Βιβλίο: «Ενα τέλειο post. Πτυχές της σύγχρονης πραγματικότητας μέσα από τα social media», της Βάλιας Καϊμάκη, εκδόσεις "Πεδίο"

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν είναι μια «εικόνα μαγική»

 

Δημήτρης Κανελλόπουλος

Ενα εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο από τη Βάλια Καϊμάκη κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Πεδίο».

 

Από προχθές στα βιβλιοπωλεία κυκλοφορεί ένα νέο βιβλίο για τα social media. Λέγεται «Ενα τέλειο post. Πτυχές της σύγχρονης πραγματικότητας μέσα από τα social media» και το έγραψε η Βάλια Καϊμάκη, επίκουρη καθηγήτρια στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο (εκδόσεις «Πεδίο»).

«Θα ήταν πραγματικά πολύ περίεργο, στην εποχή των social media, ένα βιβλίο που μιλά γι’ αυτά να προσπαθεί απλώς να τα περιγράψει με λέξεις, τη στιγμή που τα ίδια ενσωματώνουν φωτογραφίες, βίντεο και ήχο», σημειώνει η ίδια στην εισαγωγή.

«Παρότι στόχος είναι να μπούμε στα παρασκήνια ώστε να κατανοήσουμε τη λειτουργία και τη χρήση των social media, καθώς και τα διακυβεύματα που απορρέουν από αυτά, και παρ’ όλο που οι λέξεις, οι οποίες σχηματίζουν έννοιες και ιδέες, είναι το πλέον χρήσιμο εργαλείο που διαθέτουμε, σε αρκετές περιπτώσεις θα χρειαστούμε και τα υπόλοιπα. Ετσι λοιπόν, το βιβλίο είναι κατά κάποιον τρόπο πολυμεσικό».

Η Βάλια είναι δημοσιογράφος εξειδικευμένη σε θέματα τεχνολογίας και διεθνούς πολιτικής, ένας «χρονογράφος της ψηφιακής κουλτούρας». Αρθρογραφεί από το 2003 για την τεχνολογία, το διαδίκτυο και τα social media, ενώ ήδη από το 1998 είχε ξεκινήσει εκπομπές με την ίδια θεματολογία στο Πρώτο Πρόγραμμα της ΕΡΤ.

Σήμερα δημοσιεύουμε εδώ ένα απόσπασμα από το βιβλίο της που σε μια πρώτη, διαγώνια, ανάγνωση το βρήκα εξαιρετικά ενδιαφέρον και κατατοπιστικό.

Οχι, δεν φταίνε πάντα τα social media

Συχνά-πυκνά τα βάζουμε με τα social media γιατί εκεί μέσα βλέπουμε και διαβάζουμε πράγματα που μας κάνουν να ανατριχιάζουμε. Ιδιαίτερα με την πανδημία και τον διχασμό των κοινωνιών μας σε εμβολιασμένους και αντιεμβολιαστές, τα τερατουργήματα δίνουν και παίρνουν.

Εύκολα λοιπόν βγαίνει το συμπέρασμα ότι ευθύνονται τα social, αφού από τις αναρτήσεις βγαίνει ο χειρότερος εαυτός μας, ιδιαίτερα όταν ασχολούμαστε με πολιτικά ή με κοινωνικά θέματα. Μια έρευνα, όμως, του Πανεπιστημίου του Ααρχους στη Δανία καταρρίπτει την εντύπωση αυτή και πολύ απλά διαπιστώνει ότι είμαστε τρολ από μόνοι μας· στα social media απλώς το δείχνουμε περισσότερο. Η έρευνα έγινε σε χρήστες τόσο στη Δανία όσο και στις ΗΠΑ και τα αποτελέσματα ήταν παρόμοια, παρ’ όλο που οι δύο χώρες έχουν εντελώς διαφορετική πολιτική κουλτούρα και διαφορετικό επίπεδο πόλωσης.

Η ερευνητική ομάδα εξέτασε την υπόθεση ότι άτομα που θα ήταν ευγενή το ένα απέναντι στο άλλο σε μια πολιτική συζήτηση, στο διαδίκτυο αλλάζουν χαρακτήρα και συμπεριφέρονται άσχημα, ιδίως όταν κρύβονται πίσω από ψευδώνυμα. Διαπίστωσε λοιπόν ότι αυτή η αρχική υπόθεση δεν ισχύει. Αντίθετα, οι συμπεριφορές που εκδηλώνονται στα social media αντικατοπτρίζουν τη συμπεριφορά μας και στην πραγματική ζωή.

Οσοι συμπεριφέρονται επιθετικά, άσχημα, υβριστικά πίσω από το πέπλο της ανωνυμίας στα social, το ίδιο ακριβώς κάνουν και στη ζωή. Οι επιστήμονες παρατήρησαν επίσης ενδείξεις ότι τα άτομα που δεν είναι από τη φύση τους τόσο εχθρικά δεν ασχολούνται με την πολιτική στο διαδίκτυο.

Το τρίτο στοιχείο που καταδεικνύει η συγκεκριμένη έρευνα αφορά την εντύπωσή μας για τον πολιτικό διάλογο στα social media και το πόσο τοξικός είναι. Και αυτό οφείλεται ακριβώς στο ότι εκείνοι που επιλέγουν να συμμετάσχουν σε πολιτική συζήτηση στα social είναι οι επιθετικότεροι χαρακτήρες. Ενώ, για παράδειγμα, σε μια συζήτηση στην πραγματική ζωή θα συμμετείχαν όλοι.

Και τέλος, ένα τρολ είναι πολύ πιο ορατό στα social από ό,τι στην πραγματική ζωή. Ενας άνθρωπος, δηλαδή, που πιθανόν να μη συναντούσαμε ποτέ μας, βρίσκεται μπροστά μας συνεχώς είτε σε δικές μας συζητήσεις είτε σε λογαριασμούς άλλων. Στη ζωή δεν θα μπορούσε ποτέ να είναι πανταχού παρών.

Αλλά και πάλι είναι τρολ από τη φύση του. Ομως τα social ευθύνονται πραγματικά για το γεγονός ότι οι αλγόριθμοι επιβραβεύουν τον αριθμό και όχι την ποιότητα. Και ο αριθμός της διάδρασης δεν προσδιορίζεται μόνο με βάση τα likes αλλά και με τα dislikes, όχι μόνο με τη συμφωνία αλλά και με τη διαφωνία. Κατά έναν εντελώς διεστραμμένο τρόπο, κάθε φορά που σχολιάζουμε μια τοξική ανάρτηση, της δίνουμε ακόμα μεγαλύτερο χώρο.

Εκείνο που δεν μας λένε τέτοιες έρευνες είναι πώς να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα. Γιατί και το αντίθετο να κάνεις, να αγνοήσεις δηλαδή τα τρολ, τότε χωρίς αντίλογο η τοξική άποψη αφήνεται να διαδοθεί και να κυριαρχήσει. Το μόνο στο οποίο θα μπορούσαμε να βασιστούμε είναι να διαδώσουμε όσο το δυνατόν περισσότερο την ποιοτική ενημέρωση, να αποκτήσουμε αντανακλαστικά «επιβεβαίωσης», να συμβουλευόμαστε τους οργανισμούς που κάνουν «debug» τα ψεύδη.

Μπορούν οι αλγόριθμοι, αν όχι να βασίζονται στην ποιότητα, τουλάχιστον να τη συνυπολογίζουν; Ναι, μπορούν. Αλλά κοστίζει περισσότερο. Και αν δεν έχει καβγά και χαβαλέ στο διαδίκτυο, οι πλατφόρμες βγάζουν λιγότερα χρήματα. Αρα τι τις συμφέρει να κάνουν;

Και θα το πω για μία φορά ακόμα, και ας καταντώ κουραστική. Ο λόγος που πληρώνουμε την εφημερίδα μας (σε χαρτί ή σε bytes) είναι για να είμαστε σίγουροι γι’ αυτά που διαβάζουμε και για να έχουμε κάποιον να μας ρίχνει γροθιά στο στομάχι, όχι να μας χαϊδεύει τ’ αυτιά. Το κλικ μας στα social μας μοιάζει δωρεάν, ωστόσο το πληρώνουμε ακριβότερα θυσιάζοντας ένα κομμάτι της δημοκρατίας μας.