Η αγκυροβολία, η ηχορύπανση, η τοξικότητα των
υφαλοχρωμάτων και η μεταφορά ξενικών ειδών είναι οι μεγαλύτεροι
κίνδυνοι για το θαλάσσιο περιβάλλον από το yachting σύμφωνα με έκθεση
του Πανεπιστημίου της Girona
Το yachting είναι μία σημαντική οικονομική δραστηριότητα που αυξάνεται παγκοσμίως ενώ η Μεσόγειος θάλασσα αποτελεί έναν από τους πιο δημοφιλείς προορισμούς του ναυτικού τουρισμού στον κόσμο, κάτι που οφείλεται στο ήπιο κλίμα της, το υπέροχο φυσικό της τοπίο, αλλά και στην ύπαρξη πολλών μαρινών, ναυπηγείων και εγκαταστάσεων επισκευής.
Περί τις 400.000 θέσεις ελλιμενισμού κατανεμημένες σε περίπου 940 μαρίνες υπάρχουν στη Μεσόγειο με τις περισσότερες από αυτές να είναι συγκεντρωμένες στην Ιταλία, την Ισπανία και τη Γαλλία, ενώ περί τα 36 εκατομμύρια Ευρωπαίων πολιτών συμμετέχουν τακτικά σε δραστηριότητες αναψυχής με σκάφη που είτε ανήκουν στους ίδιους είτε είναι ναυλωμένα.
Τα οικονομικά οφέλη στις ευρωπαϊκές παράκτιες περιοχές είναι τεράστια αφού ο τομέας του yachting δημιουργεί περί τις 240.000 θέσεις εργασίας και παράγει δεκάδες δισεκατομμύρια ευρώ σε ετήσια έσοδα, το 59% εκ των οποίων προέρχεται από τη Μεσόγειο σύμφωνα με τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Κι αν ο κλάδος χτυπήθηκε από την οικονομική κρίση του 2008, η ανάκαμψη που έχει παρουσιάσει έκτοτε είναι εντυπωσιακή αφού ο ετήσιος ρυθμός ανάπτυξης ανέρχεται στο 10%.
Επιπλέον, αξίζει να σημειωθεί ότι το 90% του συνολικού στόλου των σκαφών της Μεσογείου είναι σκάφη αναψυχής μήκους μεταξύ 2,5 και 24 μέτρων, με το μεγαλύτερο μέρος του στόλου να αποτελείται από μηχανοκίνητα σκάφη (87%) ενώ ιστιοφόρα είναι το 11% και 2% διάφοροι άλλοι τύποι (φουσκωτά, κανό κλπ)
Εξίσου εντυπωσιακά είναι και τα νούμερα όσον αφορά στις ναυλώσεις superyachts στη Μεσόγειο που αγγίζουν το 70% των παγκόσμιων συμβάσεων με την έκθεση μετανάστευσης superyacht να δείχνει μία ετήσια αύξηση 3,5% της παρουσίας μεγάλων γιωτ στη Μεσόγειο θάλασσα (Superyacht Migration 2015-2018. Τεύχος 195, 2019)
Κι αν ο αριθμός των μεγάλων γιωτ είναι σχετικά περιορισμένος, εξακολουθούν να αποτελούν σημαντικό μερίδιο της ναυτικής οικονομίας στην περιοχή της Μεσογείου, όπου η Ιταλία, η Τουρκία και η Γαλλία αποτελούν το ήμισυ του παγκόσμιου μεριδίου αγοράς. Οι υπηρεσίες που προσφέρονται στα γιωτ από τις παράκτιες πόλεις παράγουν σημαντικό εισόδημα, με πολλά λιμάνια να επικεντρώνουν την οικονομία τους και την ανάπτυξή τους σε αυτού του τύπου τα σκάφη.
Η ανάπτυξη του θαλάσσιου τουρισμού όμως συνοδεύεται και από μία αυξανόμενη ανησυχία για τις επιζήμιες επιπτώσεις στο θαλάσσιο περιβάλλον και ιδιαίτερα στις θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές (MPAs). Έρευνες τα τελευταία 20 χρόνια έχουν δείξει στοιχεία υψηλής πυκνότητας που αν και σχετίζονται κυρίως με μικρότερα σκάφη, οι επιπτώσεις των μεγάλων γιωτ φαίνεται πως είναι ακόμη μεγαλύτερες. Ενδεικτικά περισσότερα από 350 σκάφη αναψυχής και πάνω από 100 superyachts εντοπίστηκαν κατά τη διάρκεια μίας ημέρας αιχμής στον κόλπο το Saint Tropez.
 |
| Πυκνότητα θέσεων ελλιμενισμού ανά χιλιόμετρο |
Αγκυροβολία
Οι επιπτώσεις αυτές κατηγοριοποιούνται βάσει της επικινδυνότητας που σημαίνουν για τη θαλάσσια βιοποικιλότητα με την αγκυροβολία να βρίσκεται στην κορυφή της λίστας αφού είναι η μεγαλύτερη και σημαντικότερη επίδραση που προκαλείται από τον άνθρωπο και επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό τις θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές, κάτι που εντείνεται ακόμα περισσότερο από την έλλειψη τεχνητών οικολογικών ζωνών ελλιμενισμού.
Πειράματα που έγιναν σε μεσογειακές προστατευόμενες περιοχές (MPAs) όπως το Port-Cros της Γαλλίας και η νήσος Ustica της Ιταλίας αποκάλυψαν ότι ανάλογα με τον τύπο, το σχήμα και το μέγεθος της άγκυρας και των αλυσίδων καταστρέφονται κατά μέσο όρο 6 έως 34 βλαστών Ποσειδωνίας. Κι όσο μεγαλύτερο είναι το σκάφος, τόσο μεγαλύτερη και η ζημιά που προκαλείται στα λιβάδια της Ποσειδωνίας που συνιστούν ιδανικό βιότοπο για εκατοντάδες είδη.
Συγκρούσεις και τραυματισμοί
Άλλες επιπτώσεις σχετίζονται με τους κινητήρες των σκαφών. Κι αν τα αλιευτικά απορρίμματα αποτελούν τη νούμερο ένα αιτία της θνησιμότητας των θαλάσσιων χελωνών που προκαλείται από τον άνθρωπο, αυτό δεν σημαίνει ότι ο κίνδυνος τραυματισμού από το κύτος ή τους έλικες της προπέλας, τραυματισμού που μπορεί να επιφέρει ακόμα και τον θάνατο, είναι μικρός. Σύμφωνα με τα στοιχεία το 82% των συγκρούσεων θαλάσσιων ειδών με σκάφη έχει παρατηρηθεί μεταξύ Απριλίου και Σεπτεμβρίου οπότε και η κίνηση στη θάλασσα είναι σαφώς αυξημένη, ενώ το 8,3% αυτών φαίνεται να προκλήθηκαν από μεγάλα σκάφη αναψυχής μήκους από 15 έως 80 μέτρα.
Επαναιώρηση θαλάσσιων ιζημάτων
Ένα άλλο ζήτημα που συνδέεται με τις μηχανές των σκαφών είναι η επαναιώρηση των θαλάσσιων ιζημάτων που προκαλείται από την πλοήγηση μηχανοκίνητων σκαφών και jet ski πάνω από ρηχούς, αμμώδεις ή λασπώδεις βυθούς με δυσμενείς επιπτώσεις τόσο στα φύκια όσο και στα ψάρια, δεδομένου ότι θα μπορούσαν να επηρεάσουν τα βράγχιά τους σύμφωνα με τη μελέτη The effects of suspensoids on fish, Bruton (1985). Επιπλέον, η προκαλούμενη θολότητα του νερού ενισχύει τον κίνδυνο ευτροφισμού, ο οποίος μπορεί να προάγει την ανάπτυξη τοξικών βακτηρίων και την εμφάνιση επιβλαβών φυκών λόγω της παρουσίας περισσότερου οργανικού υλικού. Εδώ σημαντικό ρόλο παίζει η ταχύτητα του σκάφους, αφού όσο πιο υψηλή είναι, τόσο μεγαλύτερος και ενεργητικός είναι ο κυματισμός που παράγουν.
Θόρυβος
Ο θόρυβος που προκαλούν οι κινητήρες των σκαφών, αποτελεί έναν ακόμα κίνδυνο που επηρεάζει τη θαλάσσια ζωή, ιδιαιτέρως δε σε περιοχές με συχνή και συνεχή διέλευση. Πειραματικές μελέτες έχουν δείξει ότι ο θόρυβος επηρεάζει τη συμπεριφορά των ψαριών, με τις επιπτώσεις που προκαλεί στην ακουστική επικοινωνία τους να είναι ιδιαίτερα σημαντικές αφού μειώνει την ευαισθησία της ακοής που είναι ζωτικής σημασίας ειδικότερα στα πιο ευαίσθητα στην ηχορύπανση είδη, αλλά και κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγής. Επιπλέον, και όσον αφορά τα θαλάσσια θηλαστικά, οι τυπικες παρατηρούμενες αντιδράσεις στον θόρυβο περιλαμβάνουν αλλαγές στην κατεύθυνση του ταξιδιού, αυξημένη διάρκεια κατάδυσης κ.ά. Ειδικότερα για τα δελφίνια που συχνά πλησιάζουν και παίζουν με τα διερχόμενα σκάφη, αυτή η συμπεριφορά μπορεί να μειώσει το χρόνο που αφιερώνεται στην κοινωνικοποίησή τους, τη διατροφή ή την ανάπαυση και άρα σε χαμηλότερη ατομική φυσική κατάσταση. Τα δελφίνια που κατοικούν σε διαταραγμένες περιοχές έχουν δείξει πιο μέτριες αντιδράσεις στη διαταραχή του θορύβου, αλλά ορισμένα άτομα έχουν βρεθεί να εγκαταλείπουν εντελώς μία ταραγμένη περιοχή για μία μη διαταραγμένη. Παρόμοια επίδραση έχει σημειωθεί για τα ρινοδέλφινα στα παράκτια ύδατα του αρχιπελάγους Cres–Lošinj της Κροατίας στη βόρεια Αδριατική θάλασσα, όπου παρατηρήθηκε μόνιμη ή προσωρινή αποφυγή μίας περιοχής της Μεσογείου ως απάντηση στην εποχική αύξηση της κυκλοφορίας σκαφών.
Εκπομπές ατμοσφαιρικής ρύπανσης/έκλυση υδρογονανθράκων
Αν και οι μηχανές σκαφών αναψυχής είναι μία μικρή πηγή των υδρογονανθρακών που απελευθερώνονται στο περιβάλλον (μόνο το 1% της συνολικής θαλάσσιας ρύπανσης προκαλείται από σκάφη αναψυχής), αυτές οι εκπομπές είναι σημαντικές σε τοπικό επίπεδο. Εκτός από το ότι επηρεάζουν άμεσα το θαλάσσιο περιβάλλον μολύνοντας τον αέρα και το νερό, συμβάλλουν επίσης στην κλιματική αλλαγή προάγοντας τις επιπτώσεις της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Μια άλλη σοβαρή απειλή που προκύπτει από τις εκπομπές ατμοσφαιρικής ρύπανσης είναι η οξίνιση των ωκεανών. Κι αν οι εκπομπές ρύπων από την κατανάλωση καυσίμου είναι σημαντικά χαμηλότερες από εκείνες των εμπορικών πλοίων, δεδομένου ότι ο αριθμός των σκαφών αναψυχής αυξάνεται συνεχώς, ο αντίκτυπος αυτός αναμένεται να επιδεινωθεί ανάλογα.
Διαρροές καυσίμου και λαδιού, συμπεριλαμβανομένων των υδροσυλλεκτών
Το νερό που συσσωρεύεται στη σεντίνα και απελευθερώνεται στη θάλασσα συνήθως περιέχει λάδια, καύσιμα και άλλες τοξικές ουσίες. Μικρές όμως διαρροές καυσίμων μπορεί να συμβούν και κατά τη διάρκεια ανεφοδιασμού των σκαφών στα λιμάνια και τις μαρίνες.
Τα βαριά μέταλλα και οι αρωματικοί υδρογονάνθρακες που περιέχουν τα καύσιμα βιοσυσσωρεύονται και βιομεγενθύνονται, δηλ. αρχικά ενσωματώνονται στη διατροφή υδρόβιων οργανισμών όπως το ζωοπλαγκτόν, που τρώγονται από τα ψάρια, και αυτά στη συνέχεια τρώγονται από μεγαλύτερα ψάρια φτάνοντας τελικά στον άνθρωπο.
Ειδικότερα και όσον αφορά τις παλιές δίχρονες μηχανές, υπολογίζεται ότι το 20-30% του καυσίμου και του προστιθέμενου λαδιού εκπέμπονται άκαυστα απευθείας στο νερό.
Επιπτώσεις των ανθρώπινων αποβλήτων
Black Waters & Grey Waters
Με τον όρο black waters εννοούμε τα απόβλητα της τουαλέτας τα οποία συχνά περιέχουν επιβλαβή βακτήρια και ιούς. Ως γκρίζα νερά (grey waters) εννοούμε τα νερά από το ντους, το πλυντήριο ρούχων, την κουζίνα κ.λπ. και αποτελούν μείζον ζήτημα κυρίως όταν μιλάμε για θαλαμηγούς και μεγάλα ιστιοφόρα. Αυτού του είδους τα απόβλημα είναι πιο δύσκολα στην επεξεργασία τους από τα black waters καθώς περιέχουν ένα ευρύ φάσμα χημικών ουσιών και λιπών, όπως λάδι και γράσο, απορρυπαντικά και υπολείμματα σαπουνιού, φωσφορικά άλατα, οργανική ύλη κ.ά.
Και στις δύο περιπτώσεις, η απόρριψη αυτών των αποβλήτων σε περιορισμένα ύδατα σχετίζεται με το θόλωμα του νερού και τον αφρό που συχνά παρατηρούμε και αποτελούν σημαντική απειλή στα οικοσυστήματα σε περιοχές που υπάρχει μεγάλος αριθμός superyachts.
Πτώση άλλων απορριμμάτων
Δεν είναι λίγα τα αντικείμενα που είτε από αμέλεια είτε από εσκεμμένη πράξη θα καταλήξουν από το σκάφος στη θάλασσα, με τα περισσότερα απορρίμματα σε αυτή την κατηγορία να είναι πλαστικά είδη συσκευασίας τροφίμων, αλλά και αποτσίγαρα. Η συνολική ποσότητα των πλαστικών που παράγονται από τους χρήστες των σκαφών αναψυχής και ο αριθμός τους πιθανώς να είναι μικρός σε σύγκριση με τη συνολική ποσότητα πλαστικών που προέρχεται από άλλες πηγές ρύπανσης, όπως οι χωματερές, οι πόλεις και οι παραλίες, όμως αυτό αφενός δεν αναιρεί τις επιπτώσεις που έχουν στο περιβάλλον και αφετέρου αυτό που πρέπει να σκεφτούμε είναι ότι τα σκάφη αναψυχής συχνά επισκέπτονται μέρη όπου δεν υπάρχει άλλος τρόπος πρόσβασης από τους ανθρώπους.
Αντιαποθετικά υφαλοχρώματα (antifouling paints)
Κάθε επιφάνεια του σκάφους που βρίσκεται στο νερό αποτελεί πιθανό ενδιαίτημα για διάφορους οργανισμούς που ζουν σε αυτό, φυτικούς και ζωικούς. Βακτήρια, μικροφύκη και διάτομα είναι οι πρώτοι από αυτούς που προσκολλώνται πάνω στο σκάφος σχηματίζοντας ένα θρεπτικό στρώμα πολυσακχαρίτη που με τη σειρά του έλκει άλλους οργανισμούς (μακροφύκη, οστρακοδειδή κ.ά.) Η επικάθιση αυτών των οργανισμών στα ύφαλα των σκαφών ονομάζεται fouling.
Τα παλιά υφαλοχρώματα που χρησιμοποιούνταν για την αποτροπή αυτού του φαινομένου είχαν ως βάση τον τριβουτυλοκασσίτερο (TBT). Αν και ο περιορισμός της χρήσης τους ξεκίνησε ήδη στις αρχές της δεκαετίας του ‘80 από τη Γαλλία, χρειάστηκε να περάσουν πολλά χρόνια μέχρι την τελική τους απαγόρευση: το 2001 ο IMO πρότεινε την απαγόρευσή τους από το 2003 με στόχο να μην υπάρχουν πλοία με αυτού του τύπου τις μουράβιες ως το 2008 ενώ και η ΕΕ το 2003 απαγόρευσε τη χρήση υφαλοχρωμάτων που περιέχουν TBT στα πλοία, συμπεριλαμβανομένων των σκαφών αναψυχής, που φέρουν σημαία των κρατών-μελών της καθώς και την είσοδο στα χωρικά της ύδατα πλοίων με σημαίες τρίτων χωρών που χρησιμοποιούν βαφές ΤΒΤ. Στην Ελλάδα η μεγαλύτερη συγκέντρωση TBT ανιχνεύτηκε στον Σαρωνικό.
Με την απαγόρευση του TBT ήρθαν τα νέα, φιλικότερα προς το περιβάλλον υφαλοχρώματα, ωστόσο ο ψευδάργυρος και ο χαλκός που περιέχονται σε ορισμένα από αυτά είναι επίσης επιβλαβή για τη θαλάσσια ζωή. Ο ψευδάργυρος διαταράσσει την απορρόφηση του ασβεστίου με αποτέλεσμα την υπασβεστιαιμία και τελικά τον θάνατο των ψαριών, ενώ ο χαλκός από τα αντιρρυπαντικά υφαλοχρώματα έχει βρεθεί ότι βλάπτει τη συμπεριφορά των ψαριών επηρεάζοντας το οσφρητικό τους σύστημα, αμβλύνοντας την ικανότητά τους να εντοπίζουν αρπακτικά και θηράματα.
Βεβαίως, οι ποσότητες ψευδαργύρου και χαλκού που εκπέμπονται από τα αντιρρυπαντικά υφαλοχρώματα από τα σκάφη αναψυχής είναι 19% και 81% χαμηλότερες από αυτές που αφήνουν πίσω τους οι θαλάσσιες μεταφορές. Ωστόσο οι τιμές αυτές αλλάζουν σημαντικά κατά την περίοδο αιχμής: 89% πάνω από τις εμπορικές θαλάσσιες μεταφορές στην περίπτωση του ψευδαργύρου, ενώ ο χαλκός – παρά την αύξηση – παραμένει στο 56% των τιμών των εμπορικών πλοίων.
Μεταφορά εξωτικών ειδών
Ιδιαίτερα σημαντικό φαινόμενο είναι η μεταφορά ξένων προς τη Μεσόγειο θαλάσσιων ειδών μέσω της ναυτιλίας αναψυχής. Σε δειγματοληπτική έρευνα που έγινε σε 600 σκάφη σε 25 μαρίνες της Μεσογείου έδειξε ότι το 71% των σκαφών αναψυχής μετέφεραν τουλάχιστον ένα μη αυτόχθονο είδος. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί το Caulerpa taxifolia, ένα επεμβατικό φύκι, που μεταξύ άλλων ευθύνεται για την υποχώρηση των λιβαδιών της Ποσειδωνίας. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα περισσότερα μη αυτόχθονα είδη εντοπίζονται στα λιμάνια και τις μαρίνες της δυτικής Μεσογείου.
Επιπτώσεις που σχετίζονται με κακές πρακτικές
Σίτιση ζώων από σκάφη αναψυχής
Η σίτιση των θαλάσσιων ειδών από τους ανθρώπους αποτελεί άλλο ένα παράδειγμα του ότι η καλή πρόθεση δεν αρκεί. Ταΐζοντας τα ψάρια και τα θαλάσσια θηλαστικά με ακατάλληλες τροφές συμβάλλουμε στην αλλαγή των διατροφικών τους συνηθειών ενώ μπορεί ακόμα και να γίνουν επιθετικά προς τους ανθρώπους, αφού σύμφωνα με έρευνες έχουν καταγραφεί επιθετικές ή ‘πιεστικές’ συμπεριφορές άγριων δελφινιών ενώ υπήρξαν και περιστατικά κατά τα οποία δάγκωσαν ανθρώπους για φαγητό.
Ψυχαγωγικό ψάρεμα
Τα θαλάσσια θηλαστικά που δέχονται ψάρια, γαρίδες ή καλαμάρια από ανθρώπους διατρέχουν τον πιθανό κίνδυνο να καταπιούν μολυσμένη ή ακατάλληλη τροφή ή ξένα αντικείμενα που σχετίζονται με το ψυχαγωγικό ψάρεμα, συμπεριλαμβανομένων των αγκίστρων και των ειδών ψαρέματος με καλάμια και μπομπίνες. Τα δελφίνια έχουν αναφερθεί ότι καταπίνουν δολωμένα αγκρίστρια και η κατάποση ειδών αλιείας έχει αναφερθεί ότι είναι αιτία θνησιμότητας αυτών των υπέροχων ζώων. Επίσης διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο εμπλοκής σε αλιευτικά εργαλεία καθώς χάνουν τον φυσικό τους φόβο για τους ανθρώπους και τις δραστηριότητές τους.
Φωτορύπανση
Η φωτορύπανση είμαι μία αυξανόμενη απειλή για πολλά ζώα που καθοδηγούνται από το φως της ημέρας ή την απουσία του, όπως οι θαλάσσιες χελώνες. Τα νεογνά επηρεάζονται ιδιαίτερα κατά την πρώτη τους ανίχνευση στη θάλασσα καθώς αποπροσανατολίζονται από τα τεχνητά φώτα. Οι ενήλικες επίσης δυσκολεύονται να βρουν ένα κατάλληλο μέρος για να γεννήσουν τα αυγά τους με τη συσχέτιση μεταξύ της νυχτερινής φωτορύπανσης και της πυκνότητας φωλιάς της θαλάσσιας χελώνας να είναι αρνητική.
Όσον αφορά στα ψάρια, ο τεχνητός φωτισμός μπορεί να οδηγήσει σε αλλοιωμένους κιρκάδιους ρυθμούς και σε αναστολή της σεξουαλικής τους ωρίμανσης, ενώ επηρεάζει και την οπτική επικοινωνία με συνέπειες στη συμπεριφορά και την ικανότητά τους στην εξασφάλιση τροφής.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου