Σίκινος: Μορφή ζωής - Του Θεόδωρου Γεωργίου*

Dreamstime.com

Η Σίκινος είναι δημιούργημα των ανθρώπων που έζησαν και ζουν εδώ επί αιώνες.

Η Σίκινος είναι ένα νησί που βρίσκεται στο νότιο σύμπλεγμα των Κυκλάδων, σε μικρή απόσταση από τη Σαντορίνη. Ανάμεσα σ’ αυτά τα δύο νησιά η απόσταση που τα χωρίζει όσον αφορά την οργάνωση της ανθρώπινης ζωής, ισοδυναμεί με την απόσταση ανάμεσα στη νύχτα και την ημέρα, ανάμεσα στη Γη και το Φεγγάρι.

Η Σαντορίνη εδώ και δεκαετίες αντιμετωπίζει το πρόβλημα του «υπερτουρισμού», όπως έχει επικρατήσει ο όρος για να περιγραφεί η ανθεκτικότητα ενός ανθρώπινου τόπου από την εισβολή του παγκοσμιοποιημένου τέρατος που ονομάζεται βιομηχανία του τουρισμού.

Δεν με ενδιαφέρει να κάνω συγκρίσεις και συσχετισμούς ανάμεσα στη Σαντορίνη και τη Σίκινο από τη σκοπιά της λεγόμενης τουριστικής ανάπτυξης. Αλλά συνάδελφοι που έχουν ειδικευτεί στον τομέα των σχέσεων που αναπτύσσονται ανάμεσα σε μια τοπική κοινωνία και την τουριστική ανάπτυξη, έχουν γράψει σελίδες επί σελίδων. Αυτό που για μένα παρουσιάζει εξαιρετικό θεωρητικο-πολιτικό ενδιαφέρον (Interesse) είναι η Σίκινος ως μορφή ζωής και κατ’ επέκταση ως τρόπος ζωής στις Κυκλάδες, δηλαδή σ’ ένα νησιωτικό σύμπλεγμα, το οποίο αποτελεί τη «βιτρίνα» της ελληνικής τουριστικής βιομηχανίας διεθνώς.

Προτείνω να εξετάσουμε την ανθρώπινη ζωή στη Σίκινο σε τρία επίπεδα: Πρώτον, στο υλικο-οικονομικό επίπεδο της οργάνωσης του κοινωνικού βιόκοσμου. Δεύτερον, στο επίπεδο της πνευματικής και συνειδησιακής αυτοαντίληψης των γηγενών κατοίκων. Και, τρίτον, στο επίπεδο της ιδεολογικής προσδοκίας να ενταχθεί επιτέλους και αυτός ο νησιωτικός τόπος στο σύστημα της τουριστικής βιομηχανίας.

Σχετικά με το πρώτο ζήτημα (την υλικο-οικονομική οργάνωση της ανθρώπινης ζωής) στη Σίκινο συμβαίνει ό,τι συμβαίνει σε κάθε ανθρώπινη κοινωνία. Επιμέρους ολιγομελείς κοινωνικές ομάδες αναλαμβάνουν να εκτελέσουν τα έργα τους. Αλλοι έχουν τα καταστήματά τους, άλλοι είναι δημόσιοι υπάλληλοι και άλλοι ασχολούνται με τις αγροτο-κτηνοτροφικές εργασίες. Αυτή η υλική δομή αντανακλάται στο επίπεδο της πολιτικής οργάνωσης της τοπικής κοινωνίας.

Οσον αφορά το δεύτερο ζήτημα της αυτοσυνείδησης της τοπικής κοινωνίας, θέλω να επισημάνω μόνον το εξής: Ο ντόπιος πληθυσμός δεν ενδιαφέρεται για το πολιτισμικό και κοινωνικό παρελθόν του, αλλά για το τουριστικό μέλλον του. Η Σίκινος όμως δεν έχει ουρανοκατέβατη ιστορική προέλευση. Είναι δημιούργημα των ανθρώπων που έζησαν και ζουν εδώ επί αιώνες. Συνάντησα στο νησί και εργάτες των οποίων η δουλειά είναι να φροντίζουν τα γαϊδούρια και άλλους να μεταφέρουν οικοδομικά υλικά με τα συμπαθή αυτά ζώα.

Στο σημείο αυτό χρειάζεται ιδιαίτερη διευκρίνιση: Η συγκρότηση της κοινωνικής αυτοσυνείδησης στην τοπική κοινωνία στη Σίκινο δεν είναι το άθροισμα των συμφερόντων των επιμέρους κοινωνικών ομάδων. Αυτή η αυτοσυνείδηση προκύπτει από το άθροισμα των συνειδησιακών αντιλήψεων, στις οποίες ενσωματώνονται στοιχεία του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος. Ενας ιστορικός μελετητής μπορεί να καταγράψει τα εμπειρικά στοιχεία που συγκροτούν αυτή την τοπική αυτοαντίληψη. Η συνείδηση μιας κλειστής αγροτο-κτηνοτροφικής και νησιωτικής ταυτόχρονα κοινωνίας είναι το χαρακτηριστικό αυτού του τόπου.

Το τρίτο πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε στη Σίκινο έχει να κάνει με την ένταξη του νησιού στην ελληνική τουριστική βιομηχανία. Επί μέρες τώρα, στην προσπάθειά μου να ενταχθώ στο «πνεύμα» του νησιού, συζητώ συνεχώς και επεξεργάζομαι τις απόψεις των κατοίκων του. Ο δήμαρχος του νησιού, Βασίλης Μαράκης (η ψυχή του νησιού), έχει ανοιχτούς ορίζοντες. Με έχει τιμήσει ιδιαιτέρως με τις συζητήσεις μας.

Το ερώτημα όμως της ελληνικής πολιτικής κοινωνίας σχετικά με την «ιστορική μοίρα» για το νησί που ονομάζεται Σίκινος είναι άλλο: Ο νησιωτικός τόπος Σίκινος μπορεί να ανασυγκροτηθεί με τις δικές του παραγωγικές δυνάμεις; Ο τουρισμός είναι μία απ’ αυτές. Αλλά η εγκατάλειψη του πρωτογενούς τομέα της οικονομίας θα οδηγήσει και τη Σίκινο, μετά από δεκαετίες, στην «ιστορική μοίρα» της γειτονικής Ιου! Τι ακριβώς έχει συμβεί στην Ιο το ξέρουμε όλοι μας. Ενας επιχειρηματίας (έμπορος του τουρισμού) μετέτρεψε τη Νιο σε ένα απέραντο πεδίο καπιταλιστικού κέρδους.

Συνοψίζω τις εμπειρίες που ζω εδώ και μέρες στη Σίκινο στα εξής δύο σημεία: Πρώτον, στο νησί Σίκινος, όπως και στο νησί Ανάφη, επιβάλλεται να προστατεύσουμε «με νύχια και με δόντια» τις δημιουργικές κοινωνικές δομές τους που συνδέουν το παρελθόν με το παρόν. Και επιπλέον ως δεύτερη αναφορά μου είναι η εξής: Μέχρι το τέλος του αιώνα μας η Σαντορίνη θα έχει καταρρεύσει, ενώ το «πνεύμα Σίκινος» θα επικρατεί σε όλα τα νησιωτικά συμπλέγματα της οικουμένης.

Το αναπτυξιακό μοντέλο που επιβλήθηκε στις Κυκλάδες έχει σφραγίσει την ιστορική μοίρα τους. Η Σίκινος όμως αποτελεί την εξαίρεση. Προστατεύεται ο τόπος με το πρόγραμμα NATURA. Οι άνθρωποι στο νησί αξιώνουν από την κεντρική πολιτική εξουσία συνεπέστερη φροντίδα και μέριμνα για τις δραστηριότητές τους.

*Καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης

ΠΗΓΗ