Κλιματική δικαιοσύνη: ένα σχόλιο για την Παγκόσμια Διάσκεψη για το Κλίμα που ολοκληρώθηκε - Του Γιώργου Κολέμπα*

AP Photo/Nariman El-Mofty

Τι μας διδάσκει η COP27;

Στην COP27, στη σύνοδο κορυφής του ΟΗΕ για το κλίμα στο Σαρμ Ελ Σέιχ της Αιγύπτου, συγκεντρώθηκαν για ένα δεκαπενθήμερο 20. 000 άνθρωποι, αρχηγοί κρατών, γραφειοκράτες, επιστήμονες, δημοσιογράφοι, εκπρόσωποι ΜΚΟ, για να ανταλλάξουν απόψεις για την κατάσταση του κόσμου. Θα μπορούσε κανείς να περιμένει ότι αυτή η τεράστια προσπάθεια θα μας έφερνε πιο κοντά στο στόχο της αποτροπής της επικείμενης καταστροφής του πλανήτη. Θα μπορούσε κανείς να περιμένει από τους συγκεντρωμένους να δώσουν χώρο και στη δικαιοσύνη για να μπορεί να βρει μια θέση και η κλιματική δικαιοσύνη!

Αλλά τι σημαίνει δικαιοσύνη; Και ποιος χρωστάει τι και σε ποιον;

 Για περισσότερα από δέκα χρόνια, κινήματα αγροτών, αυτόχθονων πληθυσμών, ακτιβιστών για την κλιματική δικαιοσύνη, των νέων for future, των οικολογικών οργανώσεων κ.λπ., προσπαθούν να υποχρεώσουν τον Παγκόσμιο Βορρά να επανορθώσει για τις κλιματικές ζημιές - για τις ζημιές που έχουν ήδη συμβεί, που συμβαίνουν τώρα και που αναπόφευκτα θα συμβούν, λόγω της κλιματικής αλλαγής. Μετά από πίεση και επιμονή από τα κάτω, μετά από αμέτρητες επιστημονικές προειδοποιήσεις για αυτές ακριβώς τις κλιματικές καταστροφές, η Ευρώπη και οι ΗΠΑ δεν μπορούσαν πλέον να σιωπούν σχετικά με τη συζήτηση για την κλιματική δικαιοσύνη και την απώλεια και τη ζημία.

Όλοι μίλησαν γι' αυτό, ήταν υποχρεωμένοι να μιλήσουν! Αλλά δεν επιτεύχθηκε συμφωνία. Η Παγκόσμια Διάσκεψη Κορυφής για το Κλίμα στο Σαρμ ελ Σέικ δεν μας έφερε ούτε εκατοστό πιο κοντά σε αυτό που πρέπει να γίνει.

Γιατί από τη μία πλευρά, αναφέρθηκαν στην προοπτική ιδιαίτερων συμφωνιών μεταξύ μεμονωμένων χωρών-ρυπαντών και καθεμιάς από τις χώρες που θα καταστραφούν σύντομα. Από την άλλη εννοούν το λεγόμενο "ταμείο αποζημιώσεων", από το οποίο χώρες όπως το Πακιστάν ή η Σομαλία θα λάβουν "αποζημιώσεις" για τις καταστροφές που υπέστησαν.

Αλλά τέτοιες ιδιαίτερες συμφωνίες δεν γίνονται ποτέ επί ίσοις όροις και, όπως μας έχουν διδάξει αρκετά καλά τα τελευταία τριάντα χρόνια, δεν βρίσκουν ποτέ μια πραγματικά κατάλληλη λύση. Αν το νότιο μισό του Πακιστάν βυθίστηκε σχεδόν ολοκληρωτικά στις πλημμύρες τον Αύγουστο, αυτό θα ξανασυμβεί τα επόμενα χρόνια, όχι μόνο μια φορά, αλλά πολλές φορές, επαναλαμβανόμενα σε όλο και μικρότερα χρονικά διαστήματα, όπως υπονοεί ο κατ' ευφημισμόν όρος "κλιματική αλλαγή".

Το ίδιο μπορεί να ειπωθεί και για τον μαρασμό της Σομαλίας κάτω από εβδομάδες καύσωνα: και αυτό, επίσης, δεν θα σταματήσει από εδώ και πέρα, αλλά θα συνεχιστεί με τον ίδιο ακριβώς τρόπο μακροπρόθεσμα, μέχρι το τελευταίο κουφάρι βοδιού να γίνει σκόνη κάπου στον καυτό ήλιο.

Το καθολικά πάντως ευπρόσδεκτο ταμείο - κάτι πρέπει να είναι ευπρόσδεκτο! - έχει αποφασιστεί μόνο ως τέτοιο: η μυθική "διεθνής κοινότητα" δεν έχει de facto και in concreto δεσμευτεί σε τίποτα απολύτως. Ακόμα περισσότερο: Οι βιομηχανικές χώρες υιοθέτησαν ρητορικά ένα κεντρικό αίτημα του παγκόσμιου Νότου, αλλά ταυτόχρονα το εξουδετέρωσαν!

Αποζημιώσεις

Με τις αποζημιώσεις δεν αντιμετωπίζεται καν το πραγματικό σκάνδαλο, το γεγονός ότι αυτές, αν πρόκειται να καταβληθούν, θα καταβληθούν εθελοντικά. Καμία δύναμη στον κόσμο δεν μπορεί επί του παρόντος να αναγκάσει τους πρωταίτιους της κλιματικής καταστροφής να κάνουν παραχωρήσεις. Τελικά μια άσχετη αλλά έντιμη μειοψηφία από αυτούς - για παράδειγμα, η περιοχή της Βαλλονίας στο Βέλγιο ή η Σκωτία - έχουν δηλώσει την προθυμία τους να αναλάβουν συγκεκριμένες δεσμεύσεις: όσο καλόπιστα και να το αντιμετωπίσει κανείς, το ποσό αυτό ανέρχεται σε μερικά εκατομμύρια, ενώ απαιτούνται πολλά δισεκατομμύρια.

Αλλά ακόμη και αυτή η ανεπάρκεια παραμένει εθελοντική. Πολιτικά μιλώντας: είναι απλώς ένα ήπιο δώρο από το τραπέζι των αφεντικών σε εκείνους που πρέπει να υποφέρουν από την κλιματική καταστροφή. Στην πραγματικότητα θα έπρεπε να γίνει εντελώς το αντίθετο, να αναγνωρισθούν νομικά οι αξιώσεις, χωρίς όρους, με βάση την σαφώς προσδιορίσιμη αρχή του "ο ρυπαίνων πληρώνει", καθώς και γενικά με βάση τα πολιτικά και νομικά ανθρώπινα δικαιώματα.

Αγωγές για αποζημίωση είναι αναμενόμενες ήδη σήμερα- θα μπορούσαν επίσης να κατατεθούν στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο. Ωστόσο, δεν έχουν όλοι πρόσβαση σε αυτές τις διαδικασίες, οι οποίες θα είναι χρονοβόρες και το αποτέλεσμα θα παραμείνει ανοιχτό για χρόνια, ίσως δεκαετίες, και θα μπορούσε να είναι πολιτικά καταστροφικό σε περίπτωση αρνητικής ετυμηγορίας. Ιδιαίτερα από τη στιγμή που μια θετική απόφαση δεν θα αρχίσει καν να διευκρινίζει ποιος είναι υπεύθυνος σε μεμονωμένες περιπτώσεις και πόσα μπορούν να λάβουν από ποιον και πότε.

Αυτό βέβαια δεν αντιτίθεται στην έναρξη τέτοιων διαδικασιών - εάν δεν προσεγγίζονται απλώς νομικά, αλλά πρωτίστως πολιτικά. Αλλά πολιτικά σημαίνει: ένας αγώνας που θα χωρίσει τον κόσμο σε εκείνους που αγωνίζονται για τα δικαιώματά τους καθώς και για την επιβίωσή τους και σε εκείνους που απλά θέλουν να συνεχίσουν όπως μέχρι τώρα, επειδή έχουν τη δύναμη να το κάνουν.

Τι θα ήταν καιρός να αποφασισθεί στη διάσκεψη;

Η σημερινή πραγματικότητα φέρνει στο μυαλό την εποχή που οι άλλοτε αποικιοκρατούμενες χώρες έπρεπε να διώξουν έναν προς έναν τους αποικιοκράτες αφέντες τους από τη χώρα τους, επειδή δεν ήθελαν να φύγουν με τη θέλησή τους και δεν θα έφευγαν ποτέ με τη θέλησή τους. Σήμερα, ένας τέτοιος αγώνας εξακολουθεί να στρέφεται κατά των ίδιων δυνάμεων, αλλά δεν θα μπορούσε πλέον να διεξαχθεί από χώρα σε χώρα. Θα έπρεπε να διεξαχθεί από κοινού σε παγκόσμιο επίπεδο.

Αυτή η διαπίστωση είναι το μόνο ενδιαφέρον αποτέλεσμα που επιτεύχθηκε στο Sharm el-Sheik: η διαπίστωση ότι οι κυρίαρχες δυνάμεις αυτού του κόσμου δεν δείχνουν την παραμικρή προθυμία να σταματήσουν την καταστροφή αυτού του κόσμου, ότι θα πρέπει να εξαναγκαστούν να το κάνουν. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα αν αναγνωρίσει κανείς ταυτόχρονα ότι οι νομικά τεκμηριωμένες και συνεπώς άνευ όρων αποζημιώσεις για τα θύματα για τις ζημίες που υπέστησαν και αναμένονται, μπορούν στην πραγματικότητα να αποτελέσουν μόνο το δεύτερο βήμα.

Το πρώτο βήμα που θα έπρεπε να γίνει θα ήταν αυτό της εξόδου από έναν παγκόσμιο τρόπο παραγωγής και ζωής που συσσωρεύει μόνο καταστροφές επί καταστροφών για την πλειοψηφία των ανθρώπων. Το ότι αυτό συμβαίνει, και όχι το αντίθετο, εξηγεί επίσης την υπερβολική οργή με την οποία επιτίθενται οι αρχές -π.χ. στη Γερμανία -στους ακτιβιστές του κλίματος, οι οποίοι μόνο συμβολικά στέκονται εμπόδιο στην καταστροφή και την αδικία. Το κρατίδιο της Βαυαρίας μπορεί να τολμά να φυλακίσει δεκαπέντε από αυτούς για τριάντα συνεχόμενες ημέρες "ως προληπτικό μέτρο" επειδή, όπως εξηγεί ευθέως ο επικεφαλής της τοπικής καγκελαρίας, μπορεί οι ακτιβιστές να διαπράξουν εγκλήματα. "Μια υπερασπίσιμη δημοκρατία", άφησε να εννοηθεί, "δεν επιτρέπει να τη σέρνουν από τη μύτη της"

Το μόνο συμπέρασμα που απομένει για τον ίδιο τον κόσμο και το κίνημα κατά της κλιματικής αλλαγής είναι να σταματήσει να αφήνει την πολιτική αυτή και τους δράστες της να τους σέρνουν από τη μύτη τους. Αυτό, διδάσκει το Σαρμ ελ Σέιχ.

*Συγγραφέας

ΠΗΓΗ