Έρευνα:

Μέσα από μια πολύμηνη έρευνα, το Solomon ταυτοποίησε και αποτυπώνει για πρώτη φορά τον μικρό «παράδεισο» στη Σάμο, όπου δέκα αιτούντες άσυλο κρατήθηκαν, κακοποιήθηκαν και ληστεύτηκαν από άντρες με καλυμμένα πρόσωπα και χωρίς διακριτικά, πριν εγκαταλειφθούν μεσοπέλαγα σε λέμβο δίχως μηχανή.

Το Κλήμα είναι ένας γραφικός κόλπος, στη νοτιοανατολική ακτή της Σάμου. Αθέατη από τον κεντρικό δρόμο, η στενή παραλία με βότσαλο βρέχεται από τα καταγάλανα νερά του Αιγαίου. 

Με την παραθαλάσσια ταβέρνα του και λίγα μόνο καταλύματα, μοιάζει ιδανικό μέρος για κολύμπι κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. 

Σε αυτό το ειδυλλιακό σκηνικό, αλλά μέσα στη χειμωνιάτικη ηρεμία, ήταν που μια ομάδα δέκα ανδρών, γυναικών, και παιδιών είδε τη σκοτεινή πλευρά του παραδεισένιου ελληνικού νησιού: στις 23 Ιανουαρίου, αφού ξυλοκοπήθηκαν και τους αφαιρέθηκαν τα υπάρχοντά τους, εξαναγκάστηκαν να επιβιβαστούν σε ένα σκάφος, και τελικά εγκαταλείφθηκαν σε μια σωσίβια σχεδία στη μέση της θάλασσας, φοβούμενοι για τη ζωή τους.

Όπως και άλλα ελληνικά νησιά, η Σάμος έχει γίνει το σκηνικό σκληρών περιστατικών βίας κατά αιτούντων άσυλο που φτάνουν με σαθρές βάρκες από την Τουρκία.

Διεθνείς οργανισμοί, ΜΚΟ, ανεξάρτητοι ερευνητές και δημοσιογραφικές έρευνες έχουν καταγράψει πώς  άνθρωποι συλλαμβάνονται συστηματικά από τις Αρχές που τους στερούν το δικαίωμα να ζητήσουν διεθνή προστασία, δέχονται επιθέσεις, και καταληστεύονται, προτού εγκαταλειφθούν σε σωστικές λέμβους δίχως μηχανή από μασκοφόρους χωρίς διακριτικά.

Απ’ όταν η κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη ανέλαβε την εξουσία το 2019, υποσχόμενη να μειώσει τις ροές αιτούντων άσυλο στη χώρα, οι αναφορές για επαναπροωθήσεις έχουν πολλαπλασιαστεί. 

Παρά τα συντριπτικά στοιχεία, μεταξύ άλλων της έρευνας της OLAF που κατέγραψε τη συγκάλυψη των επαναπροωθήσεων στο Αιγαίο, η κυβέρνηση απορρίπτει αυτές τις κατηγορίες, χαρακτηρίζοντάς τες συχνά «ψευδείς ειδήσεις». 

Πρόσφατα, ο Έλληνας πρωθυπουργός αναμάσησε το μάντρα των Ελλήνων αξιωματούχων. «Δεν κάνουμε επαναπροωθήσεις […] Έχω δει αυτές τις καταγγελίες. Μπορώ να σας πω ότι δεν έχουμε μπορέσει να τεκμηριώσουμε κανένα περιστατικό όπου να έχει πράγματι συμβεί αυτό», δήλωσε στη γερμανική εφημερίδα BILD ο Κυριάκος Μητσοτάκης, ενόψει των βουλευτικών εκλογών της 21ης Μαΐου.

Μια πολύμηνη έρευνα του Solomon  — βασισμένη σε συνεντεύξεις, μαρτυρίες, νομικά έγγραφα, εμπιστευτικές πηγές, και οπτικοακουστικά τεκμήρια — κατέγραψε  τη δοκιμασία στην οποία υπεβλήθη μια ομάδα δέκα αιτούντων άσυλο, οι οποίοι τον περασμένο Ιανουάριο έφτασαν στη Σάμο πιστεύοντας πως η Ελλάδα θα τους παρείχε καταφύγιο, για να υποστούν τελικά τη βίαιη και παράνομη μεταχείριση που αρνείται σθεναρά η κυβέρνηση.

Μία από τους επιζώντες, η 32χρονη Σαμάχ από την Παλαιστίνη, έχει έκτοτε επιστρέψει στη Σάμο. Είναι αποφασισμένη να αναζητήσει δικαιοσύνη και να δει τους βασανιστές της να τιμωρούνται. 

Το Solomon επιβεβαίωσε την παρουσία των αιτούντων άσυλο στη Σάμο.

«Επέστρεψα για να βρω δικαιοσύνη»

Το Solomon συνάντησε τη Σαμάχ ένα κρύο αλλά φωτεινό πρωινό του Φεβρουαρίου στο νομικό γραφείο που έχει αναλάβει την υπόθεσή της, στην πρωτεύουσα του νησιού, το Βαθύ. 

Με τα χέρια διπλωμένα πάνω στα γόνατά της, αφηγήθηκε ήρεμα τα γεγονότα που εκτυλίχθηκαν στις 22 Ιανουαρίου — όταν η λέμβος τους έφτασε σε ένα πυκνόφυτο σημείο της βορειοανατολικής ακτής της Σάμου, στη θέση Γαλάζιο — και στις 23 του μήνα, όταν επαναπροωθήθηκαν βίαια στην Τουρκία. 

«Επέστρεψα για να βρω δικαιοσύνη», είπε η Σαμάχ.

Με καταγωγή από τη Λωρίδα της Γάζας, η Σαμάχ είναι χωρισμένη μητέρα έξι παιδιών. Είχε περάσει δέκα ημέρες στην Τουρκία πριν αποβιβαστεί στο νησί, πληρώνοντας έναν διακινητή περίπου 2.000 δολάρια για το κοντινό αλλά επικίνδυνο πέρασμα από τις τουρκικές ακτές.

Έφτασε στη Σάμο το βράδυ με μια φουσκωτή λέμβο ύστερα από ταξίδι πέντε ωρών, μαζί με μια ομάδα άλλων εννέα αιτούντων άσυλο από την Παλαιστίνη, τη Συρία και την Αφρική. Νωρίς το επόμενο πρωί, στις 23 Ιανουαρίου, η ομάδα επικοινώνησε με μια νομική ΜΚΟ στο νησί, ζητώντας βοήθεια.

Η ομάδα των αιτούντων άσυλο ενημέρωσε δικηγόρους ΜΚΟ για την άφιξή τους.

Η ομάδα παρείχε στους δικηγόρους την ακριβή τοποθεσία εκφράζοντας τις ανησυχίες της για την κατάσταση της υγείας τους.

Οι αιτούντες άσυλο έφτασαν στο Γαλάζιο, στα βορειοανατολικά της Σάμου.

Έστειλαν επίσης ένα σύντομο βίντεο από το σημείο. «Βοηθήστε με, σας παρακαλώ, βοηθήστε με», λέει ο άνδρας που τραβάει το βίντεο των 15 δευτερολέπτων που είδε το Solomon. Το βίντεο δείχνει ξεκάθαρα τη Σαμάχ και άλλους οκτώ αιτούντες άσυλο ξαπλωμένους στους θάμνους. Σύμφωνα με μεταγενέστερη μαρτυρία, κρύωναν και ήταν όλοι τους εξαντλημένοι, αφυδατωμένοι, και φοβισμένοι.

Μασκοφόροι άνδρες και δεματικά

Το Solomon πήγε στο σημείο που υπέδειξαν οι αιτούντες άσυλο.

Η τοποθεσία, σε μια απότομη πλαγιά, κατάμεστη από δέντρα με πυκνά κλαδιά, ταυτίζεται τόσο με την περιγραφή της ομάδας όσο και με το βίντεο που είχαν στείλει. Το Solomon βρήκε στο έδαφος διάφορα αντικείμενα — μια χτένα, ένα ζευγάρι παπούτσια, παυσίπονα — που ανήκαν στην ομάδα.

Οι δημοσιογράφοι εντόπισαν αντικείμενα των αιτούντων άσυλο στο Γαλάζιο.

Οι δικηγόροι ενημέρωσαν τις Αρχές για την άφιξη. Γύρω στο μεσημέρι, η ομάδα άκουσε κάποιους να φωνάζουν με μεγάφωνο και πίστεψε ότι είχε φτάσει βοήθεια.

Αντ’ αυτού, οι άνδρες που τους πλησίασαν — με μαύρα μπλουζάκια, παντελόνια παραλλαγής και μπαλακλάβες — τους έψαξαν εξονυχιστικά και αφαίρεσαν τα κινητά, τα χρήματα, και όλα τα τιμαλφή τους. 

«Μας έδεσαν με καλώδια και μας έβαλαν στο πίσω μέρος ενός βαν», είπε η Σαμάχ. Οι μασκοφόροι οδήγησαν την ομάδα σε άλλη τοποθεσία. Η διαδρομή διήρκεσε περίπου μισή ώρα.

Οι αιτούντες άσυλο μεταφέρθηκαν σε άλλο σημείο περίπου μισή ώρα μακριά.

Η Σαμάχ έδωσε λεπτομερή περιγραφή του προορισμού τους. Μετά από πολύμηνη αναζήτηση σε όλο το νησί, το Solomon μπόρεσε να ταυτοποιήσει το σημείο: πρόκειται για τον όμορφο όρμο του Κλήματος, με την παραλιακή ταβέρνα, το ξύλινο στέγαστρο, και την αποβάθρα σε σχήμα Τ που είχε περιγράψει η Σαμάχ.

Το Solomon μπόρεσε να επιβεβαιώσει πως οι αιτούντες άσυλο είχαν μεταφερθεί στον όρμο του Κλήματος.

Δικηγόροι της οργάνωσης εντόπισαν και συνέλεξαν από το σημείο αρκετούς κομμένους δεσμούς καλωδίων (cable ties, αυτά που στην Ελλάδα συχνά λέμε tire up). Αστυνομικές πηγές είπαν στο Solomon ότι οι ελληνικές Αρχές χρησιμοποιούν τέτοιου είδους δεματικά ως φθηνότερη και εύκολα διαθέσιμη εναλλακτική των χειροπέδων, όταν θέλουν να ακινητοποιήσουν ομάδες ανθρώπων.

Τον Οκτώβριο του περασμένου έτους, οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα είχαν εντοπίσει τρεις ανθρώπους δεμένους με cable ties στη Λέσβο.

Στο σημείο εντοπίστηκαν και συλλέχθηκαν δεματικά (cable ties).

Η βία κλιμακώθηκε όταν οι άντρες με τις μπαλακλάβες βρήκαν ένα τηλέφωνο κρυμμένο μέσα στις κάλτσες ενός μέλους της ομάδας, ενός 16χρονου αγοριού από τη Συρία. Πήραν ένα μαχαίρι, είπε η Σαμάχ, και έκοψαν το παντελόνι του αγοριού με τρόπο που το έκανε να ματώσει. Στη συνέχεια, χτύπησαν τον ανήλικο με τα γκλομπ τους. 

Ένα προς ένα, τα άτομα εξαναγκάστηκαν να γδυθούν μένοντας με τα εσώρουχα. Οι άνδρες έγδυσαν τελείως μια γυναίκα, στην οποία βρήκαν ένα κινητό, και τη χτύπησαν μπροστά σε όλους. «Έκλαιγε και τους έλεγε ότι ήταν έγκυος», είπε η Σαμάχ. Μόνο τότε σταμάτησαν να τη χτυπούν, σύμφωνα με δικαστικά έγγραφα που είδε το Solomon. 

Σύμφωνα με τη μαρτυρία της Σαμάχ, οι μασκοφόροι ήταν όλοι άνδρες, εκτός από μια ψηλή, αδύνατη γυναίκα που παρακολουθούσε τα όσα συνέβαιναν. Κάποια στιγμή, η γυναίκα έβγαλε για λίγο τη μάσκα της, είπε η Σαμάχ, αποκαλύπτοντας τα σκούρα καστανά μαλλιά της. 

Η Σαμάχ εκτιμά ότι ήταν γύρω στα είκοσι. Όταν παρατήρησε πως την κοιτούσαν, η γυναίκα ξαναφόρεσε γρήγορα τη μάσκα της. Η Σαμάχ είναι σίγουρη ότι θα την αναγνώριζε εάν την έβλεπε ξανά. Είδε επίσης κάποιους άνδρες με μπαλακλάβες να φωτογραφίζουν με ένα τηλέφωνο την όλη διαδικασία.

Μεσοπέλαγα δίχως μηχανή

Στη συνέχεια, η ομάδα μεταφέρθηκε από τον ξύλινο μόλο σε μια βάρκα, η οποία, σύμφωνα με τις περιγραφές της Σαμάχ, ταιριάζει με τα σκάφη του Λιμενικού Σώματος που δένουν στο λιμάνι στο Βαθύ. Έξι μαυροντυμένα στελέχη με καλυμμένα τα πρόσωπά τους επανδρώναν το σκάφος. 

Οι πρόσφυγες αναγκάστηκαν να ξαπλώσουν ο ένας πάνω στον άλλο «σαν σαρδέλες», σε σειρές των τριών. Σε κανένα σημείο, σύμφωνα με τις μαρτυρίες τους, δεν τους προσφέρθηκε φαγητό, νερό ή ιατρική βοήθεια, ούτε ρωτήθηκαν εάν ήθελαν να υποβάλλουν αίτημα διεθνούς προστασίας. 

Αφού έπλευσαν προς τις τουρκικές ακτές για περίπου μισή ώρα, οι μασκοφόροι σταμάτησαν το σκάφος. Έριξαν στη θάλασσα μια σωσίβια σχεδία και εξανάγκασαν τη Σαμάχ και τους υπόλοιπους να επιβιβαστούν σε αυτή. Λίγα λεπτά αργότερα το σκάφος του λιμενικού έφυγε από το σημείο, αφού δημιούργησε κύματα για να ωθήσει τη σχεδία στα τουρκικά ύδατα. Οι αιτούντες άσυλο εγκαταλείφθηκαν χωρίς σωσίβια ή έστω ένα τηλέφωνο για να καλέσουν βοήθεια. 

Σύμφωνα με τις μαρτυρίες τους, ήταν φοβισμένοι και κρύωναν, και στον ορίζοντα δεν υπήρχε άλλο σκάφος που να υπόσχεται γρήγορη διάσωση. «Φοβόμασταν ότι θα μας προλάβαινε η νύχτα ενόσω πελαγοδρομούσαμε», είπε η Σαμάχ.  

Την ομάδα περισυνέλεξε η τουρκική ακτοφυλακή γύρω στις 3 μ.μ. — αφού είχαν περάσει πάνω από δύο αγωνιώδεις ώρες στο έλεος της θάλασσας.

Σύμφωνα με πηγή με άμεση γνώση του περιστατικού, το ελληνικό Λιμενικό κοινοποίησε τις συντεταγμένες της σωσίβιας λέμβου στους Τούρκους ομολόγους του, ζητώντας να προβούν σε διάσωση.

To Solomon είδε φωτογραφίες και βίντεο από την επιχείρηση διάσωσης που ακολούθησε στις 23 Ιανουαρίου. Η Σαμάχ διακρίνεται ευκρινώς, ενώ και η σωσίβια λέμβος ταιριάζει με τον τύπο που έχει χρησιμοποιηθεί σε άλλες καταγεγραμμένες περιπτώσεις επαναπροωθήσεων.

Η Σαμάχ διακρίνεται ευκρινώς κατά τη στιγμή της διάσωσης των αιτούντων άσυλο.

Το Solomon είδε επίσης επίσημα έγγραφα και ανακοινώσεις που καταγράφουν την ακριβή τοποθεσία, απ’ όπου η τουρκική ακτοφυλακή περισυνέλεξε την ομάδα λίγα χιλιόμετρα από την παράκτια πόλη Κουσάντασι.

Στα αρχεία της καταγραφής της ομάδας από τις τουρκικές αρχές, που είδε το Solomon, σημειώνονται δέκα ονόματα: Το νούμερο 5 στον κατάλογο είναι η Σαμάχ. Στην ομάδα προσφέρθηκαν οι πρώτες βοήθειες και στη συνέχεια μεταφέρθηκαν σε κέντρο κράτησης στην Τουρκία, απ’ όπου αφέθηκαν ελεύθεροι τρεις ημέρες αργότερα.  

Η Σαμάχ κατάφερε να επιστρέψει στη Σάμο στις 28 Ιανουαρίου, διακινδυνεύοντας ένα ακόμη ταξίδι με φουσκωτή βάρκα. Αυτή τη φορά κατάφερε να φτάσει στη δομή προσφύγων στο νησί. Πλέον, από κοινού με ένα ακόμη άτομο της ομάδας που επαναπροωθήθηκε, έχει αναθέσει σε δικηγόρους να αναζητήσουν δικαιοσύνη για λογαριασμό της. 

Δικηγόροι από το Human Rights Legal Project πρόκειται να υποβάλλουν μηνυτήρια αναφορά  στον τοπικό εισαγγελέα, καταγγέλλοντας σειρά αδικημάτων, όπως η αρπαγή, ο ξυλοδαρμός, τα βασανιστήρια και η παράνομη απέλαση σε βάρος των δύο εντολέων τους. «Το ότι εδώ και δύο χρόνια ακούμε τις ίδιες ιστορίες με κλιμάκωση της βίας είναι πολύ απογοητευτικό», δήλωσε η δικηγόρος Ιωάννα Μπεγιάζη στο Solomon.

Σε γραπτή απάντηση προς το Solomon, το Λιμενικό Σώμα είπε πως τα στελέχη του ενεργούν «με σεβασμό για τη ζωή και τα ανθρώπινα δικαιώματα του καθενός. Όσον αφορά τους μεροληπτικούς ισχυρισμούς για δήθεν παράνομες ενέργειες», ανέφερε η απάντηση, «πρέπει να τονίσουμε πως οι επιχειρησιακές πρακτικές των ελληνικών Αρχών ποτέ δεν συμπεριέλαβαν τέτοιες πράξεις».

Η απάντηση του Λιμενικού καταλήγει σημειώνοντας πως «κανένα τέτοιο συμβάν, όπως αυτό περιγράφεται στο αίτημά σας, δεν έλαβε χώρα».

Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR) είπε στο Solomon ότι μεταξύ Ιανουαρίου 2020 και Ιουνίου 2022 κατέγραψε περίπου «690 αναφερόμενα περιστατικά συνοπτικών αναγκαστικών επιστροφών, τα οποία παρουσιάζουν αξιόπιστα στοιχεία» στα χερσαία και θαλάσσια σύνορα της Ελλάδας με την Τουρκία. 

Η Ύπατη Αρμοστεία δήλωσε, επίσης, ότι έχει υποβάλει ορισμένες από αυτές τις αναφορές στις ελληνικές αρχές ζητώντας να διερευνηθούν επίσημα τα περιστατικά.

«Τα ανθρώπινα δικαιώματα ήταν κάποτε σημαντικά»

«Τα ανθρώπινα δικαιώματα ήταν κάποτε σημαντικά στην ΕΕ. Προφανώς όχι πια. Οι επαναπροωθήσεις αποτελούν κατάφωρη παραβίαση αυτών των δικαιωμάτων και αξιών, και είναι δυστυχώς συστηματικές στην Ελλάδα και σε άλλα κράτη-μέλη της ΕΕ», δήλωσε στο Solomon η Sophie in ‘t Veld. 

Ως μέλος της Επιτροπής Πολιτικών Ελευθεριών, Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων (LIBE) του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, τον Μάρτιο η ίδια προήδρευσε αντιπροσωπείας στην Ελλάδα με αποστολή την αξιολόγηση του κράτους δικαίου και των θεμελιωδών δικαιωμάτων στη χώρα. 

Στο προσχέδιο της έκθεσής τους, οι ευρωβουλευτές χαρακτηρίζουν τη μεταχείριση των μεταναστών στην Ελλάδα «εξαιρετικά ανησυχητική», αναφερόμενοι εκτενώς στην πρακτική των επαναπροωθήσεων.

[Το προσχέδιο της αναφοράς μπορεί να βρεθεί εδώ.]

Οι διαψεύσεις της ελληνικής κυβέρνησης «έχουν απωλέσει κάθε αξιοπιστία», σύμφωνα με την Ολλανδή ευρωβουλευτή Sophie in ‘t Veld. 

«Ως θεματοφύλακας του ευρωπαϊκού δικαίου», πρόσθεσε, «η Κομισιόν θα πρέπει να κινήσει διαδικασία επί παραβάσει κατά της Ελλάδας».

Το Κλήμα, όπου μεταφέρθηκαν οι αιτούντες άσυλο πριν επαναπροωθηθούν.

Στο Κλήμα, στο σημείο όπου μόλις λίγους μήνες πριν μεταφέρθηκε η Σαμάχ λίγο μετά τη βίαιη απαγωγή της, τουρίστες και ντόπιοι σύντομα θα κολυμπούν στα διάφανα νερά του κόλπου σε μακάρια άγνοια. 

Στο μεταξύ, η Σαμάχ προσπαθεί να συνέλθει από  από τη δοκιμασία. «Βρίσκομαι ακόμα σε μεγάλο σοκ», είπε. Εξηγεί ότι ήρθε στην Ευρώπη για να βοηθήσει τα έξι παιδιά της που βρίσκονται ακόμα στην Παλαιστίνη.

 «Δεν φανταζόμουν ότι ότι κάτι τέτοιο θα συνέβαινε ποτέ σε ανθρώπους. Όταν έφτασα εδώ, νόμιζα ότι θα ήμουν ασφαλής».