Χάρη στην πολυετή αυτοοργάνωση των βασικών υπηρεσιών τους, η εμπειρία των Ζαπατίστας προσφέρει μια εμπνευσμένη, εναλλακτική λύση απέναντι στο σημερινό εξαντλητικό για την σωματική και ψυχική υγεία καπιταλιστικό μοντέλο.
Την 1η Ιανουαρίου του 2022 συμπληρώθηκαν 28 χρόνια από την επέτειο της πρώτης, οργανωμένης, δημόσιας εμφάνισης του Εθνικού Απελευθερωτικού Στρατού των Ζαπατίστας (EZLN) στο Μεξικό. Μια πρόκληση για το μεγαλύτερο κράτος της Κεντρικής Αμερικής, την πρώτη ημέρα εφαρμογής της Βορειοαμερικανικής Συμφωνίας Ελευθέρων Συναλλαγών NAFTA και μια ενέργεια που διαπέρασε τις ρίζες των Μεξικανών και κινητοποίησε τους αυτόχθονες λαούς της χώρας. Η εμφάνιση του EZLN έδωσε ελπίδα και νόημα σε πολλούς ακτιβιστές και κινήματα στον κόσμο που αναζητούσαν έναν διαφορετικό προσανατολισμό στην πυξίδα της Αριστεράς σε νεοφιλελεύθερους χρόνους.
Το πρωινό της 1ης Ιανουαρίου του 1994, ένας μεγάλος, ιθαγενής στρατός καταλάμβανε την πόλη του Σαν Κριστόμπαλ. Ο άνθρωπος που ξύπνησε τον τότε πρόεδρο του Μεξικού, Κάρλος Σαλίνας, ήταν ο υπουργός Άμυνας, στρατηγός Αντονιόνι Ριβιέλο Μπασάν, ο οποίος ανακοίνωσε ότι μόλις είχε γίνει εξέγερση στην Τσιάπας. Χιλιάδες μασκοφόροι ένοπλοι άνδρες και γυναίκες είχαν καταλάβει πολλές πόλεις της νοτιοανατολικής μεξικανικής πολιτείας. Ονόμαζαν τους εαυτούς τους Ζαπατίστας και το στρατό τους EZLN. Ανακοίνωσαν ποιοι ήταν, τι ήθελαν και τι πρότειναν, και από τότε δεν έχουν σταματήσει να μιλούν για έναν κόσμο διαφορετικά οργανωμένο.
«Μιλήσαμε ο ένας στον άλλο, κοιτάξαμε μέσα μας και εξετάσαμε την ιστορία μας, είδαμε τους μεγαλύτερους γονείς μας να υποφέρουν και να αγωνίζονται, είδαμε τον αγώνα των παππούδων μας, είδαμε τους γονείς μας με οργή στα χέρια τους, είδαμε ότι δεν μας τα είχαν πάρει όλα (…), η αξιοπρέπεια έζησε ξανά στις καρδιές μας και ήμασταν καινούργιοι και οι νεκροί, οι νεκροί μας, είδαν ότι ήμασταν ακόμα νέοι και μας κάλεσαν στην αξιοπρέπεια και τον αγώνα», τόνισαν οι Ζαπατίστας, που έχουν ένα λόγο διαφορετικά πλασμένο, μακριά από τη συμβατικότητα του πολιτικού λόγου.
Η διαρκής πάλη για έναν κόσμο διαφορετικό με βάση την αλληλεγγύη και τη συλλογικότητα
Η πρόσκληση των Ζαπατίστας να πάρουν οι πολίτες τα όπλα δεν βρήκε ανταπόκριση από τον λαό του Μεξικού, ο οποίος, αντί να πάει στα βουνά, βγήκε στους δρόμους για να απαιτήσει ειρήνη και να σταματήσει το στρατό της χώρας από το να εξολοθρεύσει τον EZLN. Ήταν η τεράστια κοινωνική απαίτηση για κατάπαυση του πυρός που ανάγκασε τον πρόεδρο Σαλίνας, στις 12 Ιανουαρίου του 1994, να προχωρήσει σε μονομερή κατάπαυση του πυρός – απόφαση που σεβάστηκε η EZLN. Ο πόλεμος, όμως, στον ζαπατισμό, στην κουλτούρα και την ιδεολογία του συνεχίζεται μέχρι σήμερα, με τη διαφορά ωστόσο ότι το κίνημα έχει αποκτήσει διεθνείς διαστάσεις και ερείσματα. Το κίνημα διατηρεί την αυτονομία του, δημιουργώντας νέα μονοπάτια και ανοίγοντας νέους ορίζοντες στη φαντασία, πέρα από τα στενά όρια και αδιέξοδα της παραδοσιακής αριστεράς.
Οι γυναίκες στο επίκεντρο του κινήματος
Πριν από την εξέγερση των Ζαπατίστας, οι ιθαγενείς γυναίκες στην Τσιάπας συχνά εξαναγκάζονταν σε γάμους σε νεαρή ηλικία. Είχαν 10, 12, μερικές φορές και 14 παιδιά. Δεν μπορούσαν να φύγουν από τα σπίτια τους χωρίς την άδεια του συζύγου ή του πατέρα τους. Επειδή οι γυναίκες ήταν τόσο περιορισμένες στην ιδιωτική σφαίρα, στις δημόσιες υποθέσεις και στη λήψη αποφάσεων στην κοινότητα η κυριαρχία των ανδρών ήταν κάτι παραπάνω από ορατή – και ενοχλητική. Ο EZLN είχε πάντα σαφή δέσμευση για το δικαίωμα των γυναικών να συμμετέχουν σε όλα τα επίπεδα, και οι ηγέτες των Ζαπατίστας επέμεναν σε αυτό από την αρχή. Παρά την αντίσταση ορισμένων ανδρών, υπήρξε έντονη ανταπόκριση από γυναίκες που ήθελαν να συμμετέχουν, που ήθελαν να δουν μια αλλαγή στη ζωή τους και την καθημερινότητά τους. Καθώς οι γυναίκες γίνονταν πολιτικοί ηγέτες, μαχητικές ακτιβίστριες, προάγοντας την υγεία και την εκπαίδευση και συντονίζοντας οικονομικούς συνεταιρισμούς, άρχισαν να συμβάλλουν καθοριστικά στο ζαπατιστικό κίνημα. Αυτό, με τη σειρά του, οδήγησε σε μια σειρά αλλαγών συνολικά στις κοινότητες.
Το 1993, ο EZLN ψήφισε τον «Επαναστατικό Νόμο για τις Γυναίκες», ο οποίος διασφάλιζε θεμελιώδη δικαιώματα, όπως το δικαίωμα στη δημόσια και πολιτική συμμετοχή, στην απαλλαγή από τη βία, στην επιλογή του ερωτικού συντρόφου και στην απόφαση για τον αριθμό των παιδιών που θα αποκτήσουν, στην εκπαίδευση και την υγειονομική περίθαλψη. Αυτός ο νόμος αποτέλεσε τον ακρογωνιαίο λίθο για τα δικαιώματα των γυναικών στην περιοχή των Ζαπατίστας και ένα εργαλείο για τις γυναίκες ώστε να ασκούν αυτά τα δικαιώματα. Σήμερα, 30 σχεδόν χρόνια μετά, το ζαπατίστικο κίνημα διαπνέεται από φεμινιστικές αρχές – μια κατάκτηση καθοριστική για την εξέλιξη του κινήματος. Ο EZLN ανέπτυξε μια πολύ πιο διαφοροποιημένη ανάλυση του φύλου και αναζήτησε τρόπους για να αντιμετωπίσει πραγματικά την πατριαρχία, με πολλούς ακαδημαϊκούς στις ΗΠΑ και την Ευρώπη να αξιοποιούν ως παράδειγμα τον τρόπο εσωτερικής λειτουργίας των κοινοτήτων στην Τσιάπας.
«Para Todos Todo, Para Nosotros Nada»
«Τα πάντα για όλους, τίποτα για εμάς» είναι ένα από τα κυρίαρχα μότο των Ζαπατίστας. Η λειτουργία της αυτόνομης κυβέρνησης, των σχολείων και των κλινικών, καθώς και άλλων συλλογικών έργων, χρηματοδοτείται από τα έσοδα των συνεταιρισμών και των συλλογικοτήτων γης. Αυτά βρίσκονται στο επίκεντρο του στόχου των Ζαπατίστας να επιτύχουν οικονομική αυτάρκεια από το κράτος και να οικοδομήσουν μια οικονομία που θα βασίζεται στη δίκαιη κατανομή των πόρων. Ενώ οι συνεταιρισμοί και οι κολεκτίβες συνυπάρχουν με την οικογενειακή γη και την ατομική επιχειρηματικότητα, η συμμετοχή στις συλλογικές εργασίες σε εκ περιτροπής βάση είναι υποχρεωτική. Υπάρχουν επίσης λαϊκές τράπεζες με τη μορφή ανακυκλούμενων ταμείων που χορηγούν χαμηλότοκα δάνεια στα μέλη των κοινοτήτων. Αυτές οι τράπεζες δημιουργούν κεφάλαια που επενδύονται σε νέα συλλογικά έργα. Ορισμένες συλλογικότητες διαμορφώνονται αποκλειστικά από γυναίκες, ώστε να ενισχύεται ο ρόλος τους στο πλαίσιο της κοινότητας.
Ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός
Όπως παρατηρούν οι περισσότεροι συμμετέχοντες του ζαπατιστικού εγχειρήματος, ξένοι που βρέθηκαν στην Τσιάπας για να μελετήσουν το μοντέλο αυτοδιαχείρισης, οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει το κίνημα είναι πολλές. Κυμαίνονται από τις αποστασίες ως αποτέλεσμα της συνδιαλλαγής με την κυβέρνηση μέσω επιδοτήσεων και προγραμμάτων βελτίωσης, μέχρι την εξάρτηση από τη χρηματοδότηση από ΜΚΟ, την επιμονή πατριαρχικών τάσεων και εσωτερικών ανισοτήτων. Ωστόσο, παρά τις προκλήσεις, στα 28 χρόνια του αγώνα τους για αυτονομία, οι Ζαπατίστας έχουν οικοδομήσει λειτουργικές κοινωνικές ρυθμίσεις που βασίζονται στη δημοκρατία «από τα κάτω», τη συνεργασία και την κοινοτική δικαιοσύνη, αρχές που θέτουν την ευημερία της κοινότητας πάνω από το ατομικό κέρδος.
Μέσω αυτών των ρυθμίσεων, οι ζαπατιστικές κοινότητες εξασφάλισαν δικαιώματα, προστασία και βασικές ανάγκες που το μεξικανικό κράτος τους αρνήθηκε ή απέτυχε να τους παράσχει. Χάρη στην πολυετή αυτοοργάνωση των βασικών υπηρεσιών τους, η εμπειρία των Ζαπατίστας προσφέρει μια εμπνευσμένη κοινοτική, εναλλακτική λύση απέναντι στο σημερινό εξαντλητικό για την σωματική και ψυχική υγεία καπιταλιστικό μοντέλο. Τίποτα δεν είναι τέλειο και όλα μπορούν να βελτιωθούν και αυτή είναι μια θέση την οποία πιστεύουν πολλοί στο κίνημα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου