Με επιτυχία πραγματοποιήθηκε η βιβλιοπαρουσίαση: Το έργο των εκπαιδευτικών στην “κοινωνία της γνώσης”, του Περικλή Παυλίδη
Στις 18 Νοεμβρίου, στην εφημερίδα New York Times, δημοσιεύτηκε ένα βίντεο και ένα άρθρο για την μεγάλη παραίτηση εκπαιδευτικών από την εκπαίδευση την προηγούμενη χρονιά. Εκεί περιγράφεται ένα καθεστώς εξήντα – εβδομήντα ωρών δουλειάς την εβδομάδα, κακοπληρωμένης, με μεγάλη πίεση καθηκόντων και «χάος» στις τάξεις από τις συμπεριφορές παιδιών που ακόμη δεν έχουν ξεπεράσει το τραύμα της πανδημίας και τις μαθησιακές και ψυχολογικές του συνέπειες ενώ εκπαιδευτικοί και μαθητές βιώνουν οδυνηρά τις συνέπειες της κρίσης και ενώ η κρατική πολιτική απαιτεί όλο και περισσότερη δουλειά εκτός του διδακτικού έργου τους χειροτερεύοντας συγχρόνως τους όρους άσκησής του. Μεγάλη συζήτηση αναπτύχθηκε στα ελληνικά ΜΜΕ για την παραίτηση αναπληρωτή καθηγητή από ΕΠΑΛ. Το δίπολο αυστηρότητα και τιμωρίες στους μαθητές για να συμμορφωθούν και ο αντίστοιχος ρόλος στους εκπαιδευτικούς, κυριάρχησε. Και στις δύο περιπτώσεις καταλήγοντας στην ενοχοποίηση και των δύο και στην αναγκαιότητα αποπομπής τους από το σχολείο. Τι παραλογισμός! Καλύτερο σχολείο είναι αυτό απαλλάσσεται από μαθητές και εκπαιδευτικούς! Ταυτόχρονα φέτος όλο και περισσότερο οι εκπαιδευτικοί ακούμε στα σχολεία να μεταφέρετε κούραση και απογοήτευση από συμπεριφορές, από πίεση και ένταση από τους αξιολογικούς δείκτες, από τα προγράμματα που πρέπει να φανούν ότι τρέχουν, από τις απαιτήσεις πολλών διευθυντών για νέα καθήκοντα στα πλαίσια ενός πετυχημένου μάνατζμεντ για την προβολή του σχολείου. Ποιος – ποια από εμάς τους εκπαιδευτικούς της τάξης δεν αναγνωρίζει την εμπειρία του στα παραδείγματα -που αναφέρονται στο κεφάλαιο του βιβλίου του Π. Παυλίδη για τους εκπαιδευτικούς σε καθεστώς προλεταριοποίησης και αλλοτρίωσης- για ένοχα ανεπαρκείς επαγγελματίες που χρήζουν καθεστώτος ελέγχου και εξαναγκασμού ή για υπερήρωες που λύνουν μόνοι τους όλα τα προβλήματα -doing better with fewer resources με βάση το κατά ΟΟΣΑ ευαγγέλιο; Πρόκειται προφανώς για όψεις του ίδιου νομίσματος, αυτού της συγκάλυψης των κρατικών, κυβερνητικών, συστημικών ευθυνών….
Είναι ακόμη ένα βιβλίο εξαιρετικά χρήσιμο για τον αγωνιζόμενο εκπαιδευτικό κόσμο. Με την έννοια ότι στην εποχή μας, μια εποχή πολύπλευρης καπιταλιστικής κρίσης με πανδημίες, περιβαλλοντική καταστροφή και πολέμους, η εκπαίδευση ασφυκτιά κάτω από το βάρος της επιθετικής εφαρμογής ποικίλων αντιδραστικών αναδιαρθρώσεων από κυβερνήσεις, ΕΕ, ΟΟΣΑ. Πρόκειται για προωθούμενες πολιτικές στο περιεχόμενο της εκπαίδευσης, τη διδακτική και παιδαγωγική πράξη, τη στοχοθεσία της, στην καταστολή χειραγώγηση των υποκειμένων της, εκπαιδευτικών και μαθητών – φοιτητών. Η ταξική αντιπαράθεση οξύνεται ανάμεσα από τη μια στην ανάγκη ενός δημόσιου, δωρεάν σχολείου, μόρφωσης κοινωνικού δικαιώματος και ουσιαστικής γνώσης, σε ένα παιδαγωγικό πλαίσιο δημοκρατίας και ένα κοινωνικό πλαίσιο ενίσχυσης των πιο αδύναμων και από την άλλη σε ένα σχολείο προσαρμοσμένο στην αγορά και στον πόλεμο, στις δεξιότητες και τις καταρτίσεις, στις ταξικά διαφοροποιημένες αναγκαιότητες του καπιταλιστικού καταμερισμού εργασίας αλλά και της ιδεολογικής κυριαρχίας του κεφαλαίου. Ο εκπαιδευτικός καλείται να διαχειριστεί το «ανθρώπινο κεφάλαιο» του, διαμορφώνοντας το ρόλο του ώστε να ανταποκρίνεται ενισχύοντας τη δεύτερη πλευρά σε βάρος της πρώτης. Το βιβλίο του Π. Παυλίδη παίρνει θέση σε αυτή τη διαπάλη υπέρ της πρώτης πλευράς. Επιχειρεί με την ανάλυση και κατανόηση της συγκεκριμένης κατάστασης στην εκπαίδευση και την κοινωνία, με τη θεωρητική αναζήτηση να φωτίσει το ρόλο του εκπαιδευτικού ενισχύοντας την αυτοπεποίθηση, την έμπνευση και τη μαχητικότητά του για τη δυνατότητα επίδρασής του ώστε τα πράγματα «να πάνε αλλιώς».
Είναι ένα βιβλίο όμως και με αξία χρήσης για το σύνολο της κοινωνίας, τη νεολαία, τους εργαζόμενους.
Γιατί αναδεικνύει τις δυνατότητες χειραφέτησής της από την εκμετάλλευση και την καπιταλιστική βαρβαρότητα, που γεννιούνται στην λεγόμενη κοινωνία της γνώσης και ο καπιταλιστικός τρόπος ανάπτυξης και κυριαρχίας, τις ποδηγετεί και τις διαστρέφει. Γιατί βοηθά τη «ατομική θέαση του κόσμου με τα μάτια της ανθρωπότητας». Γιατί αντιπαρατίθεται με αντιλήψεις που συσκοτίζουν αυτή τη δυνατότητα ή ευνοούν τις κυρίαρχες αντιλήψεις όπως ο θετικισμός και ο ανορθολογισμός.
Είναι ένα βιβλίο που βλέπει στο μέλλον της κοινωνίας και της εκπαίδευσης μιας παιδείας απελευθερωμένης και απελευθερωτικής, μιας εργασίας δημιουργικής – χειραφετημένης από τα δεσμά της εκμετάλλευσης, μιας κοινωνίας δημοκρατίας και ελευθερίας . Και άρα βοηθά αποτελεσματικά στην παρέμβαση στο παρόν, φωτίζοντας δρόμους σε μια σκοτεινή περίοδο που το κάνει να φαίνεται σαν φυλακή με τη δραπέτευση από αυτή ανώφελη αυταπάτη. Είναι χειραφετητική η οπτική μιας διαλεκτικής αντιμετώπισης παρελθόντος, παρόντος και μέλλοντος στο ιστορικό γίγνεσθαι με τον καθένα και την κάθε μια από εμάς ως υποκείμενα αυτής της κίνησης στην εκπαίδευση και την κοινωνία. Η ανάδειξη της αναγκαιότητας και του έργου των εκπαιδευτικών για τη «θεμελιώδη μόρφωση των σύγχρονων ανθρώπων» για την κοινωνική απελευθέρωση.
Πιο συγκεκριμένα και επί του βιβλίου
Ας ξεχωρίσουμε κάποιες ιδέες
Ο Π. Παυλίδης τοποθετεί στο βιβλίο του πρώτα απ’ όλα το κοινωνικό – οικονομικό πλαίσιο, την ιστορική εποχή στην οποία εξελίσσεται η εκπαίδευση. Ο χαρακτηρισμός της εποχής μας ως της εποχής της «κοινωνίας της γνώσης», του «γνωσιακού» ή «γνωστικού καπιταλισμού» κλπ περιγραφικών όρων, δηλαδή στην ουσία την εποχή που η επιστήμη γίνεται άμεση παραγωγική δύναμη, αποτελεί τη βάση της ανάλυσής του. Πρόκειται για «μια κοινωνία που αποτελεί σε πρωτοφανή βαθμό προϊόν της δικής της δραστηριότητας, όπως επισημαίνουν οι Γκέρνοτ Βομ και Νίκο Στερ, σε σχέση με προγενέστερες κοινωνίες χάρη στην ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας. Αυτό ενέχει τη δυνατότητα της χειραφέτησης της αλλά και τον κίνδυνο νέων βαθύτερων δεσμών εξάρτησης» και εκμετάλλευσης.
Οι αρχικές διθυραμβικές περιγραφές της Λευκής Βίβλου της ΕΟΚ μετέπειτα ΕΕ, της Κοινωνίας της Πληροφορίας και του ΟΟΣΑ, ότι πρόκειται για μια κοινωνία που θα απελευθερώσει τον άνθρωπο από την άγνοια, τη βαριά και πολύωρη εργασία, από τα σύνορα και την καταδυνάστευση του χρόνου του, από το άχθος της εργασίας για την επιβίωση, γρήγορα προσγειώθηκαν στις απαιτήσεις του καπιταλιστικού ανταγωνισμού, ώστε η «κοινωνία της γνώσης» να οδηγήσει στην αύξηση της επιχειρηματικής κερδοφορίας και της αστικής κυριαρχίας. Η γνώση αντιμετωπίζεται ως ανταγωνιστικό πλεονέκτημα των κεφαλαίων, ως όπλο προς μια ανταγωνιστική οικονομία και την ίδια στιγμή που αναπτύσσεται γοργά – 4η βιομηχανική επανάσταση της ρομποτικής, της τεχνητής νοημοσύνης, της νανοτεχνολογίας, της μοριακής βιολογίας και των big data – λοβοτομείται, κονιορτοποιείται σε κατάρτιση, δεξιότητες, ευέλικτη και επισφαλή εργασία, ανεργία και προσαρμοστικότητα της εργασίας.
Παρ όλα αυτά ο καπιταλισμός οξύνει αντί να επιλύει τις αντιθέσεις του. Η κρίση του οδηγείται σε νέους παροξυσμούς. Στη δίνη μιας τέτοιας συνολικής κρίσης βρισκόμαστε σήμερα, σε όλα τα επίπεδα. Πόλεμος, περιβάλλον, πανδημίες, φτώχεια και εξαθλίωση, αξίες, ανθρώπινες σχέσεις, πολιτισμός… βαρβαρότητα την ίδια στιγμή που ο πλούτος αυξάνεται κατακόρυφα αλλά συγκεντρώνεται σε όλο και λιγότερα χέρια. Σε μια τέτοια κοινωνία τελματωμένη και δυστοπική ο άνθρωπος φαντάζει εγκλωβισμένος σε μια πραγματικότητα ανεξέλεγκτη, χαώδους καταστροφικής κίνησης των δυνάμεων της εμπορευματικής οικονομίας όπου αδυνατεί να διακρίνει ιστορικές εναλλακτικές κοινωνικές δυνατότητες
Πολύτιμη είναι η ανάδειξη των αντιφάσεων που δημιουργούνται από την πλήρη υπαγωγή της επιστήμης και της γνώσης στην καπιταλιστική αναπαραγωγή. Ειδικά σε συνθήκες κρίσης, η κατανόηση αυτών των αντιφάσεων και της ανάγκης επίλυσης και όχι απλής διαχείρισής τους είναι ο δρόμος για να «φανταστούμε» και να δράσουμε για μια ανθρώπινη κοινωνία. Την ίδια στιγμή που αυξάνει το βάρος της διανοητικής εργασίας και οι γνωστικές της ανάγκες, απογειώνεται ο βαθμός εκμετάλλευσης της χειρωνακτικής εργασίας είτε στην ίδια χώρα είτε σε χώρες χαμηλού κόστους παραγωγής. Την ίδια στιγμή που παρουσιάζεται η δυνατότητα μείωσης του εργάσιμου χρόνου και αύξησης του ελεύθερου δημιουργικού χρόνου για εκπαίδευση, πολιτισμό και τέχνη, ο χρόνος εργασίας απλώνεται σε όλο το εικοσιτετράωρο. Η γνώση αποθησαυρίζεται για να είναι ανταγωνιστική με τίμημα τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων (βλέπε πανδημία) αλλά και την ίδια τη διαστροφή και την καθήλωσή της σε θεραπαινίδα τεχνοκρατικών ή μεσσιανικών, ανορθολογικών αντιλήψεων. Ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής καταστρέφει την κοινωνικότητα των εργαζόμενων της γνώσης, όταν αυτή αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την βελτίωση και ανάπτυξή της. Η αποξένωση και η αλλοτρίωση του ανθρώπου από το προϊόν της εργασίας του, τους άλλους ανθρώπους, τον εαυτό του και τη φύση αυξάνει, όταν ταυτόχρονα θα μπορούσαμε να είμαστε τόσο κοντά στη δημιουργική ανάπτυξη της ανθρώπινης ουσίας και των κοινωνικών σχέσεων. Πρόκειται για αντιφάσεις που καταδεικνύουν πως ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής είναι πια αναχρονισμός για την ανθρωπότητα.
Ξεχωριστή αξία τέλος έχει ο σχολιασμός περί του ιδεολογικού ρόλου της εκπαίδευσης.
Στο ότι δεν αναπαράγει την κυρίαρχη ιδεολογία μόνο ή κυρίως μέσω επιβολής και σχεδίου. Προφανώς και υπάρχει η σχεδιασμένη παρέμβαση στο περιεχόμενο της εκπαίδευσης π.χ. η αναθεώρηση της ιστορίας ή οι θετικές επιστήμες ως τεχνοκρατικές, θετικιστικές ιδέες εκτός ιστορικού πλαισίου ή θρησκοληπτική αγωγή κλπ αλλά και στην παιδαγωγική διαδικασία , τη διδακτική και λοιπές στάσεις π.χ. ο τρόπος αξιοποίησης των νέων τεχνολογιών ή η σύνδεση με τις επιχειρήσεις ή η κουλτούρα μέτρησης, η ευελιξία κλπ.
Να μην παραγνωρίζουμε όμως τον αυθόρμητο, καθημερινό τρόπο σκέψης τη βιωμένη εμπειρία, τον κοινό νου που προσλαμβάνει την επιφάνεια των πραγμάτων, άρα τις κυρίαρχες υλικές σχέσεις παραγωγής τις κυρίαρχες πολιτισμικές αξίες κλπ σαν αυτονόητη, φυσική πραγματικότητα και δεν μπορεί να δει ιστορικά, διαλεκτικά κάτω και πίσω από τα φαινόμενα. Ιδιωτική ιδιοκτησία, ανταγωνισμός, άτομο-ιδιώτης, ουδετερότητα γνώσης, ισότητα ευκαιριών και ατομικά χαρίσματα, το «δεν παίρνουν όλοι τα γράμματα», πρόκειται για τις θεωρούμενες αυτονόητες, φυσικές αλήθειες από την πλειοψηφία του κόσμου. Ιδίως σε περιόδους χωρίς μεγάλες κρίσεις και προστριβές η κοινωνία προσαρμόζεται δια της συνήθειας σε αυτές. Συναινεί προς ένα σύστημα ταξικής κυριαρχίας κατά πρώτο λόγο αυθόρμητα γιατί η εμπειρία αντανακλά τις κυρίαρχες κοινωνικές σχέσεις. Η κοινωνική συνείδηση είναι δημιούργημα όλων των ανθρώπων. Πάνω σε αυτή οικοδομείται η κυριαρχία της αστικής τάξης. (Πιο αναλυτικά σε παλιότερο άρθρο του Π.Π.» Το γίγνεσθαι της ιδεολογίας και η εκπαιδευτική θεσμικότητα» Το Βήμα των κοινωνικών επιστημών, τόμος ΙΑ, τεύχος 41, χειμώνας 2004)
Όλα τα παραπάνω αποτελούν το πλαίσιο για να περιγράψει ο Π. Παυλίδης το έργο των εκπαιδευτικών ως μορφή διανοητικής δραστηριότητας, τις βασικές πτυχές του εκπαιδευτικού έργου για τη διαμόρφωση των νέων ανθρώπων, για μια μελλοντική αντάξια τους κοινωνία, σε σύγκρουση με τις καπιταλιστικές επιλογές και πολιτικές, Μια κοινωνία που ξεκινά από σήμερα αλλάζοντας την υπάρχουσα τάξη πραγμάτων. Αυτό είναι το κέντρο θέμα του βιβλίου.
Ο ιδιαίτερος ρόλος του εκπαιδευτικού
Υπάρχει σήμερα αναγκαιότητα διδασκαλίας ή απλά ο εκπαιδευτικός πρέπει να έχει το ρόλο του συντονιστή στην αναζήτηση βιωματικών εμπειριών ή να γράφει την παράδοση του μαθήματος σε βίντεο και να λύνει ασκήσεις στην τάξη σύμφωνα με το μοντέλο της αντεστραμμένης μάθησης
Ο ρόλος των εκπαιδευτικών στο σχολείο είναι κρίσιμος. Και στη διδασκαλία και στην όλη διαδικασία. Η τραγική εμπειρία της τηλεκπαίδευσης υπογραμμίζει αρνητικά αυτή την αναγκαιότητα μαζί με την αναγκαιότητα ύπαρξης συλλογικού χώρου και αλληλεπιδραστικών σχέσεων μεταξύ μαθητριών, μαθητών και εκπαιδευτικών
Το βιβλίο ξεχωρίζει μεθοδολογικά τρεις πτυχές στο ρόλο του εκπαιδευτικού. Τοποθετείται σε αυτές και ορίζοντάς τες αλλά και αντιπαραθετικά με μια σειρά κυρίαρχες παιδαγωγικές αντιλήψεις:
- Στη μετάδοση γνώσεων
- Στην ανάπτυξη γνωστικών πολιτισμικών ικανοτήτων
- Στην καλλιέργεια μαθησιακού ενδιαφέροντος και κοινωνικών στάσεων
Πρώτο
Γιατί είναι αναγκαία η διδασκαλία αλλά και ποιο το είδος των γνώσεων που πρέπει να μεταδίδεται παίρνοντας υπόψη την αισθητηριακή εμπειρία των μαθητών αλλά σαν αφετηρία κι όχι σαν κατάληξη
«εκτός από την καθημερινή εμπειρία των ανθρώπων υπάρχουν πράγματα όπως επιστημονικές γνώσεις, θεωρίες, καλλιτεχνικές παραδόσεις και τεχνοτροπίες, τεχνικές δεξιότητες, εν γένει πολιτισμικά επιτεύγματα, τα οποία μόνο διά μέσου της οργανωμένης, κλιμακούμενης, συστηματικής διδασκαλίας μπορούν να γίνουν κτήμα της νέας γενιάς. Οι εκπαιδευτικοί είναι αναγκαίοι διότι οδηγούν τους μαθητές σε πεδία πέραν του άμεσα βιωμένου κόσμου, πέραν της καθημερινής εμπειρικής γνώσης, πέραν αυτού που οι ίδιοι οι μαθητές χωρίς διδασκαλία μπορούν να ανακαλύψουν».
Η ανακύκλωση των ιδεών της εμπειρικής συνείδησης καθηλώνει και εγκλωβίζει στο παρόν. Ο εμπειρισμός γι αυτό σαν γνωσιολογική στάση δικαιολογεί τις κυρίαρχες μορφές κοινωνικής οργάνωσης. Φωτίζει ένα επιμέρους κομμάτι πραγματικότητας δίχως ιστορία. Καθιστά ακατάληπτο το παρελθόν, ακατανόητη τη διαδικασία που οδηγεί στην παροντική κατάσταση και μη ανιχνεύσιμο το μέλλον αφού αδυνατεί να δει τις προϋποθέσεις του στο σήμερα.
Δεύτερον, οι εκπαιδευτικοί δε μεταδίδουν απλώς κάποιες γνώσεις με τη μορφή πληροφοριών. Καλλιεργούν τις διανοητικές δυνάμεις των νέων ανθρώπων. Δημιουργούν τις ζώνες εγγύτερης ανάπτυξης των μαθητών. «Το εκπαιδευτικό έργο δεν αποτελεί παράδοση κάποιου έτοιμου προϊόντος στους μαθητές, με τη μορφή σώματος πληροφοριών, αλλά συνιστά μια δυναμική διαδικασία διανοητικής δραστηριότητας διδασκόντων και διδασκομένων, στην οποία την πρωτοβουλία έχουν οπωσδήποτε οι εκπαιδευτικοί, προσκαλώντας και εμπλέκοντας σε αυτή τους μαθητές. Ως σκεπτόμενοι άνθρωποι, οι εκπαιδευτικοί δραστηριοποιούνται διανοητικά κατά την προετοιμασία και υλοποίηση των μαθημάτων, συμβάλλουν αποφασιστικά στην ανάπτυξη των διανοητικών ικανοτήτων των μαθητών». Η εκπαίδευση δεν ακολουθεί απλώς την ανάπτυξη του παιδιού, αλλά προπορεύεται αυτής, την προετοιμάζει και την καθοδηγεί. Οι εκπαιδευτικοί προκαλούν και οργανώνουν εκείνες τις διανοητικές ενέργειες των μαθητών (από τις πιο απλές μέχρι τις πιο σύνθετες), διά των οποίων δύνανται οι μαθητές να προσοικειωθούν τις διδασκόμενες γνώσεις. Διδάσκουμε, δηλαδή, επειδή σκεπτόμαστε και δημιουργούμε καταστάσεις διανοητικής δραστηριότητας.
Τρίτον, εκτός από τη διδασκαλία γνώσεων, τη δημιουργία και καλλιέργεια διανοητικών δυνάμεων, οι εκπαιδευτικοί συμβάλλουν με το σύνολο της προσωπικότητάς τους στη διαμόρφωση των συνειδήσεων και προσωπικοτήτων των μαθητών. Και αυτό είναι αναγκαίο στοιχείο κάθε μορφωτικής διαδικασίας. «Η εκπαίδευση ως παιδαγωγική σχέση συνιστά διαδικασία μετάδοσης, αλλά και αποτίμησης και επεξεργασίας σημασιών. Δηλαδή, συνδιαμόρφωσης στάσης ζωής, προτύπων, ιδανικών και συνακόλουθα, κινήτρων και στόχων μόρφωσης, γνωσιακού ενδιαφέροντος. Διότι δε μορφώνονται οι άνθρωποι χωρίς συγκεκριμένο γνωσιακό ενδιαφέρον».
Το γνωσιακό ενδιαφέρον προκύπτει από θεμελιώδη στοιχεία της ανθρώπινης προσωπικότητας: από τα πρότυπα και τις στάσεις ζωής, τους στόχους και τα ιδανικά του βίου. Εδώ έχουμε να κάνουμε με τη σημασία των συνειδησιακών στοιχείων της μάθησης. Οι άνθρωποι δε μαθαίνουν επειδή απλώς διαθέτουν νοημοσύνη, νοητικές ικανότητες. Η μάθηση επηρεάζεται αποφασιστικά από ηθικές- κοινωνικές στάσεις, από την αντίληψη για το νόημα και τους σκοπούς της ζωής, οι οποίες διαμορφώνουν το πλαίσιο του ενδιαφέροντος για την απόκτηση γνώσεων και την κατανόηση του κόσμου. Ως εκ τούτου, αν όλα αυτά είναι αναγκαία στοιχεία της μάθησης, τότε οι εκπαιδευτικοί επιδιώκοντας την καλλιέργεια γνωσιακού ενδιαφέροντος στους μαθητές εργάζονται με το σύνολο της συνείδησης και της προσωπικότητάς τους, δηλαδή ως φορείς γνώσεων, νόησης, αλλά και συναισθημάτων, ηθικών αρχών, αισθητικών κριτηρίων, φιλοσοφικών κοσμοθεωριών, πολιτικών πεποιθήσεων, κοινωνικών ιδανικών.
Η μόρφωση δεν αποτελεί, όπως ενίοτε γίνεται αντιληπτή, το άνοιγμα ενός παραθύρου από το οποίο μπορούμε απλώς να ατενίσουμε τον κόσμο. Η μόρφωση αφορά, αντιθέτως, στην απόκτηση κρίσιμων, πολιτισμικών μέσων για να μπορέσουμε να υπάρξουμε ενεργητικά μέσα στον κόσμο, για να τον δημιουργήσουμε και να τον αλλάξουμε. Αν λοιπόν η μόρφωση είναι ζήτημα ενεργητικής ζωής, η καλλιέργεια συνειδητής ενεργητικής στάσης των μαθητών απέναντι στην πραγματικότητα που τους περιβάλλει, αλλά και η ανάπτυξη εκ μέρους των ίδιων των εκπαιδευτικών συνειδητής στάσης απέναντι σ’ αυτή την πραγματικότητα, αποτελούν αναγκαία προϋπόθεση για την επιτυχή διεκπεραίωση του εκπαιδευτικού έργου.
Μόνο οι άνθρωποι οι ευαίσθητοι απέναντι στην ανθρώπινη κατάσταση και αφοσιωμένοι στην υπόθεση της συλλογικής προόδου μπορούν να καλλιεργήσουν στους άλλους ενεργητική στάση απέναντι στα κοινωνικά ζητήματα και κατά συνέπεια ειλικρινές, ασυμβίβαστο ενδιαφέρον για τη βαθύτερη γνώση-κατανόηση του ανθρώπινου κόσμου. Και μόνον άνθρωποι που οι ίδιοι σκέπτονται κριτικά, μπορούν να διδάξουν την κριτική σκέψη. Δεν μπορεί να αναπτυχθεί κριτική σκέψη εκτός της κριτικής αντιμετώπισης της πραγματικότητας. Δεν μπορεί να καλλιεργηθεί η φαντασία αν σε κάθε τάξη δεν υπάρχουν εκπαιδευτικοί οι οποίοι τολμούν να κρίνουν, να σκεφτούν κριτικά, αλλά και τολμούν να φαντάζονται, που έχουν δηλαδή καλλιεργημένη την ικανότητα της φαντασίας, δηλ την ικανότητα να βλέπουν τον κόσμο από εναλλακτικές όψεις. Θα πρέπει να τονιστεί ότι δεν υπάρχει άλλος τρόπος να καλλιεργηθούν η κριτική σκέψη, η φαντασία και όλες οι δημιουργικές ικανότητες των ανθρώπων, εκτός της παιδαγωγικής αλληλεπίδρασης με ανθρώπους που διαθέτουν και εκδηλώνουν αυτές τις ικανότητες.
Συνολικά,
«Από τη στιγμή που οι εκπαιδευτικοί εργάζονται ως φορείς νόησης-συνείδησης, χρησιμοποιώντας όχι μόνο γνώσεις, αλλά όλο το περιεχόμενο της συνείδησης τους, το συνολικό πολιτιστικό πλούτο της προσωπικότητάς τους, για την επιτυχία του διδακτικού και παιδαγωγικού τους έργου καθίσταται εξαιρετικά αναγκαία η ανάπτυξή τους ως φορέων συνείδησης, ως προσωπικοτήτων». Εξαρτάται λοιπόν από το κατά πόσο οι συνθήκες εργασίας και ζωής των εργαζόμενων που εμπλέκονται σε αυτό είναι ευνοϊκές για την ανάπτυξή τους. Η δραστηριότητα αυτή εκτείνεται σε όλες τις στιγμές της κοινωνικής ζωής των φορέων της και αντλεί πόρους και μέσα (πληροφορίες, γνώσεις, δημιουργικές ιδέες) από όλες τις στιγμές της κοινωνικής ζωής. Η υλοποίηση τέτοιων μορφών δραστηριότητας υπερβαίνει τα όρια του συμβατικού χρόνου εργασίας. Ως εκ τούτου, για τη διαρκή βελτίωση του εκπαιδευτικού έργου στις ποικίλες εκδοχές του, καθοριστικής σημασίας είναι η διασφάλιση των βέλτιστων όρων για την ικανοποίηση εντός αυτού αλλά και εντός όλων των στιγμών του βίου των δημιουργικών αναγκών των εργαζομένων της εκπαίδευσης.
Συνεπώς, το ζήτημα της δημιουργίας των βέλτιστων συνθηκών διαμόρφωσης και ανάπτυξης της προσωπικότητας των εκπαιδευτικών αφορά το χώρο και χρόνο εργασίας αλλά και όλες τις συνθήκες του βίου τους.
Ως εκ τούτου, η αγωνιώδης συλλογή προσόντων για δουλειά επισφαλή, η άσκηση ποικίλων μορφών βίας, η στέρηση ή η απειλή στέρηση μέσων επιβίωσης, η εργασιακή επισφάλεια, ο γραφειοκρατικός έλεγχος, ο ανταγωνισμός, το επαγγελματικό άγχος, υπονομεύουν το εκπαιδευτικό έργο. Αυτό συμβαίνει διότι καταστρέφουν τις διανοητικές δυνάμεις, την προσωπικότητα των εκπαιδευτικών, ενώ καλλιεργούν τον κομφορμισμό και την τυπολατρία. Την τυποποίηση της εκπαιδευτικής διαδικασίας με βάση τα κριτήρια – ρουμπρίκες της αξιολόγησης και τη μείωση της δημιουργικότητας και του πειραματισμού. Τη συμμόρφωση με τις διευθυντικές εντολές, την αύξηση της εντατικοποίησης και τη μείωση του πραγματικού χρόνου διδασκαλίας και ενασχόλησης με τους μαθητές, τον ανταγωνισμό και την απομόνωση των «καλών πρακτικών» σε βάρος της συλλογικής συζήτησης και να μαθαίνει ο ένας από τον άλλο κλπ.
Επισημαίνεται εμφατικά στο βιβλίο από τον Π. Παυλίδη ότι στα πεδία της επιστήμης, της τέχνης και της εκπαίδευσης, πραγματικά αυθεντικό και ισχυρό κίνητρο για τη διαρκή βελτίωση της εργασιακής προσπάθειας αποτελεί «η απόλαυση από τους εργαζόμενους της ίδιας της δραστηριότητάς τους. Το εκπαιδευτικό έργο και κάθε μορφής επιστημονική, καλλιτεχνική, διανοητική εργασία είναι εξ ορισμού αντίθετα προς συνθήκες και πρακτικές χειραγώγησης και καταστολής της προσωπικότητας των εργαζομένων».
Οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να είναι μαχόμενοι διανοούμενοι και μαχόμενοι εργαζόμενοι στον καθημερινό αγώνα και στον αγώνα για μια άλλη κοινωνία. Πολλές φορές ο εκπαιδευτικός αγωνίζεται και αγωνίστηκε μαζί με όλους τους εργαζόμενους, τους φοιτητές και τους μαθητές, σαν πολύτιμο κομμάτι ενός ευρύτερου ελπιδοφόρου για την κοινωνία μετώπου παιδείας – εργασίας. Και γι αυτό το εκπαιδευτικό κίνημα ήταν και είναι στο στόχαστρο κάθε εξουσίας.
Οι εκπαιδευτικοί έχουν τη δυνατότητα να αντιλαμβάνονται τις ανάγκες, τα προβλήματα και τα συμφέροντα του εργαζόμενου λαού, της νεολαίας, των πιο αδύναμων κοινωνικά τμημάτων της εργατικής τάξης να παίξουν το ρόλο του οργανικού διανοούμενου κατά Γκράμσι. Να καταστούν διανοούμενοι της τάξης των εργαζόμενων και των καταπιεσμένων
….απόσπασμα σελ. 102 από βιβλίο Π. Παυλίδη
«Το να διδάσκει κανείς δημιουργικά γνώσεις και εν γένει τα πολιτιστικά επιτεύγματα της ανθρωπότητας προϋποθέτει ένα βαθύ ενδιαφέρον για την ίδια την ανθρωπότητα, την κατάστασή της και τις προοπτικές της. Και δεν υπάρχει περισσότερο αυθεντικός τρόπος για να καλλιεργηθεί και να εκδηλωθεί αυτό το ενδιαφέρον παρά διαμέσου της συνεπούς συνεχούς προσπάθειας και του αγώνα για την απελευθέρωση της ανθρωπότητας από όλες τις σχέσεις εκμετάλλευσης και καταπίεσης, για τη δημιουργία μιας κοινωνίας συντροφικότητας και αλληλεγγύης».
Ένα σύγχρονο κίνημα κοινωνικής χειραφέτησης που στις προτεραιότητες του θα θέσει την απελευθέρωση από τα δεσμά του κεφαλαίου τόσο του κτήτορα των παραγωγικών δυνάμεων όσο και το κτήμα.
Επιλογικά. Πιάνοντας το νήμα από εκεί που ξεκίνησα…
Μετά από ένα δίχρονο πόλεμο με την πανδημία που δεν έχει τελειώσει ακόμη, αντί το υπουργείο να πάρει υπόψη του την τηλεαμάθεια και την ψυχική ευαλωτότητα των έγκλειστων απομονωμένων παιδιών, ώστε να αλλάξει ανάλογα το τι και πώς θα διδαχθούν, αντί να προσλάβει μόνιμο προσωπικό ικανό να οικοδομήσει παιδαγωγική σχέση, χρησιμοποιεί την κρίση σαν ευκαιρία για να επιτεθεί με νέες, αντιδραστικές αλλαγές. Ένταση των εξεταστικών φραγμών, κλείσιμο τμημάτων, υποχρηματοδότηση, εκπαιδευτικοί ντελίβερι, μετατροπή της τεχνικής εκπαίδευσης σε κατάρτιση μιας χρήσης και μαθητεία, αξιολογικές διαδικασίες που ακυρώνουν την ήδη καθημαγμένη εκπαιδευτική διαδικασία. Από κοντά τα ΜΜΕ υποκαθιστούν την απαξιωμένη μόρφωση, με την πρόσκληση των μαθητών στη συμμετοχή σε παιχνίδια επιβίωσης και διδασκαλίας κανόνων ζούγκλας, ατομισμού και ανταγωνισμού.
Η παιδική ηλικία συνθλίβεται ανάμεσα
στις σχέσεις εξουσίας και ιδιοκτησίας, βαθιάς αλλοτρίωσης και συνεχών
βιασμών της σκέψης και της ζωής. Τα φαινόμενα «αντισχολικής κουλτούρας»,
που φέτος εμφανίζονται αυξημένα, ξεκινούν με αμφισβήτηση για να
καταλήξουν σε αποδοχή του χειρότερου ρόλου του σχολείου που επιδιώκει το
κεφάλαιο. Στην προετοιμασία ανειδίκευτων εργατών και πειθήνιων
στρατιωτών για τα πολεμικά μέτωπα, δίπλα σε χειραγωγημένους επιστήμονες
και εγκλωβισμένους στην καπιταλιστική ιδεολογία πολίτες. Πρόκειται για
μια αδυσώπητη ταξική, πολιτική και ιδεο-
λογική διαπάλη που μαίνεται στην κοινωνία και διαπερνά το ίδιο το σχολείο.
Σε αυτή τη συνεχή μάχη σίγουρα υπάρχουν πολλές στιγμές κούρασης, βίωσης αποτυχίας και απόγνωσης, απέναντι σε μικρές στιγμές απόλαυσης. Όσοι δεν έχουν παραιτηθεί ή δεν έχουν υιοθετήσει τον επαγγελματισμό της απόστασης το ξέρουν καλά. Οι παιδαγωγικές μεγαλοστομίες που περιγράφουν μια διαδικασία ευθύγραμμη και ανέφελη, γίνονται συνήθως από την ασφάλεια στελεχικών θώκων και εξ αποστάσεως. Όμως η μάχη αυτή αξίζει να δίνεται καθημερινά. Τα παιδιά είναι σύνολα δυνατοτήτων που οφείλουμε να αναπτύξουμε, οξύνοντας τις αντιθέσεις ενός συστήματος που θέλει να τα υποδουλώσει. Ο καθένας μας αναπόφευκτα διαλέγει τελικά πλευρά. Με τα παιδιά των φτωχών, των εργαζόμενων, των ανέργων, των μεταναστών και των κατατρεγμένων είναι η δική μας θέση. Για να βοηθήσουμε στο άνοιγμα του δρόμου για την απελευθέρωση της ανθρωπότητας, να φωτίσουμε το μέλλον των παιδιών όλου του κόσμου!
Ο Π. Παυλίδης με το βιβλίο του όχι μόνο μας διδάσκει αλλά παίρνει θέση και ο ίδιος, όπως απαιτεί και από τους εκπαιδευτικούς. Ως οργανικός διανοούμενος της εργατικής τάξης κι όχι «ανεξάρτητος» από την κοινωνία και τις αντιφάσεις της.
Αυτή είναι η σωστή πλευρά της ιστορίας…
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου