Εικόνα από anixneuseis.gr
Το τέλος της Μεγάλης Παρέκκλισης
Μπορούμε να μιλάμε σήμερα για «αμερικανική ηγεμονία»; Για «μονοπολισμό»; Για «το τέλος της Ιστορίας»; Για «δημοκρατίες» και «αυταρχίες»; Για «παγκοσμιοποίηση», όπως τουλάχιστον τη γνωρίζαμε; Μπορούμε με τέτοιους όρους και αναλυτικά εργαλεία να κατανοήσουμε, επί παραδείγματι, τον πόλεμο της Ουκρανίας ή την εξελισσόμενη τραπεζική κρίση; Και, εν πάση περιπτώσει, τι από αυτά που γνωρίζαμε μέχρι πρότινος συνεχίζει να ισχύει σε έναν κόσμο που αλλάζει άρδην;
Στο εξαιρετικά επίκαιρο βιβλίο του, «Το τέλος της Μεγάλης Παρέκκλισης: από την Ουκρανία και την πανδημία στη νέα πλανητική τάξη» (εκδ. Τόπος/mέta, Μάρτιος 2023, 362 σελίδες), ο Δημήτρης Β. Πεπόνης καταπιάνεται με τις ιλιγγιώδεις αλλαγές στις διεθνείς σχέσεις και την παγκόσμια οικονομία ως σύστοιχες της αποκαθήλωσης της δυτικοκεντρικής οικονομικοπολιτικής πρωτοκαθεδρίας.
Η κεντρική θέση του Πεπόνη είναι ότι σήμερα βιώνουμε το τέλος «(α) ενός κύκλου περίπου τριάντα ετών, με το τέλος της μεταψυχροπολεμικής –και αμερικανοκεντρικής– τάξης∙ (β) ενός κύκλου περίπου ογδόντα ετών, με το τέλος του μεταπολεμικού –και δυτικοκεντρικού, ή ορθότερα βορειοκεντρικού– κόσμου∙ και (γ) ενός κύκλου περίπου διακοσίων ετών: την ολοκλήρωση μιας μεγάλης εποχής, ευρωκεντρικής αρχικά και δυτικοκεντρικής στη συνέχεια […] – το τέλος της Εποχής της Μεγάλης Παρέκκλισης».
Ο όρος «Μεγάλη Παρέκκλιση» περιγράφει, για τον συγγραφέα, την εκτροπή από τον ιστορικό κανόνα της οικονομικής πρωτοκαθεδρίας της ασιατικής ηπείρου από τον 1ο μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα μ.Χ. μέσω της ισχυροποίησης του εκτοπίσματος της Δυτικής Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής.
Η μεταβολή αυτής της ιστορικής πραγματικότητας φτάνει στις ημέρες μας στο τέλος της, ώστε να τελεστεί, υπό νέες συνθήκες, μέσα και μορφές, η επιστροφή του κέντρου βάρους του διεθνούς συστήματος στο φυσικό του –υπό την έννοια της μακράς διάρκειας– σημείο.
Οι ιλιγγιώδεις σύγχρονες εξελίξεις καταδεικνύουν πρωτοφανείς αλλαγές στη γνωστή σε εμάς Ιστορία. Υπό μια δυτικοκεντρική ματιά, η κατάσταση εξαίρεσης φαίνεται να αποτελεί καθημερινή, «φυσιολογική» συνθήκη.
Ο Πεπόνης, παραθέτοντας στοιχεία μιας γεωπολιτικής γενεαλογίας, όπως και μέσω οικονομικών, δημογραφικών και γεωφυσικών, μεταξύ άλλων, αναλύσεων, καθιστά σαφές ότι η επικέντρωση στα δομικά αίτια της κρίσης, και όχι στα επιμέρους συμπτώματά της, οδηγεί στη δυνατότητα ψηλάφησης μιας συσκοτισμένης ευρύτερης εικόνας, της οποίας την ύπαρξη είχαμε αγνοήσει.
Το ουσιαστικό πόρισμα του τέλους της «Εποχής της Μεγάλης Παρέκκλισης» είναι η αναπόφευκτη επακόλουθη διάσπαση του οικονομικοπολιτικού συστήματος σε πολλαπλές, περιφερειακές τάξεις, δηλαδή η διαμόρφωση μιας νέας, μη μονοπολικής αλλά πολυκεντρικής και πολυμερούς παγκοσμιοποίησης, η οποία θα καθοριστεί από την επιστροφή των παραδοσιακών εξωδυτικών κέντρων υπό νέα οικονομικά και πολιτισμικά πρότυπα.
Εστιάζοντας την προσοχή μας όχι στον άξονα Δύσης-Ανατολής αλλά στον άξονα Βορρά-Νότου, είναι δυνατό να διαπιστώσουμε τις ταυτόχρονες και αλληλοσυστατικές εξελίξεις της αποκαθήλωσης της δυτικοκεντρικής ιδεολογίας και ιστοριογραφίας και της αναβίωσης παλαιότατων γεωιστορικών χώρων και σχέσεων υπό τη μορφή ενός νέου «ανατολικού ζητήματος» και ανταγωνισμού των μεγάλων δυνάμεων.
Κατά τον συγγραφέα, η αναίρεση του δυτικοκεντρισμού της παγκοσμιοποίησης είναι κάτι το οποίο η Ουάσινγκτον έχει αντιληφθεί, δίχως ωστόσο να φαίνεται ικανή/πρόθυμη να το αποδεχθεί. Οι ΗΠΑ συνεχίζουν τις απόπειρες επαναβεβαίωσης της αμερικανοκεντρικής ηγεμονικής διάρθρωσης του πλανητικού συστήματος, καθώς σε αντίθετη περίπτωση θα βίωναν την απώλεια της αποκλειστικότητας της οικουμενικότητας – τη δεσμευτική (για όλο τον υπόλοιπο πλανήτη) ισχύ των «δυτικών» αξιών.
Οι ΗΠΑ γνωρίζουν, άλλωστε, πολύ καλά ότι το δίκαιο πηγάζει από το γεγονός: έχουν, με άλλα λόγια, πλήρη επίγνωση της κανονιστικής ισχύος του πραγματικού. Η στρατηγική τους, ωστόσο, είναι ιδιαίτερα παρωχημένη (λ.χ. οικονομικές κυρώσεις, στοχοποίηση καθεστώτων ως «αυταρχικών» στο ψευδές δίπολο «δημοκρατία/αυταρχία», επαναχρησιμοποίηση ψυχροπολεμικών αφηγημάτων και ούτω καθεξής), κάτι που προδίδει τη νέα ιστορική στιγμή στην οποία βρισκόμαστε. Οπως το θέτει ο συγγραφέας, «τα επίδικα όχι απλώς παραμένουν πολιτικά, ιστορικά και θεσμικά ανεπίλυτα –εξ ου και επιστρέφουν–, αλλά επιπλέον η σημασία τους εμπλουτίζεται με το πέρασμα του χρόνου».
Προς αυτό, οι συχνές ερμηνευτικές παρανοήσεις μας δεν είναι δίχως αιτία, καθώς οφείλονται στην ιδεολογικοποιημένη ιστοριογραφία που προέκυψε από τη διατλαντική μονοπολική στιγμή. Τα σύμβολα όμως έχουν αποσαθρωθεί.
Η αποδυτικοποίηση ως καταστατική εξάρθρωση έχει ήδη τελεστεί. Ο Πεπόνης, αποδομώντας τα συνήθη ερμηνευτικά στεγανά και διευρύνοντας τα γεωγραφικά και εννοιολογικά πλαίσια ανάλυσης, κατασκευάζει ένα πλέγμα αλλεπάλληλων στιβάδων και αναρίθμητων δυνατών συνδέσεων ανάμεσα σε δεδομένα και σημεία κομβικής σημασίας.
Με αυτόν τον τρόπο, αναδεικνύει με ενάργεια ιστορικές και γεωπολιτικές κινήσεις και προκαλεί την απομάγευση του σύγχρονου κόσμου από το αφήγημα περί της αμερικανοευρωπαϊκής παντοτινής ισχύος και του τέλους της Ιστορίας, φανερώνοντας ότι κάτι που βρισκόταν έξω από αυτό το αφήγημα, ή ίσως και στον πυρήνα του, κάτι το οποίο αυτό το αφήγημα απέκλειε, ή και προϋπέθετε, είχε παραμείνει ανείπωτο: το αναπόφευκτο τέλος ενός κόσμου.
*Κάτοχος διπλώματος μεταπτυχιακών σπουδών στην Πολιτική Θεωρία από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου