«Και η Ακροδεξιά πρέπει να αντιμετωπίζεται ως διεθνής τρομοκρατία»

Μπιορν Ίλερ, επιζών από την επίθεση του Αντερς Μπρέιβικ στη Νορβηγία το 2011

Ο Ίλερ, ένας από τους ελάχιστους επιζώντες από την επίθεση του Άντερς Μπρέιβικ του 2011, λειτουργεί το Khalifa Ihler Institute στη Νορβηγία και μιλά για την αναβίωση της Ακροδεξιάς, τη ρητορική του μίσους, αλλά και τις επαναπροωθήσεις στο Αιγαίο.

 

Συνέντευξη στον Τάσο Τσακίρογλου

Μετάφραση: Γιώργος Τσιάρας

Ο Μπιόρν Ίλερ είναι ένας από τους ελάχιστους επιζώντες από την επίθεση του 2011 στο νησί Ουτόγια της Νορβηγίας, την οποία πραγματοποίησε ο νεοναζί Αντερς Μπρέιβικ σε κατασκήνωση της Ενωσης Νεολαίας των Εργατικών. Αυτές τις ημέρες, ο δράστης, έχοντας εκτίσει ποινή δέκα ετών από τα 21 που είχε καταδικαστεί, ζήτησε αποφυλάκιση. Η εισήγηση του ψυχιάτρου που τον παρακολουθεί και του εισαγγελέα είναι αρνητική.

Ο Ίλερ λειτουργεί το Khalifa Ihler Institute στη Νορβηγία και στη συνέντευξη που μας παραχώρησε μιλά για την αναβίωση της Ακροδεξιάς, τη ρητορική του μίσους, αλλά και τις επαναπροωθήσεις στο Αιγαίο.

● Τόσο στις Ηνωμένες Πολιτείες όσο και στην Ευρώπη, η Άκρα Δεξιά και οι νεοναζί παρουσιάζουν μεγάλη ενίσχυση, ιδεολογικά και πολιτικά. Ποιες εξελίξεις πιστεύετε πως έχουν συμβάλει σε αυτό το επικίνδυνο φαινόμενο;

Υπάρχουν αρκετοί παράγοντες, μια «τέλεια καταιγίδα» πίσω από τη δημιουργία αυτού του πολύπλοκου οικοσυστήματος, μέσα στο οποίο ανθεί ο ακροδεξιός εξτρεμισμός. Πρώτα από όλα, μετά την οικονομική κρίση του 2007-2008, βλέπουμε μια έξαρση της ριζοσπαστικοποίησης, του εθνικού προστατευτισμού και της πόλωσης, που δίνει τον τόνο στις εξελίξεις της τελευταίας δεκαπενταετίας. Ταυτόχρονα δημιουργήθηκε στις ΗΠΑ το «Κόμμα του Τσαγιού» και είδαμε μια αύξηση στον ακραίο ρατσισμό ως αντίδραση στην εκλογή του προέδρου Ομπάμα.

Αυτό συνέβη παράλληλα με τη γιγάντωση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης που μέσα από τους αλγόριθμους ταξινόμησης περιεχομένου που χρησιμοποιούν πολλαπλασίασαν ό,τι χειρότερο υπάρχει στην ανθρωπότητα, έδωσαν βήμα στο πιο λαϊκίστικο, διχαστικό και έξαλλο περιεχόμενο και δημιούργησαν «θαλάμους αντήχησης» εκμεταλλευόμενα τη φυσική μας τάση να αναζητούμε ανθρώπους με τους οποίους εκ προοιμίου συμφωνούμε.

Η αυξημένη βία στη Μέση Ανατολή πυροδότησε επίσης μια προσφυγική κρίση που εξελίχθηκε παράλληλα με την εξάπλωση εξτρεμιστικών ισλαμιστικών ομάδων όπως το ISIS. Λαϊκιστές πολιτικοί έσπευσαν να κεφαλαιοποιήσουν αυτά τα γεγονότα παίζοντας με τα χαμηλότερα ένστικτα και τους φόβους που γεννά τόσο η τρομοκρατία όσο και η θεωρία της «μεγάλης αντικατάστασης» [σμτ. των λευκών χριστιανικών ευρωπαϊκών πληθυσμών από τους σκουρόχρωμους αλλόπιστους μετανάστες] για να πολώσουν και να ριζοσπαστικοποιήσουν τμήματα του πληθυσμού.

Αλλά και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης εξαργύρωσαν αυτά τα φαινόμενα, καθώς οι αλλαγές στο οικονομικό μοντέλο τους τα καθιστά όλο και πιο εξαρτημένα από σοκαριστικούς τίτλους για να αυξάνουν τα διαφημιστικά τους έσοδα. Μέσα σε αυτή την αυξημένη πόλωση όλα τα δομικά ζητήματα που παραδοσιακά συνδέονται με τον φασισμό, και ιδιαίτερα με την υπεροχή της λευκής φυλής, συνυφάνθηκαν άρρηκτα με ένα μεγάλο εύρος άλλων θεωριών συνωμοσίας και ιδεολογιών, από τα οποία προέκυψε ένα «πακέτο» αντιλήψεων που σε πολλούς εξελίχθηκε σε ζήτημα ταυτότητας.

Το παρατηρούμε όλο αυτό πολύ έντονα ανάμεσα στους οπαδούς της συνωμοτικής θεωρίας «QAnon», αλλά και στις κοινότητες των διαδηλωτών ενάντια στα εμβόλια, των σοβινιστών και των φανατικών θρησκόληπτων, μεταξύ άλλων. Έτσι, έχει δημιουργηθεί γόνιμο έδαφος για αυταρχικούς πολιτικούς που επιδιώκουν τον αφανισμό των δημοκρατικών αξιών της ισότητας και της διαφορετικότητας μέσα από ολοένα και πιο απολυταρχικές πολιτικές, τις οποίες εφαρμόζουν αφού πρώτα διεισδύσουν σε κοινοβουλευτικούς θεσμούς και κυβερνήσεις. Αυτό αντίστοιχα εμπνέει, ενδυναμώνει και ενθαρρύνει τόσο τους ακροδεξιούς εξτρεμιστές και τις φασιστικές ομάδες του πεζοδρομίου όσο και τους ακροδεξιούς τρομοκράτες – όπως έχουμε δει πολλές φορές να συμβαίνει τις τελευταίες δεκαετίες. 

Ο φασιστικός χαιρετισμός του αμετανόητου Μπρέιβικ στη δίκη του | AP Photo / Frank Augstein

● Εχετε δηλώσει παλαιότερα: «Επιθέσεις από δράστες με μουσουλμανικό υπόβαθρο ταξινομούνται αμέσως ως “τρομοκρατικές ενέργειες” και αντιμετωπίζονται οργανωμένα, μαζικά και συστηματικά, ενώ οι βίαιες επιθέσεις που πραγματοποιούνται στο όνομα άλλων ιδεολογιών (και ιδίως αυτές της Ακρας Δεξιάς, του εθνικισμού ή της λευκής υπεροχής) αντιμετωπίζονται ως “μεμονωμένα περιστατικά”». Πώς το εξηγείτε αυτό;

Στην Ευρώπη έχουμε την τάση να επιχειρούμε την «εξωτερικοποίηση» της τρομοκρατίας, να την ανακηρύσσουμε δηλαδή ως μια ξένη απειλή και όχι ως κάτι που προέρχεται μέσα από την ήπειρό μας. Αυτή είναι μια ξενοφοβική αφήγηση που αναπαράγεται τόσο στα ρεπορτάζ των ΜΜΕ γύρω από τις επιθέσεις όσο και από τις δικαστικές αρχές που αντιμετωπίζουν πιο συχνά ως τρομοκρατία τις επιθέσεις που έχουν «διεθνείς διασυνδέσεις». Ενας από τους λόγους που εστιάζουμε τόσο στις διεθνείς σχέσεις μεταξύ των διάφορων ακροδεξιών ομάδων είναι ακριβώς αυτός, να αποδείξουμε δηλαδή πως και η Ακροδεξιά πρέπει να αντιμετωπίζεται ως διεθνής τρομοκρατία.

Αν και το πρόβλημα φυσικά δεν τελειώνει εκεί, είναι πολύ σημαντικό να εντυπωθεί το γεγονός αυτό στη συνείδηση της κοινής γνώμης, όπου δίνεται υπερβολική έμφαση στην απειλή από τους ισλαμιστές τρομοκράτες. Εμφαση που οδηγεί τόσο στην ισλαμοφοβία, αφού λειτουργεί ως βασικό αφήγημα μεταξύ των ακροδεξιών, όσο και στις συνεχείς αποτυχίες των υπηρεσιών ασφαλείας αλλά και των ίδιων των κοινωνιών για την πραγματικότητα της ακροδεξιάς απειλής.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η έκταση της μιντιακής προσοχής που δόθηκε στις αρχές του μήνα σε μια επίθεση με μαχαίρι σε σχολείο εδώ στη Σουηδία. Ελάχιστοι ασχολήθηκαν με αυτή την επίθεση, τόσο εντός όσο και εκτός της χώρας, παρά το γεγονός ότι ο δράστης ήταν φίλος με ένα άλλο άτομο που έχει ήδη καταδικαστεί για παλαιότερη επίθεση, ενώ και οι δυο έχουν ιστορικό συστηματικής ενασχόλησης με ακροδεξιό περιεχόμενο και ιδιαίτερα με την επίθεση στο Κράισττσερτς, και άρα εύκολα μπορούν να συνδεθούν με το ευρύτερο «τοπίο» της Ακρας Δεξιάς. Αν όμως ο επιτιθέμενος ήταν μετανάστης, είμαι βέβαιος πως τα επίπεδα της προσοχής και του παραγόμενου διαλόγου θα ήταν πολύ διαφορετικά – ανεξάρτητα από τις πιθανές ιδεολογικές του διασυνδέσεις.

● Όπως είδαμε και στην Ελλάδα με τη Χρυσή Αυγή, ο ρόλος των ΜΜΕ στη διάδοση των φασιστικών μηνυμάτων είναι καταλυτικός. Τι πρέπει να κάνουμε εμείς, ως άνθρωποι των Μέσων, για να εμποδίσουμε τη διασπορά της ιδεολογίας του μίσους;

Είναι ανάγκη να καταλάβουμε πως η Ακρα Δεξιά κεφαλαιοποιεί τον φόβο και την οργή του κόσμου. Τα ΜΜΕ ωφελούνται από αυτό το φαινόμενο, διότι τραβάει την προσοχή και τα μέσα λειτουργούν χάρη στην οικονομική εξαργύρωση της προσοχής. Η μόνη θεραπεία για αυτό είναι να επιστρέψουμε σε έναν ενσυνείδητο, αναλυτικό και ενίοτε βαρετό δημόσιο λόγο που θα βασίζεται στις αποδείξεις και τη λογική, δυο στοιχεία που σε μεγάλο βαθμό απουσιάζουν από την Ακροδεξιά.

● Οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης έχουν αποκτήσει τεράστια δύναμη και αποτελούν γόνιμο έδαφος για την εξάπλωση συνωμοτικών θεωριών και ιδεών μίσους. Νομίζετε ότι πρέπει να λογοδοτούν για το περιεχόμενό τους;

Ναι, το βλέπω αυτό, την υποχρέωση σε λογοδοσία των εταιρειών που διαχειρίζονται τα social media, αλλά και την υποστήριξή τους ώστε να αναπτύξουν στρατηγικές και λύσεις που θα περιορίσουν το πρόβλημα, σαν ένα αρκετά σημαντικό κομμάτι της δουλειάς μου. Αυτό είναι μέρος τόσο της εργασίας μου πάνω στο Σχέδιο Δράσης Μπέργκεν [Bergen Plan of Action] όσο και της δουλειάς μου ως μέλους της διεύθυνσης της Ανεξάρτητης Συμβουλευτικής Επιτροπής του Παγκόσμιου Διαδικτυακού Φόρουμ για την Αντιμετώπιση της Τρομοκρατίας (Independent Advisory Committee of the Global Internet Forum to Counter Terrorism).

Το μεγαλύτερο εμπόδιο είναι τα επιχειρηματικά μοντέλα από τα οποία πλουτίζουν σήμερα αυτές οι επιχειρήσεις. Καθώς και αυτές υπάρχουν χάρη σε μια οικονομία της προσοχής, που έχει βάση την εξαργύρωση της προσοχής του κοινού, χρειάζονται ριζικές αλλαγές για να αντιδράσουμε κατάλληλα στα υποκείμενα ζητήματα που μετατρέπουν τις πλατφόρμες αυτές σε φυτώρια ριζοσπαστικοποίησης.

● Οι βίαιες επαναπροωθήσεις προσφύγων και μεταναστών, πιο γνωστές με τον αγγλικό όρο «pushbacks», στο Αιγαίο Πέλαγος, έχουν τεκμηριωθεί ευρέως από την Επιτροπή Ανθρώπινων Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης και από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες. Ωστόσο, παρά τις ξεκάθαρες αποδείξεις για την ύπαρξή τους, δεν έχουμε δει καμιά σοβαρή συνέπεια, και η ελληνική κυβέρνηση επιμένει να τις διαψεύδει. Πώς το σχολιάζετε;

Η Ευρώπη είναι συνένοχη στις μαζικές δολοφονίες ανθρώπων στο Αιγαίο και τη Μεσόγειο. Αυτή η απάνθρωπη συμπεριφορά είναι εν πολλοίς ριζωμένη στην ξενοφοβία, την ισλαμοφοβία και τον ρατσισμό. Στην περίπτωση της Ελλάδας, αυτό έχει μεταξύ άλλων οδηγήσει σε άδικες διώξεις σε βάρος διασωστών που επιτελούν σημαντικό έργο σώζοντας ζωές στη θάλασσα.

Οι κατηγορίες σε βάρος τέτοιων ανθρώπων πρέπει να αποσυρθούν και πρέπει να γίνουν οι κατάλληλες ενέργειες, ώστε οι σωστικές προσπάθειες να διατηρηθούν, να υποστηριχθούν και να μην αντιμετωπίζονται ως παράνομες. Πρέπει να δημιουργηθούν ασφαλείς, ανθρώπινοι και ταχείς διάδρομοι για το πέρασμα των προσφύγων. Η Ελλάδα δεν είναι η μόνη υπεύθυνη για αυτό. Ολη η Ευρώπη είναι συνεργός σε αυτή τη μαζική δολοφονία και πρέπει να λογοδοτήσει.

● Είστε ένας από τους επιζώντες της επίθεσης στο νορβηγικό νησί Ουτόγια στις 22.7.2011 από έναν ακροδεξιό εξτρεμιστή, τον Αντερς Μπρέιβικ, όπου δολοφονήθηκαν περισσότερα από 70 άτομα. Ποιες είναι οι σκέψεις σας για εκείνη τη μέρα, δέκα χρόνια μετά;

Εβδομήντα επτά άνθρωποι δολοφονήθηκαν εκείνη τη μέρα, πολλοί από τους οποίους ήταν φίλοι μου. Δυστυχώς, η επίθεση δεν άνοιξε όσο έπρεπε τα μάτια όλων, ώστε να εξασφαλίσει μια ισχυρότερη αντίδραση απέναντι στην απειλή της Ακροδεξιάς. Αντίθετα, η επίθεση εκείνη ενέπνευσε κι άλλες επιθέσεις.

Για μένα αυτό δεν είναι απλά απογοητευτικό, είναι απελπιστικό. Ολη η δουλειά που έχω κάνει αυτή τη δεκαετία είναι αφιερωμένη σε όσους σκοτώθηκαν εκείνη τη μέρα, αλλά και προς τιμήν όλων όσοι εξακολουθούν να υποφέρουν από τα τραύματά τους και όλων όσοι δολοφονήθηκαν και τραυματίστηκαν στις παρόμοιες επιθέσεις που ακολούθησαν σε ολόκληρο τον κόσμο.