατά την διάρκεια της γερμανικής Κατοχής, περιλαμβάνει σταθμούς, μοναδικούς για την σημασία τους, όχι μόνο για την Ελλάδα αλλά και για ολόκληρη την κατεχόμενη Ευρώπη.

Γιατί η ηρωική αντίσταση, συνεχίστηκε από καθημερινούς ανθρώπους που δεν ήταν στρατιώτες, με πεδίο μάχης αντί για τα βουνά, το αστικό τοπίο, τα γραφεία και τα εργοστάσια:

• 1941: Στις 16 Ιουλίου ιδρύεται το Εργατικό Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΕΑΜ), το οποίο υπήρξε ο πρόδρομος του ΕΑΜ (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο). Συμμετέχει η Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδος (ΓΣΕΕ) με τον Ι. Καλομοίρη, η Ενωτική ΓΣΕΕ (ΕΓΣΕΕ) με τον Κ. Λαζαρίδη και τα Ανεξάρτητα Συνδικάτα με τον Δ. Στρατή. Άμεσοι στόχοι του Εργατικού ΕΑΜ ήταν η οργάνωση της καθημερινής πάλης της εργατικής τάξης σε κάθε χώρο εργασίας (και με βάση τη συνοικία για τους ανέργους), με σκοπό την επιβίωση του λαού, που αφορούσε τη διανομή συσσιτίων, την παροχή τροφίμων, την αύξηση των μισθών, την αντιμετώπιση της πολιτικής επιστράτευσης, το σπάσιμο της τρομοκρατίας στα σωματεία και την τιμωρία των συνεργατών των δυνάμεων Κατοχής.
  
  
• Την ίδια χρονιά στα Τ.Τ.Τ. (Τηλεφωνία, Τηλεγραφία, Ταχυδρομεία), οι λεγόμενοι “τριατικοί”, στους κεντρικούς οικονομικούς και στους εκπαιδευτικούς είχαν σχηματιστεί αντιπροσωπευτικές τριμελείς επιτροπές. Μέσα από αυτές τις κινήσεις ανασυγκροτήθηκε η ΚΠΕ τον Ιανουάριο του 1942, η οποία το πρώτο αυτό διάστημα δεν είχε πάρει συγκεκριμένη οργανωτική μορφή αλλά κινούνταν δυναμικά μέσα στους χώρους δουλειάς, πραγματοποιώντας συνεχείς ζυμώσεις, ενώ καθημερινά πλήθυναν οι διαμαρτυρίες με παρουσιάσεις επιτροπών των εργαζομένων στις διευθύνσεις των διαφόρων δημοσίων υπηρεσιών.
  
  
• 1942: Ξεσπάει η πρώτη απεργία στην κατεχόμενη Ευρώπη. Στις 24-25 Μαρτίου κηρύσσεται πανεργατική-πανυπαλληλική απεργία στην Αθήνα. Στις 16 Απριλίου η απεργία γενικεύεται στο σύνολο των δημοσίων υπηρεσιών της Αθήνας και του Πειραιά και στις 17 Απριλίου, με κάλεσμα της παράνομης Κεντρικής Πανυπαλληλικής Επιτροπής, παίρνει πανελλαδικό-πανεργατικό χαρακτήρα. Η απεργία έληξε στις 21 Απριλίου, με μερική ικανοποίηση των αιτημάτων των απεργών.
  
  
• 1943: Κατόπιν μαζικών κινητοποιήσεων, στις 24 Φεβρουαρίου και στις 5 Μαρτίου ξεκινά απεργία διαρκείας 27 ημερών, με σκοπό τη ματαίωση του διατάγματος για την πολιτική επιστράτευση των Ελλήνων, την οποία ήθελαν να επιβάλουν οι δυνάμεις Κατοχής, προκειμένου να στείλουν εργάτες στη Γερμανία. Ήταν η μοναδική περίπτωση επιτυχημένης κινητοποίησης αυτού του είδους σε ολόκληρη την κατεχόμενη Ευρώπη. Ο κατοχικός πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Λογοθετόπουλος και ο υπουργός Εργασίας Νικόλαος Καλύβας (παλιός συνδικαλιστής και σοσιαλιστής, που εκτελέστηκε στις αρχές του 1944 από την ΟΠΛΑ), έσπευσαν να δημοσιεύσουν στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως σχετικό διάταγμα με τίτλο “Περί υποχρεωτικής εργασίας του αστικού πληθυσμού της Ελλάδος”. Στην διαδήλωση και τις συγκρούσεις που ακολούθησαν, ομάδα διαδηλωτών πυρπολεί το Υπουργείο Εργασίας (Μπουμπουλίνας και Τοσίτσα γωνία), όπου είχε γίνει ο προπαρασκευαστικός σχεδιασμός για την επιστράτευση. Κατά τις συγκρούσεις, τρεις διαδηλωτές σκοτώνονται και τριάντα τραυματίζονται σοβαρά.
  
  
• Την ίδια χρονιά, δόθηκε (και κερδήθηκε) “η μάχη των χρεογράφων” της Εθνικής, για να μην πέσει στα χέρια των ναζί το χαρτοφυλάκιο της Τράπεζας. Η καθολική αντίσταση των εργαζομένων της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος απέτρεψε τους ναζί και την κατοχική κυβέρνηση από το να καταχραστεί για λογαριασμό των κατακτητών το χαρτοφυλάκιο της τράπεζας. Αμέσως σχηματίστηκε επιτροπή αγώνα από τους εργαζόμενους με κύριο κορμό το ΕΑΜ. Στην επιτροπή αυτή συμμετείχαν εργαζόμενοι όλων των φρονημάτων. Ξεχωριστή περίπτωση που καταδεικνύει την ομόθυμη καθολική αυτή αντίσταση ήταν και η συμμετοχή του Ιωάννη Παρασκευόπουλου, οικονομικού συμβούλου τότε της διοίκησης και πολύ αργότερα διοικητή της τράπεζας και υπηρεσιακού πρωθυπουργού. Η διοίκηση είχε ήδη συναινέσει στην παράδοση του 40% των χρεογράφων της τράπεζας ως “δάνειο” στην κατοχική κυβέρνηση των ναζί. Η επιτροπή αγώνα των εργαζομένων κατέβασε τα ρολά και τοποθέτησε σε όλες τις πόρτες του κεντρικού καταστήματος στην οδό Αιόλου 86, οπλισμένες ομάδες αποφασισμένων απεργών.

Στη συντριπτική τους πλειονότητα, όλες αυτές οι κινητοποιήσεις σημαδεύτηκαν από απολύσεις, συλλήψεις, βασανιστήρια και δολοφονίες αγωνιστών από τις ναζιστικές αρχές και τους ντόπιους συνεργάτες τους.