Το διατροφικό μας σύστημα εξοντώνει τη βιοποικιλότητα

Γράφει ο Τάσος Σαραντής

Ο άνθρωπος καταστρέφει το φυσικό περιβάλλον με τρομακτικό ρυθμό για να ικανοποιήσει τις ιλιγγιώδεις διατροφικές ανάγκες του. ● Τα άγρια ζώα αποτελούν μόλις το 4% των θηλαστικών κατά βάρος, ενώ οι αγελάδες και οι χοίροι φτάνουν το 60% και ο άνθρωπος το 36%. ● Πηγή της καταστροφής, η διαρκής ζήτηση φτηνής τροφής χωρίς μέριμνα για το περιβαλλοντικό κόστος.

Το παγκόσμιο σύστημα τροφίμων είναι ο μεγαλύτερος μοχλός καταστροφής του φυσικού κόσμου, με τη γεωργία να αποτελεί την κύρια απειλή για το 86% των 28.000 ειδών που είναι γνωστό ότι κινδυνεύουν να εξαφανιστούν σύμφωνα με νέα έκθεση του ανεξάρτητου ινστιτούτου πολιτικής Chatham House.

Κατά τα τελευταία 50 χρόνια η μετατροπή των φυσικών οικοσυστημάτων για καλλιέργεια ή βοσκότοπους υπήρξε η κύρια αιτία απώλειας των ενδιαιτημάτων. Κι αυτό συμβαίνει όταν η απώλεια της βιοποικιλότητας επιταχύνεται σε όλο τον κόσμο. Ο παγκόσμιος ρυθμός εξαφάνισης ειδών σήμερα είναι υψηλότερος από τον μέσο όρο των τελευταίων 10 εκατομμυρίων ετών.

Τα στοιχεία είναι σοκαριστικά. Το 60% της άγριας ζωής έχει εξαφανιστεί παγκοσμίως και τα άγρια ζώα αποτελούν σήμερα μόλις το 4% όλων των θηλαστικών κατά βάρος (οι αγελάδες και οι χοίροι αντιπροσωπεύουν τώρα περίπου το 60% όλων των θηλαστικών, με τους ανθρώπους να αποτελούν το 36%).

Τεράστιες περιοχές μερικών από τα πιο σημαντικά σημεία της βιοποικιλότητας στον πλανήτη έχουν καταστραφεί για την καλλιέργεια σόγιας ή φοινικέλαιου. Την εικοσαετία μεταξύ 1980 και 2000 42 εκατομμύρια εκτάρια τροπικού δάσους στη Λατινική Αμερική χάθηκαν από την εκτροφή βοοειδών, ενώ 6 εκατομμύρια εκτάρια χάθηκαν από φυτείες φοινικέλαιου στη νοτιοανατολική Ασία, με την καταστροφή να εξακολουθεί να επιταχύνεται.

Φτηνότερα τρόφιμα

Η ετήσια χρήση περισσότερων από 3 εκατομμυρίων τόνων φυτοφαρμάκων προκαλεί την κατάρρευση των πληθυσμών των εντόμων σε όλο τον κόσμο. Ως και το 70% του νερού που παίρνουμε από ποτάμια και τα υπόγεια ύδατα πηγαίνει στην άρδευση, γεγονός που προκαλεί τεράστια απώλεια υγροτόπων, εκτροπή ή φραγμό σχεδόν όλων των μεγάλων ποταμών του κόσμου και μαζικές αλλαγές στα οικοσυστήματα σε ολόκληρο τον πλανήτη.

Ολο αυτό, σύμφωνα με την έκθεση του Chatham House, εξαρτάται από το τι τρώμε και από το πώς θέλουμε αυτό που τρώμε να είναι φτηνότερο και μόνιμα διαθέσιμο. Το υπάρχον μοντέλο της παραγωγής φτηνότερων τροφίμων είναι αυτό που οδήγησε στην επέκταση της γεωργικής γης και της εντατικής γεωργίας. Η αποτυχία να ληφθεί υπόψη το περιβαλλοντικό κόστος της παραγωγής τροφίμων έχει οδηγήσει σε καταστροφή ενδιαιτημάτων και ρύπανση οδηγώντας στην απώλεια άγριων ζώων.

Ουσιαστικά το παγκόσμιο διατροφικό σύστημα είναι ένας φαύλος κύκλος φτηνών τροφίμων, όπου το χαμηλό κόστος οδηγεί σε μεγαλύτερη ζήτηση για τρόφιμα και σε περισσότερα απόβλητα. Ο μεγαλύτερος ανταγωνισμός οδηγεί στη συνέχεια σε ακόμη χαμηλότερο κόστος μέσω της εκκαθάρισης φυσικών γαιών και της χρήσης ρυπογόνων λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων.

Στην πραγματικότητα αρκετά τρόφιμα παράγονται ήδη για να τροφοδοτήσουν έναν ανθρώπινο πληθυσμό άνω των δέκα δισεκατομμυρίων, αλλά περίπου το εντυπωσιακό ένα τρίτο του συνόλου των τροφίμων μας πάει χαμένο πριν καταναλωθεί.

Για παράδειγμα σχεδόν το ήμισυ όλων των φρούτων και λαχανικών που παράγονται παγκοσμίως πετιούνται κάθε χρόνο. Στην υποσαχάρια Αφρική οι απώλειες τροφίμων μετά τη συγκομιδή εκτιμάται ότι είναι αρκετές για να τροφοδοτήσουν τουλάχιστον 48 εκατομμύρια ανθρώπους. Στην Κίνα πάνε χαμένοι 50 εκατομμύρια τόνοι σιτηρών ετησίως - το ένα δέκατο της συνολικής παραγωγής σιτηρών της χώρας. Μόνο στη Βρετανία τα νοικοκυριά σπαταλούν περίπου 6,7 εκατομμύρια τόνους τροφίμων κάθε χρόνο (περίπου το ένα τρίτο των 21,7 εκατομμυρίων τόνων που αγοράστηκαν).

Ζήτημα υγείας

Η μείωση της απώλειας και της σπατάλης τροφίμων κατά 50% θα μπορούσε να μειώσει τις περιβαλλοντικές πιέσεις (όσον αφορά τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου, τη χρήση καλλιεργήσιμων εκτάσεων και τη χρήση νερού, αζώτου και φωσφόρου) κατά 16%, λαμβάνοντας υπόψη την αναμενόμενη αύξηση της ζήτησης τροφίμων έως το 2050. Η μείωση της απώλειας τροφίμων και των αποβλήτων τους κατά 75% θα μπορούσε να οδηγήσει σε μείωση κατά 24% των περιβαλλοντικών πιέσεων.

Επιπλέον ένας ανασχεδιασμός του παγκόσμιου συστήματος τροφίμων θα αντιμετώπιζε επίσης την κλιματική κρίση, αναφέρει η έκθεση. Το τρέχον σύστημα προκαλεί περίπου το 30% όλων των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου, με περισσότερες από τις μισές να προέρχονται από ζώα.

Οι αλλαγές στην παραγωγή τροφίμων θα μπορούσαν επίσης να αντιμετωπίσουν την κακή υγεία 3 δισεκατομμυρίων ανθρώπων -σχεδόν το ήμισυ του παγκόσμιου πληθυσμού-, οι οποίοι είτε έχουν πολύ λίγα φαγητά (η διανομή τροφίμων είναι χαοτική σε πολλές φτωχότερες χώρες και οι μικροκαλλιεργητές μερικές φορές αναγκάζονται να παράγουν τρόφιμα για να τα εξάγουν έχοντας περιορισμένο χώρο για να καλλιεργήσουν τρόφιμα για τον εαυτό τους) ή είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι (ο πέμπτος κύριος κίνδυνος πρόκλησης θανάτου παγκόσμια). Το μεγαλύτερο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού ζει σήμερα σε χώρες όπου το υπερβολικό βάρος και η παχυσαρκία σκοτώνουν πολύ περισσότερους ανθρώπους σε σχέση με τους λιποβαρείς.

Πώς μπορούμε λοιπόν να κάνουμε κάτι για αυτά τα επείγοντα και κρίσιμα σημαντικά προβλήματα; Σύμφωνα με την έκθεση, πρέπει να στραφούμε στη φυτική διατροφή επειδή τα βοοειδή, τα πρόβατα και άλλα ζώα έχουν τη μεγαλύτερη επίδραση στο περιβάλλον.

Επιπλέον πρέπει να καλλιεργήσουμε με λιγότερο εντατικό και επιβλαβή τρόπο αποδεχόμενοι χαμηλότερες αποδόσεις. Οι βιολογικές αποδόσεις -στις οποίες δεν χρησιμοποιούν λιπάσματα ή φυτοφάρμακα- αποδίδουν κατά μέσο όρο περίπου το 75% εκείνων της εντατικής καλλιέργειας, αλλά είναι πολύ λιγότερο επιβλαβείς. Κι ακόμη πρέπει να αποκαταστήσουμε τα εγγενή οικοσυστήματα, για να αυξήσουμε τη βιοποικιλότητα.

ΠΗΓΗ