Γιατί ποτέ καμία χώρα δεν πλούτισε από τον τουρισμό — και ούτε πρόκειται

Γιατί ποτέ καμία χώρα δεν πλούτισε από τον τουρισμό — και ούτε πρόκειται

Στον ευρωπαϊκό Νότο, ο τουρισμός συχνά αποκαλείται «βαριά βιομηχανία».

 

Στην Ελλάδα αντιστοιχεί περίπου στο 28% των εξαγωγών μας, ενώ σε χώρες όπως το Μαυροβούνιο και η Αλβανία το ποσοστό ξεπερνά το 50%. Κι όμως, όπως σημειώνει ο αναλυτής Marko Jukic, senior analyst της Bismarck Analysis στο Palladium, η σκληρή αλήθεια είναι πως καμία χώρα στην ιστορία δεν έγινε πλούσια βασιζόμενη αποκλειστικά στον τουρισμό – και ούτε πρόκειται να γίνει.

 

Ο λόγος είναι απλός: ο τουρισμός είναι εντάσεως εργασίας και κεφαλαίου, με χαμηλό ταβάνι στην παραγωγικότητα. Δραστηριότητες όπως το σερβίρισμα, ο καθαρισμός ή η ξενάγηση δεν μπορούν να αυτοματοποιηθούν ούτε να αυξηθούν σημαντικά σε αποδοτικότητα (Baumol effect). Αντίθετα, η βιομηχανία και η υψηλή τεχνολογία όχι μόνο δίνουν τη δυνατότητα καινοτόμων εφαρμογών αλλά μπορούν και να παράγουν και να εξάγουν προϊόντα παγκόσμιας σημασίας, αυξάνοντας την εισροή κεφαλαίων.

 

Το παράδειγμα της Κροατίας είναι αποκαλυπτικό: για να φτάσει το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Ελβετίας θα χρειαζόταν σχεδόν 2 δισεκατομμύρια διανυκτερεύσεις ετησίως, ενώ το 2024 κατέγραψε 85 εκατ. - μόλις το 4% του απαραίτητου στόχου. Ο στόχος αυτός είναι απλώς τεχνικά αδύνατο να επιτευχθεί.

 

Άλλοι κίνδυνοι της μονοκαλλιέργειας του τουρισμού:

 

- Ο τουρισμός είναι ευάλωτος σε κρίσεις. Φυσικές καταστροφές, πανδημίες ή ακόμα και γεωπολιτικές αναταραχές τον πλήττουν άμεσα — χωρίς επαρκή αντισταθμιστικά σχήματα. Αυτή η εξάρτηση από τη ζήτηση εξωτερικού, χωρίς παραγωγικό υπόβαθρο, καθιστά τις οικονομίες εύθραυστες και ευάλωτες.

- Διαρροή εσόδων (“leakage effect”). Ένα μεγάλο μέρος των εσόδων από τον τουρισμό δε μένει στη χώρα – διαφεύγει σε εισαγωγές, ξένες εταιρείες, αγοραπωλησίες ακινήτων ή εξωτερικές διαφημίσεις. Στην Ταϊλάνδη, για παράδειγμα, το 70% των τουριστικών εσόδων διαφεύγει. Στις Καραϊβικές χώρες, το ποσοστό αυτό μπορεί να φτάσει έως 80%

- Ο τουρισμός προσφέρει ελάχιστο κοινωνικό όφελος. Σε βάθος χρόνου δημιουργεί μια μικρή ελίτ που ελέγχει την ακίνητη περιουσία και τα μεγάλα πρακτορεία και μια μεγάλη τάξη χαμηλόμισθων εργαζομένων. Οι θέσεις εργασίας που παράγει είναι αποσπασματικές και μη σταθερές, με ευέλικτο εργασιακό καθεστώς, υπερεργασία, αδήλωτη εργασία, ακόμα και "μαύρη" απασχόληση ανηλίκων. Οι απασχολούμενοι δυσκολεύονται να δημιουργήσουν δεσμούς και να συνδικαλιστούν, να αναπτύξουν νέες δεξιότητες, και να αναλάβουν πρωτοβουλίες για καινοτομία. Παράλληλα, το κόστος διαβίωσης ανεβαίνει κατακόρυφα για τους ντόπιους, εξανεμίζοντας γρήγορα το όποια οφέλη.

- Εξάντληση φυσικών πόρων και αφόρητη πίεση στις υποδομές όπου υπάρχει υπερτουρισμός. Η κατανάλωση νερού εκτοξεύεται απότομα οδηγώντας συχνά σε υπεράντληση και υφαλμύρινση. Η απότομη αύξηση πληθυσμού το καλοκαίρι σημαίνει επίσης περισσότερα απορρίμματα και λύματα απ’ όσα μπορούν να διαχειριστούν οι τοπικές υποδομές. Η κατασκευή τουριστικών υποδομών συχνά γίνεται εις βάρος βιοτόπων, φυσικών μνημείων και προστατευόμενων περιοχών. Όλα αυτά δεν υποβαθμίζουν μόνο το περιβάλλον αλλά και την ποιότητα ζωής των ντόπιων και έχουν σημαντικές οικονομικές συνέπειες για το κράτος και τους τουριστικούς προορισμούς.

- Ανθρακικό και ενεργειακό αποτύπωμα: Οι μαζικές μετακινήσεις, η ψύξη-θέρμανση και η λειτουργία ενεργοβόρων εγκαταστάσεων αυξάνουν σημαντικά τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Παράλληλα, εκτοξεύουν απότομα την ζήτηση ενέργειας, δημιουργώντας πίεση στις ενεργειακές υποδομές και αυξάνοντας το κόστος του ρεύματος.

 

Επιπλέον, στην Ελλάδα δίνεται συνέχεια πακτωλός χρημάτων στην ενίσχυση τουριστικών επενδύσεων μέσω του αναπτυξιακού νόμου, του ειδικού νομοθετικού πλαισίου για τις στρατηγικές επενδύσεις και του Ταμείου Ανάκαμψης - χωρίς να διαφαίνονται όμως αντίστοιχα οφέλη. Αντίθετα, η φτωχοποίηση, η γήρανση του πληθυσμού και το brain drain επελαύνουν.

 

Η λύση που προτείνεται από τον Jukic περιλαμβάνει μεταξύ άλλων:

 

- Eνίσχυση της εγχώριας αγροτικής και βιοτεχνικής παραγωγής

- Στήριξη του δευτερογενούς τομέα και της βιομηχανίας, που δημιουργούν σταθερή και εγχώρια προστιθέμενη αξία

- Έμφαση στις καινοτόμες εφαρμογές υψηλής τεχνολογίας που προάγουν την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας

- Στήριξη των νεαρής ηλικίας επιχειρηματιών - μείωση της φορολογίας για τους νέους

- Κίνητρα για την επιστροφή των εξειδικευμένων εργαζομένων που έχουν μεταναστεύσει στο εξωτερικό.

 

Μόνο με την παραγωγή και την καινοτομία μπορεί μια χώρα να γίνει πραγματικά πλούσια — όχι απλώς ένας δημοφιλής προορισμός διακοπών.

 

Όπως καταλήγει ο Jukic: «Το να γίνουν τα παιδιά μας σερβιτόροι ή στην καλύτερη περίπτωση ιδιοκτήτες ενοικιαζόμενων δωματίων δεν είναι το μέλλον που αξίζει σε μια χώρα».

 

ΠΗΓΗ: Ναυτεμπορική μέσω Κίνησης για την Προστασία των Νησίδων

 

- ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης: 

«Όταν ο τουρισμός μοιάζει περισσότερο με κατάκτηση παρά με φιλοξενία» – Η περίπτωση της Κεφαλονιάς