Το νερό στον 21ο αιώνα – Α΄ Μέρος - Του Γεωργίου Κ. Στουρνάρα*

Νερό και ζωή - Γη: Υδάτινος Πλανήτης -- Ανησυχία για το μέλλον

*του Γεωργίου Κ. Στουρνάρα, 

 Ομότιμου Καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών Υδρογεωλογίας, Τεχνικής Γεωλογίας, Περιβαλλοντικής Γεωλογίας

 

 

 

 

ΜΕΡΟΣ 1ο

Εισαγωγή

Το νερό στον πλανήτη ήταν πάντα ένα πρόβλημα λόγω της φυ­σικής ανισοκατανομής του και λόγω της συνεχώς αυξανόμενης χρήσης του. Ωστόσο, με την είσοδο στον 21ο  αιώνα το νερό μεταφέρει παλαιότερα χρονίζοντα προβλήματα που επιδεινώνουν τη γενικότερη κατάστα­ση και δυναμιτίζουν τη ειρήνη, τη δημιουργία και τη συνεργασία των λαών, αλλά και την ευημερία σε ειρηνικές συνθήκες. Επειδή θα ειπωθούν κάποιες «γενικότητες» ή κάποια «άσχετα γεγονό­τα» και επειδή όλοι πρέπει να πάρουν θέση, ιδιαιτέρως εκείνοι που εί­ναι επιστημονικώς πληροφορημένοι, ή εκείνοι που έχουν την ευθύνη των λήψεων αποφάσεων, υπενθυμίζεται ένα μέρος από το Πρόλογο του Ερνεστ Χεμινγουαίη, στο βιβλίο του «Για ποιον χτυπά η καμπάνα» που λέει ...Όταν ένας σβώλος χώμα αποσπάται από την ξηρά και πέφτει στη θάλασσα, τότε δεν χάνεται μόνο από το μέρος που απο­σπάστηκε. Χάνεται από ολόκληρη τη στεριά. Έτσι, από άγνοια ή αφέ­λεια, μη ρωτάς ποτέ «για ποιον χτυπά η καμπάνα»… Η καμπάνα χτυ­πά για σένα!

Η ζωή ξεκίνησε από το νερό (θάλασσα). Το νερό, σαν θάλασσα, πο­τάμι, λίμνη, βροχή, χιόνι, πάγος, χαλάζι, δρόσος, πάχνη, πηγή (κοινή ή ιαματική), πηγάδι, νερόμυλος, κανάλι, καταρράκτης και τόσα άλλα, έχει σημαδέψει (έχει γράψει) τη Μυθολογία, την Ιστορία, τη Λαογρα­φία, τις Θρησκείες και τη Θρησκειολογία, την Επιστήμη, τη Φιλοσο­φία, τις Τέχνες, τα Γράμματα. Αντιπροσωπεύει το αγίασμα και τον κα­θαρμό σε όλες τις θρησκείες. Έχει γεννήσει θρύλους και δοξασίες, έχει εμπνεύσει παραμύθια. Έχει γεννήσει, συντηρήσει, αναπτύξει και κατα­στρέψει πολιτισμούς. Έχει πνίξει πόλεις και χωριά, έχει διψάσει λαούς, έχει γκρεμίσει βουνά και ανθρώπινα έργα, έχει αποθέσει στη θάλασσα τεράστιους όγκους γης στο δρόμο προς το Πανεπίπεδο. Αποτελεί το αποκλειστικό αντικείμενο, τη βάση ή βασικό στοιχείο Επιστημών. Το σώμα του ανθρώπου αποτελείται από νερό κατά 70%.Υπάρχουν οργα­νισμοί που επιζούν χωρίς αέρα, χωρίς νερό, κανένας. Το νερό είναι η ίδια η ζωή, είναι η φύση, είναι το περιβάλλον, είναι η ίδια η ύπαρξη…

Το νερό της υδρόσφαιρας, που είναι συγκεκριμένη ποσοτικώς, μετασχηματίζεται αενάως, στο πλαίσιο του υδρολογικού κύκλου, σε ατμοσφαιρικά κατακρημνίσματα (βροχή, χιόνι, χαλάζι κ.α.), απορροή, κατείσδυση, εξάτμιση και διαπνοή και πάλι κατακρημνίσματα κ.ο.κ. Η πραγματικότητα δεν είναι τόσο απλή, όσο φαίνεται, δεδομένου ότι υπάρχουν τα δευτερογενή, τριτογενή κ.ο.κ. φαινόμενα που περιπλέκουν το θέμα π.χ. το νερό που ρέει επιφανειακώς, εξατμίζεται, κατά ένα μέρος, διηθεί­ται, κατά ένα άλλο μέρος, και κατεισδύει ή το νερό που έχει κατεισδύσει και έχει εμπλουτίσει τον υδροφόρο ορίζοντα βγαίνει στην επιφάνεια με τη λειτουργία μιας πηγής και ενσωματώνεται στην επιφανειακή απορροή κ.λπ.

Τόσο στο φυσικό περιβάλλον, όσο και στο αστικό (δομημένο), το νερό είναι στοιχείο καθοριστικό στις χρήσεις γης και στη φυσική ή τε­χνητή εξέλιξη του περιβάλλοντος, όπως είναι το ανάγλυφο (διαμορφώνεται από το νερό), η βλάστηση (συντηρείται και καρπίζει από το νερό), το έδαφος (φιλοξενεί το νερό), το υπέ­δαφος (φιλοξενεί το νερό), το νερό το ίδιο ή άλλα στοιχεία που έχουν σχέση με νερό, όπως και όλα τα στοιχεία του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος. Κάτι ανάλογο συμβαίνει με το δομημένο περιβάλλον (σπίτια, δρόμοι, άλλα), το αγροτικό περιβάλλον (γεωργία, κτηνοτροφία, αλιεία, άλλα), το βιο­μηχανικό περιβάλλον (βιομηχανία, βιοτεχνία, άλλα), τα μεγάλα τεχνι­κά έργα υποστηρίξεως (οδικά, λιμενικά, αερομεταφορών, φράγματα, σήραγγες, άλλα) κ.α.

Σχηματική απεικόνιση της κυκλοφορίας επιφανειακών και υπογείων νερών, ασχέτως με τα διοικητικά όρια (σύνορα κ.λπ.)

 

Νερό και ζωή

Η σχέση του έμβιου (οργανικού) κόσμου με τον αβιοτικό (ανόρ­γανο) είναι απλώς ότι η ζωή γεννάται και αναπτύσσεται πάνω ή μέσα στο γεωλογικό περιβάλλον; Η απάντηση είναι ΟΧΙ! Η σχέση των δύο κόσμων είναι πολύ πιο δυναμική, ουσιαστική, αλληλεξαρτώμενη. Οι δύο κόσμοι συνυπάρχουν με τρόπο ενεργό. Το νερό αποτελεί τη γέ­φυρα μεταξύ των δύο κόσμων και, επί πλέον, συντηρεί μία άλλη γέ­φυρα, τη φωτοσύνθεση (μετατροπή ανόργανης ύλης σε οργανική).

Ο Θαλής ο Μιλήσιος πρωτομίλησε για το θέμα αυτό με τη γνωστή ρήση ...αρχή πάντων ύδωρ… Στα νεότερα χρόνια, ο Ρώσος Γεωεπιστήμονας Vladimir Vernadsky(1863-1945) διατύπωσε, μια καινοφανή (τότε) άποψη, που σήμερα δεν θεωρείται καθόλου υπερβολική, θεω­ρώντας τη ζωή ως κύρια γεωλογική δύναμη (που συντελεί στη γεωλο­γική εξέλιξη). Προεξοφλώντας την ύπαρξη της Υπερθάλασσας, την οποία ανέλυσαν στη συνέχεια οι Mark και Dianna McMenamin,απο­κάλεσε την έμβια ύλη «ζωογονημένο ύδωρ», ορισμός που αποτελεί μια έξοχη περιγραφή της ζωής. Η συμμετοχή του γεωλογικού περιβάλλο­ντος στην εμφάνιση, ανάπτυξη και διατήρηση της ζωής δεν περιορί­ζεται σε παθητικό επίπεδο, ως υπόστρωμα, ή θρεπτικό και συντηρητι­κό στοιχείο. Αυτό, γίνεται φανερό μέσω του ρόλου του νερού στη συμ­βίωση, που είναι η γέφυρα που ενώνει τον έμβιο και τον αβιοτικό κό­σμο, την ανόργανη και την ενόργανη ύλη, τα φυτά και ζώα και το γε­ωλογικό περιβάλλον. Έτσι και στο πλαίσιο αυτό, η ζωή στον πλανή­τη μας χαρακτηρίζεται από την άμεση ή έμμεση, ορατή ή τεκμαιρό­μενη, μόνιμη ή παροδική συμβίωση, διαπίστωση που έκανε τη γνω­στή βιολόγο Lynn Margulis να ονομάσει τον πλανήτη μας, «συμβιω­τικό πλανήτη». Γέφυρα των δύο κόσμων και εργαλείο της συμβιώσε­ως: Το Νερό. Κοινός παρονομαστής σε όλες τις μορφές συμβιώσεως, επομένως, σε όλες τις μορφές ζωής, ως πηγή ή περιβάλλον ζωής, εί­ναι το νερό. Η έννοια «Γαία», αρχαιοελληνική ονομασία της μητέρας γης, εμπεριέχει ως αξίωμα το ότι η Γη είναι ζωντανή. Μια άλλη, ανά­λογη, προσέγγιση του ίδιου θέματος είναι ότι το νερό συνιστά θεμελι­ώδες συστατικό και κινητήρια δύναμη της (γνωστής τα τελευταία χρόνια) «θεωρίας της Γαί­ας» του J.E. Lovelock, που, μεταξύ άλλων,  υποστηρίζει ότι …τα χαρακτηριστικά των αερίων της ατμόσφαιρας, των πετρωμάτων και των υδάτων στην επιφά­νεια και στο εσωτερικό της γης, ρυθμίζονται μέσω της αναπτύξεως, του θανάτου, του μεταβολισμού και των άλλων δραστηριοτήτων των έμβι­ων οργανισμών. Η δράση του περιβάλλοντος, κοινή και για τους δύο κόσμους, έκανε τη ζωή, που ξεκίνησε στη θάλασσα, να κατακτήσει και την, αρχικώς, εχθρική στεριά. Δεν πρέπει να λησμονείται ότι η υπερι­ώδης ηλιακή ακτινοβολία, η σπάνις θρεπτικών ουσιών και η ολέθρια αποξήρανση στην πρώιμη Γη, υπερνικήθηκαν (μέσω της διπλής υδα­τικής γέφυρας) λόγω της ενεργούς συνυπάρξεως, της αμοιβαίας επω­φελούς επιδράσεως, δηλαδή της συμβιώσεως του έμβιου με τον αβιο­τικό κόσμο, πράγμα που τεκμηριώθηκε αναλυτικώς στην προαναφερθείσα «Θεωρία της Υπερθάλασσας».

Από πλευράς περιβάλλοντος, το νερό είναι, επίσης, ένα στοιχείο προσβάλλον (διάβρωση, αποσάθρωση, ενυδάτωση) και προ­σβαλλόμενο (χημική υποβάθμιση).

Η σχέση ανθρώπου – φυσικού περιβάλλοντος έχει τρεις τομείς. Τις χρήσεις γης (το νερό είναι βασικός και καθοριστικός παράγοντας), τη χρήση των φυσικών πόρων (το νερό είναι το ίδιο φυσικός πόρος αλλά καθορίζει και την ύπαρξη και χρήση όλων των υπολοίπων) και την επαναδιάθεση στο περιβάλλον των υποπροϊόντων της ανθρώπινης δραστηριότητας (το νερό είναι αυτό που, κυρίως, προσβάλλεται). Η ίδια αυτή σχέση έχει και κάποιες διαστάσεις, που ισχύουν και για το νερό, ή, κυρίως για το νερό.

Έτσι, το νερό, ως βασικό στοιχείο του φυσικού περιβάλλοντος και καθοριστικό στοιχείο για τα άλλα περιβαλλοντικά στοι­χεία, εισέρχεται στον 21ο αιώνα χαρακτηριζόμενο από Ποσοτική Ανε­πάρκεια (χωρική και χρονική ανισοκατανομή, αύξηση πληθυσμού και αναγκών, πραγματική και εικονική ανεπάρκεια, ερημοποίηση), από Ποι­οτική Υποβάθμιση (μόλυνση – ρύπανση, υφαλμύρωση παρακτίων υδα­τικών συστημάτων),από το συνδυασμό Νερό και Πόλεμος (πόλεμος για το νερό, πόλεμος με το νερό, το νερό θύμα του πολέμου, διασυνοριακά νερά), την Ιδιωτικοποίηση και τις Επιπτώσεις της Κλιματικής Αλλαγής.

Γη: Υδάτινος Πλανήτης

Η Γη είναι μια σφαίρα που καλύπτεται από ένα υγρό περίβλημα, που δημιουργούν οι ωκεανοί, θάλασσες και κάθε άλλη υδάτινη μορ­φή. Το περίβλημα αυτό είναι γνωστό σαν Υδρόσφαιρα. Η απόσταση της Γης από τον Ήλιο (150.000.000 Km) είναι αυτή που επιτρέπει τη διατήρηση της Υδρόσφαιρας δηλαδή το νερό σε υγρή μορφή. Εκτιμάται ότι, αν αυτή η απόσταση ήταν μικρότερη από 134.000.000 Km, το νερό θα εξατμιζόταν συνεχώς, δη­λαδή θα παρέμενε μονίμως σε κατάσταση υδρατμών. Αν η απόσταση ήταν μεγαλύτερη, το νερό θα παρέμενε μονίμως σε κατάσταση πάγου. Έτσι, ο Ήλιος βρίσκεται στη σωστή απόσταση για τη διατήρηση του υδρολογικού κύκλου, πηγής κάθε ζωής στον πλανήτη μας.

Μιλώντας με αριθμούς, οι υδάτινοι όγκοι που διακινούνται στο φυσικό περιβάλλον και πέφτουν στην επιφάνεια της γης με τη μορφή των ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων (βροχή, χιόνι, χαλάζι κ.λπ.), ανέρχονται σε 120.000 Km3 ετησίως, που αντιστοιχούν σε 1% των συνολικών επιφανειακών υδατικών συγκεντρώσεων και στο 0.001% των αντίστοιχων υπογείων υδατικών συγκεντρώσεων. Ωστόσο, οι ποσότη­τες αυτές δεν κατανέμονται με ομοιόμορφο τρόπο, λόγω της φυσικής ανισοκατανομής των κατακρημνισμάτων από την κυκλοφορία των αερίων μαζών, που κατευθύνει τα ατμοσφαιρικά κατακρημνίσματα.

Από στατιστικά στοιχεία της UNESCO (που, μάλιστα, έχουν με­ταβληθεί προς το χειρότερο) προκύπτει ότι ο μισός πληθυσμός της γης, πολύ πάνω από δύο δισεκατομμύρια, δεν διαθέτει υγιεινό νερό σε επαρκείς ποσότητες. Στις αγροτικές περιοχές, όπου η κατάσταση είναι χειρότερη, μόνο το 29% έχει πρόσβαση σε πηγές πόσιμου νερού και ακόμα λιγότερο, το 13%, διαθέτει εγκαταστάσεις υγιεινής. Επί πλέον, πάνω από 400 εκατομμύρια άνθρωποι πάσχουν από γαστρεντερίτιδα, πάνω από 200 εκατομμύρια, από σχιστοσωμίαση, πάνω από 30 εκα­τομμύρια, από ογκοκερκίαση, ασθένειες που μεταδίδονται με το νερό. Έχει, ακόμα, υπολογιστεί ότι, αν ο πληθυσμός όλης της γης είχε πρό­σβαση σε πόσιμο νερό, το παγκόσμιο ποσοστό βρεφικής θνησιμότη­τας θα μπορούσε να μειωθεί στο μισό, κυρίως με την εξαφάνιση των διαρροϊκών ασθενειών

Κατανάλωση νερού, δείκτης ευημερίας

Η αλήθεια είναι ότι η παγκόσμια κατανάλωση νερού διπλασιάζε­ται κάθε 20 χρόνια, αναπτυσσόμενη με διπλάσιους ρυθμούς από ότι η αύξηση του πληθυσμού. Το γεγονός αυτό θα πρέπει, εκ των πραγμάτων και εκ των αποτελεσμάτων, να αποδοθεί σε δύο παράγοντες. Ο ένας είναι η αυτή η ίδια η αύξηση του πληθυσμού και ο δεύτερος, η βελτίωση των συνθηκών διαβιώσεως, που προϋποθέ­τει αύξηση της υδατικής καταναλώσεως, καθώς η τελευταία αποτελεί έναν από τους βασικούς δείκτες του επιπέδου αναπτύξεως. Βλέποντας κανείς το διάγραμμα παγκόσμιας καταναλώσεως νερού, ανά ήπειρο, παρατηρεί μια συνεχή από απότομη αύξηση στην παγκόσμια κατα­νάλωση, που, μάλιστα, γίνεται ακόμα πιο απότομη από το έτος 2.000 και μετά. Προσεκτικότερη παρατήρηση του διαγράμματος αυτού δεί­χνει ότι η καμπύλη της παγκόσμιας καταναλώσεως επηρεάζεται από την αντίστοιχη της Ασίας, καθώς οι άλλες ήπειροι δείχνουν πολύ μικρή αύξηση της υδατικής καταναλώσεως. Η αύξηση της ασιατικής καμπύ­λης οφείλεται πολύ λίγο στη βελτίωση των συνθηκών διαβιώσεως, κυ­ρίως, όμως, στη τεράστια αύξηση του πληθυσμού.

Ανησυχία για το μέλλον

Γενικά

Συμφώνως με στοιχεία του Ο.Η.Ε., πολύ σύντομα η κρίση γύρω από το νερό θα αλλάξει ριζικά τον τρόπο που ζούμε ενώ, παραλλήλως, θα απειλήσει με αφανισμό ολόκληρους πληθυσμούς. Οι χάρτες σημερινής, προβλεπόμενης, σπανιότητας νερού, εμφανίζουν, πέραν των περιοχών πραγματικής υδατικής σπανιότητας, το μεγαλύτερο μέρος της Αφρικής, τη Ν. Αμερική, το Μεξικό, την Τουρκία, τη ΝΑ Ασία και την Αυστραλία στην κατηγορία της «οικο­νομικής» σπανιότητας νερού, πράγμα που σημαίνει μια σπανιότητα, πλασματική, αλλά υπαρκτή και μη αντιμετωπίσιμη, λόγω απροσέγγιστου οικονομικού κόστους. Επί πλέον, ενώ η έλλειψη νερού απο­τελεί το κύριο πρόβλημα για μεγάλες περιοχές και μεγάλους πληθυ­σμούς του πλανήτη μας, το πλεόνασμα είναι, πολλές φορές, εξ ίσου σοβαρό πρόβλημα (πλημμύρες πάσης φύσης). Το σημείο αυτό επιση­μαίνεται η διαφορετικότητα δύο όρων που, πολλές φορές συγχέονται ηθελημένως ή όχι. Πρόκειται γιε τη Λειψυδρία, που είναι η μειωμένη προσφορά νερού, σε σχέση με διαμορφωμένες ανάγκες και η Ξηρασία, που είναι η μειωμένη προσφορά νερού από την ατμόσφαιρα, σε σχέση με διαμορφωμένους στατιστικούς μέσους όρους.

Ερημοι– Ερημοποίηση

Πέραν της γνωστής εικόνας των απέραντων αμμωδών εκτάσεων και του καυτού ήλιου, η γενικότερη έννοια της ερήμου εμφανίζεται και σε άλλες περιοχές του πλανήτη, με διαφορετική εικόνα και τοπίο, όπως π.χ. οι στέπες της κεντρικής Ασίας, με πολύ ψυχρούς χειμώνες, οι πολικές πε­ριοχές και η Γροιλανδία, όπου το νερό είναι εγκλωβισμένο (ουσιαστι­κώς αδρανοποιημένο) με τη μορφή του πάγου, μη συμμετέχοντας στις περιβαλλοντικές διαδικασίες κ.α. Κοινό γνώρισμα όλων των ερημικών περιοχών είναι ότι, κατά μέσο όρο, το νερό που πέφτει, ως βροχόπτωση, είναι λιγότερο από το νερό που εξατμίζεται και η ζωή, με όποια μορφή κι αν εμφανίζεται, πρέπει να προσαρμοστεί σ’ αυτό το υδατικό έλλειμμα.

Απερήμωση

Αφού, με άλλα λόγια, ερημοποίηση είναι το έλλειμμα νερού στην ανώτερη εδαφική ζώνη, είτε λόγω μειωμένης προσφοράς, είτε λόγω ανθρώπινης παρέμβασης προς την κατεύθυνση αυτή, απερήμωση, εί­ναι οι φυσικές και, κυρίως, οι τεχνητές επανορθωτικές διαδικασίες για τη μείωση, ελαχιστοποίηση ή και εξάλειψη του φαινομένου της ερημοποιήσεως. Η κατανομή της τρωτότητας, του πλανήτη στα σχετικά διαγράμματα,  είναι ενδεικτική, συνδυαζόμενη με τις χρήσεις γης, τα διαθέσι­μα υδατικά δυναμικά, τα εθιμικά προβλήματα και το βαθμό ενημερώ­σεως και παιδείας των πληθυσμών.

Οι παράγοντες που προκαλούν το φαινόμενο της ερημοποιήσεως είναι, γενικώς:

• Το κλίμα
• Η φυσιογραφία
• Η γεωλογία
• Το έδαφος
• Η Υδρολογία και Υδρογεωλογία
• Οι ανθρωπογενείς επιδράσεις
• Άλλες ιδιαιτερότητες κάθε περιοχής

Η σοβαρότητα του προβλήματος σε παγκόσμια κλίμακα, οδήγη­σε στην κατάρτιση της «Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για την κα­ταπολέμηση της Ερημοποιήσεως», με ειδικό παράρτημα για τις χώρες της Μεσογείου

Ποιοτική υποβάθμιση των υδατικών συστημάτων

Επτά, μόνο, χώρες είναι υπεύθυνες για το 50% της παγκόσμιας ρυ­πάνσεως, ενώ το 70% των φυσικών πόρων καταναλώνεται από το 25% του πληθυσμού των ανεπτυγμένων χωρών. Επισημαίνεται ότι 170 εκα­τομμύρια στρέμματα τροπικών δασών καταστρέφονται κάθε χρόνο. Η αναμενόμενη αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού σε 11 δισεκατομμύ­ρια, στα επόμενα 40 χρόνια, και ο τετραπλασιασμός της βιομη­χανικής παραγωγής είναι δεδομένα, που πρέπει να αντιμετωπιστούν από τώρα ή έπρεπε να έχουν, ήδη, αντιμετωπιστεί. Τέλος, εκτιμάται ότι η μόλυνση του περιβάλλοντος, με προεξάρχουσα τη μόλυνση του υδατικού περιβάλλοντος, ευθύνεται για το 20-25% των θανάτων πα­γκοσμίως.

Κύριες ανθρωπογενείς επιβαρύνσεις των υδατικών συστημάτων

Γεωργία. Φυτοφάρμακα, εντομοκτόνα, λιπάσματα (κυρίως Νιτρι­κά), αεροψεκασμοί, αποστραγγιστικές τάφροι. Επιστρεφόμενη αρδευ­τική ροή (irrigation return flow).

Κτηνοτροφία. Απόβλητα και λύματα κτηνοτροφικών μονάδων και συνδεδεμένων μονάδων επεξεργασίας κρέατος.

Βιομηχανία. Διάθεση αποβλήτων (στερεών, υγρών, αερίων) ανα­λόγως του είδους της βιομηχανίας της χρησιμοποιούμενης τεχνολογί­ας, του μεγέθους παραγωγής και της ενδεχόμενης επεξεργασίας των αποβλήτων αυτών.

Σκουπιδότοποι. Ανεξέλεγκτη ή τυχαία διάθεση απορριμμάτων. Διασταλάγματα, πρωτογενή (από τα υγρά των απορριμμάτων) και δευτερογενή (από το νερό της βροχής).

Νεκροταφεία. Παραγωγή ρευστών από ρευστοποίηση, αμμωνιοποίηση και αζωτοποίηση, πλούσιων σε COD, CI-, S042-, HC03- κ.λπ.

Υπόνομοι. Διαρροές από κατασκευαστικές ατέλειες ή θραύσεις από φορτία εδάφους, σεισμούς, ριζικά συστήματα, φθορές υλικών κ.α.

Βόθροι. Κυρίως από τους διηθητικούς βόθρους, αλλά και από στε­γανούς λόγω διαρροών ή διαφυγών αερίων (ΝΗ4, Ρ04).

Μεταλλευτική δραστηριότητα.  Απόκλιση γραμμών ροής υπόγειου νερού προς μεταλλείο (χώρος άπειρης περατότητας), επιβάρυνση κατά τη διέλευση του, επιβάρυνση κατά τη διέλευση του από τις συγκεντρώσεις των στείρων του μεταλλείου.

Πετρελαιοειδή. Δημιουργία «νέφους» λόγω της μη διαλυτότητάς τους από το νερό και του μικρότερου ειδικού βάρους τους που τους κάνει να επιπλέουν στην επιφάνεια του νερού.

Ραδιενεργά απόβλητα. Κίνδυνοι προφανείς, με απαιτούμενη συγκεκριμένη αντιμετώπιση,. Αυτή, αναφέρεται σε αποθήκευση με κατάλληλες διατάξεις και κατασκευές, σε κατάλληλους γεωλογικούς σχηματισμούς, κυρίως δό­μους εβαποριτών, αδιαπέρατους και αδρανείς σε σχέση με τα απόβλη­τα αυτά.

Θεμελιώδης αρχή της Περιβαλλοντικής Υδρολογίας

Όλοι οι ρύποι ανεξαρτήτως φύσης, προελεύσεως και τρόπου δι­αθέσεως τους στο περιβάλλον, αργά ή γρήγορα, αμέσως ή εμμέσως, τροποποιημένοι ή ως έχουν θα καταλήξουν σε έναν υδάτινο αποδέκτη. Επομένως, στο πλαίσιο της προηγούμενης περιβαλλοντικής αρχής

• Η υπερκατανάλωση νερού
• Η συνεχής αύξηση του πληθυσμού
• Η συνεχής βελτίωση του βιοτικού επιπέδου
• Η εντατικοποίηση των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων
• Η συνεχής αύξηση υποπροϊόντων (λύματα, απορρίμματα κ.α.)
• Η συνειδητή ή αθέλητη υποεκτίμηση όλων αυτών

με τον τρόπο που συντελούνται σήμερα, οδηγούν στο επόμενο βήμα, όπου κάθε υδατικό σύστημα γίνεται, εν δυνάμει, μία εστία μολύνσεως. Υπάρχουν δύο ειδών προσβολές των υδατικών συστημάτων, η (ενδεχόμενη) ρύπανση του υδατικού πόρου (resource contamination), άφιξη του ρύπου στο υδατικό σύστημα και η, στη συνέχεια, (ενδεχόμενη) άφιξη του ρύπου στο υδροληπτικό έργο (φρέαρ, γεώτρηση, πηγή) (resource contamination). Ενδεχόμενη, διό­τι στους μηχανισμούς μεταφοράς των ρύπων αντιτίθενται οι μηχανι­σμοί αντιμετωπίσεως των ρύπων και ο ρύπος μπορεί να μη φτάσει στο υδροληπτικό έργο ή να φτάσει εξασθενημένος, αδρανοποιημένος τρο­ποποιημένος κ.λπ.

Στην περίπτωση αυτή, το σενάριο θα πρέπει να έχει πάρει υπ’ όψη του: Τη διαδρομή του ρύπου, κατά το σχήμα Προέλευση (πηγή ρυπάν­σεως)  → Διαδρομή (ρύπου)  → Στόχος (υδατικός πόρος ή υδροληψία, τους μηχανισμούς αντιμετωπίσεως του ρύπου από το φυσικό περιβάλλον και την απαιτούμενη, κάθε φορά, παρέμβαση.

Γεώργιος Κ. Στουρνάρας
Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών
Υδρογεωλογίας, Τεχνικής Γεωλογίας, Περιβαλλοντικής Γεωλογίας

  

Στο επόμενο το Β΄ Μέρος:
το Νερό στον 21ο αιώνα – Νερό και πόλεμος

ΠΗΓΗ