Ο γυναικολόγος υπολόγιζε ότι ο τοκετός θα γινόταν το τελευταίο δεκαήμερο του Μαρτίου. Ο γιος τους θα γεννιόταν, βάσει προγραμματισμού, στην Αθήνα. Στη Σίφνο δεν υπάρχει νοσοκομείο και το κέντρο υγείας δεν θα μπορούσε να αντιμετωπίσει οτιδήποτε έκτακτο κατά τη διάρκεια του τοκετού.

Δύο μέρες πριν την προγραμματισμένη αναχώρησή τους για Αθήνα, ξεκίνησαν οι πόνοι της γέννας. Το πλοίο για τον Πειραιά είχε φύγει λίγες ώρες νωρίτερα — το επόμενο θα ερχόταν μετά από δύο μέρες. Στο κέντρο υγείας τους είπαν ότι ελικόπτερο του ΕΚΑΒ πρέπει να την μεταφέρει άμεσα στην Αθήνα.

Ο γιος της Βιβής Κόμη και του Ανδρέα Καλόγηρου γεννήθηκε στον αέρα, πάνω από τη Σύρο. Το ελικόπτερο άλλαξε πορεία τελευταία στιγμή και προσγειώθηκε στο νησί. Στο ελικόπτερο επέβαιναν η μητέρα, η μαία της Σίφνου, ο γιατρός του ΕΚΑΒ και το πλήρωμα. 

Ο γιος τους γεννήθηκε πριν από 14 χρόνια. Όμως μέχρι και σήμερα, οι γυναίκες της Σίφνου αναγκάζονται να γεννήσουν μακριά από τον τόπο τους. 

Στο πλαίσιο διασυνοριακής έρευνας, που δημοσιεύεται σήμερα στο Solomon, τέσσερις δημοσιογράφοι εξέτασαν τις πραγματικότητες των νέων μητέρων που γεννούν σε Ελλάδα, Ιταλία, Ουγγαρία και Ηνωμένο Βασίλειο.

Δημιουργήσαμε ένα ερωτηματολόγιο που, συνολικά στις τέσσερις χώρες, συμπλήρωσαν περισσότερες από 700 μητέρες. Στην Ελλάδα, όπου τόσο η κυβέρνηση όσο και η αντιπολίτευση προτάσσουν το δημογραφικό ως προτεραιότητα, η έρευνά μας εστίασε στα νησιά του Αιγαίου. Μιλήσαμε με μητέρες και εγκύους, με μαίες/μαιευτές, ειδικούς ψυχικής υγείας, οργανώσεις και επαγγελματίες με εμπειρία στο ζήτημα της περιγεννητικής φροντίδας.

Στην Ελλάδα, το ερωτηματολόγιο συμπληρώθηκε από 262 μητέρες από 40 διαφορετικά νησιά του Αιγαίου, οι οποίες γέννησαν μέσα σε ένα χρονικό διάστημα 35 ετών: από το 1990 μέχρι το 2025. 

Από την έρευνα προκύπτει: 

  • Δύο στις τρεις (65%) μητέρες χρειάστηκε να φύγουν από το νησί τους για να γεννήσουν με ασφάλεια, κυρίως λόγω ανεπαρκειών σε υποδομές υγείας και υγειονομικό προσωπικό. Στα νησιά, η περιορισμένη πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας επιβαρύνει επιπλέον ψυχολογικά τις μητέρες και τους νέους γονείς. 
  • Παρότι τόσο η εγκυμοσύνη, όσο και η λοχεία αποτελούν μία ιδιαίτερα ευάλωτη περίοδο σωματικά και ψυχολογικά, το 76% απάντησε πως κανένας επαγγελματίας υγείας δεν τους ρώτησε για τη συναισθηματική τους κατάσταση.
  • Μετά τον τοκετό, μία στις δύο μητέρες ένιωθε αγχωμένη και ανήσυχη, ενώ τέσσερις στις δέκα αισθάνονταν μόνες και απομονωμένες.
  • Το 51% των συμμετεχουσών είπε πως κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου σκέφτηκε να απευθυνθεί σε ειδικό ψυχικής υγείας, όμως μόνο το 30% πράγματι το έκανε. Εκείνες που τελικά δεν απευθύνθηκαν είπαν ότι αισθάνονταν ότι μπορούν να τα καταφέρουν μόνες τους αλλά και ότι οι υπηρεσίες αυτές δεν ήταν εύκολα προσβάσιμες – ήταν πολύ μακριά ή πολύ ακριβές.

[Για τη μεθοδολογία που ακολουθήθηκε στο ερωτηματολόγιο, καθώς και για αναλυτικότερα ευρήματα, μπορείτε να ανατρέξετε εδώ].

Μεταφορά με σινούκ, καΐκι, αεροπλάνο

Τα τελευταία χρόνια, ο Δημήτρης Μουντάκης φέρνει στον κόσμο τα παιδιά των γυναικών που, τις προηγούμενες δεκαετίες, επίσης γεννήθηκαν στα χέρια του. Είναι μαιευτής στο Κρατικό Θεραπευτήριο Λέρου από το 1991.

Ο Μουντάκης λέει ότι το νοσοκομείο δεν ήταν ποτέ επαρκώς στελεχωμένο και εξοπλισμένο, ενώ εκτιμά ότι αυτή τη στιγμή λειτουργεί με το 70% του προσωπικού που χρειάζεται. Όταν ξεκίνησε να δουλεύει στη Λέρο, το νοσοκομείο δεν διέθετε ούτε υπέρηχο. 

Όμως η ιδιαιτερότητα της Λέρου έγκειται στο ότι η απουσία της μοναδικής αναισθησιολόγου, για οποιονδήποτε λόγο, «υποβιβάζει» το νοσοκομείο σε κέντρο υγείας, αφού δεν υπάρχει η δυνατότητα να πραγματοποιηθούν χειρουργεία.

Έτσι, πολλές γυναίκες από τη Λέρο αποφασίζουν να γεννήσουν αλλού, προκειμένου να είναι βέβαιες ότι θα λάβουν τη φροντίδα που πιθανώς να χρειαστούν εκτάκτως κατά τη διάρκεια του τοκετού.

«Αν κάτι πάει στραβά ή αν βλέπουμε κάτι που δεν μας αρέσει, πρέπει να φύγει η γυναίκα, να πάει σε κεντρικό νοσοκομείο. Δεν μπορούμε εδώ να αντιμετωπίσουμε τις δυσκολίες», λέει ο Μουντάκης. 

Σε περίπτωση απουσίας της αναισθησιολόγου, το ιατρικό προσωπικό δεν θα πάρει το ρίσκο να αναλάβει τη γυναίκα. Σκάφος του Λιμενικού θα μεταφέρει την έγκυο στην Κάλυμνο, που βρίσκεται μία ώρα μακριά από το νησί, και διαθέτει μεγαλύτερο και πληρέστερα εξοπλισμένο νοσοκομείο. 

Όμως ακόμη και η μεταφορά ενός ασθενούς σε άλλο νησί δεν είναι πάντα εύκολη υπόθεση και εξαρτάται από έναν ανεξέλεγκτο παράγοντα: τον καιρό. Ο Δημήτρης Μουντάκης λέει ότι, όσα χρόνια είναι μαιευτής στη Λέρο, έχει συνοδεύσει εγκύους σε άλλο νοσοκομείο σε κάθε μέσο: σε σινούκ, σε αεροπλάνο, σε καΐκι, σε τορπιλάκατο.

Θυμάται χαρακτηριστικά τη διακομιδή εγκύου στις αρχές του 2000, η οποία έπρεπε να κάνει καισαρική ενώ ο αναισθησιολόγος της Λέρου απουσίαζε. Για να μεταφερθεί στην Κάλυμνο, το φορείο της γυναίκας είχε δεθεί πάνω στην πλώρη ενός σκάφους, ενώ τα κύματα περνούσαν από πάνω τους. 

«Εδώ, όταν έχει κακοκαιρία, ξεκινάμε τις προσευχές», λέει. 

Η διαχρονικότητα του προβλήματος είναι προφανής και στις απαντήσεις του ερωτηματολογίου.

Το 2025, μητέρα από τη Σύρο, γέννησε αλλού καθώς δεν ήταν σίγουρη ότι το νοσοκομείο θα μπορούσε να ανταποκριθεί πλήρως σε κάτι έκτακτο λόγω ανεπάρκειας σε προσωπικό και εξοπλισμό: «Ήξερα ότι θα χρειαστώ καισαρική και δεν εμπιστευόμουν το νοσοκομείο για την αντιμετώπιση κάποιας επείγουσας κατάστασης. Από άποψη εξοπλισμού κυρίως, αλλά και προσωπικού φυσικά, αφού είναι υποστελεχωμένο δυστυχώς».

Αντίστοιχα, τους ίδιους λόγους ανέφερε μητέρα από τη Σύρο που γέννησε το 2012 και το 2014: «Έλλειψη υλικοτεχνικών υγειονομικών υποδομών και ιατρών».

Έλλειψη νοσοκομείων και μαιευτηρίων

To 2023, ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) και το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για τα Συστήματα και τις Πολιτικές Υγείας, σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, δημοσίευσαν έκθεση για την κατάσταση της υγείας στην Ελλάδα. 

Η έκθεση επισημαίνει το ζήτημα της προσβασιμότητας στο σύστημα υγείας: το 2022 η Ελλάδα ήταν η δεύτερη χώρα στην ΕΕ με το υψηλότερο ποσοστό μη ικανοποιούμενων αναγκών για ιατρική περίθαλψη. Συγκεκριμένα, το 9% του πληθυσμού στην Ελλάδα απάντησε πως δεν ικανοποίησε ανάγκες για ιατρική εξέταση λόγω του κόστους, της απόστασης που έπρεπε να διανυθεί ή του χρόνου αναμονής. Ο ευρωπαϊκός μέσος όρος την ίδια χρονιά ήταν στο 2,2%.

Στην έκθεση γίνεται ειδική μνεία στην περιορισμένη πρόσβαση που έχουν οι κάτοικοι των ελληνικών νησιών στο σύστημα υγείας: «οι ελληνικές περιφέρειες, και ειδικότερα εκείνες με απομακρυσμένες και νησιωτικές περιοχές, αντιμετωπίζουν σημαντικές προκλήσεις όσον αφορά τη χαμηλή προσβασιμότητα στην υγειονομική περίθαλψη εντός των κοινοτήτων τους».

Την ίδια χρονιά, το 2023, ο τότε υπουργός Υγείας Μιχάλης Χρυσοχοΐδης εξήγγειλε ότι «αυτή θα είναι η τετραετία της υγείας». Όμως, τουλάχιστον για το Αιγαίο, τα ευρήματα της έρευνάς μας αναδεικνύουν μία διαφορετική εικόνα.

Από τις 262 γυναίκες που συμπλήρωσαν το ερωτηματολόγιο του Solomon, 169 γυναίκες  απάντησαν ότι χρειάστηκε να γεννήσουν αλλού. Εξ αυτών:

  • το 34% απέδωσε την απόφασή του στην έλλειψη νοσοκομείου ή μαιευτηρίου στο νησί που διέμενε,
  • το 26% είπε πως δεν γέννησε στο νησί του λόγω ελλείψεων στο υγειονομικό προσωπικό: το νησί μπορεί να μην είχε γυναικολόγο, μαία ή αναισθησιολόγο,
  • τo 17% γέννησε αλλού λόγω ανεπαρκειών σε υποδομές και υπηρεσίες (π.χ. έλλειψη θερμοκοιτίδας).

Αποστείλαμε ερωτήματα στο Υπουργείο Υγείας σε σχέση με την προσβασιμότητα στο σύστημα υγείας αλλά και για τα προγράμματα του Υπουργείου που αφορούν στην περιγεννητική φροντίδα. Μέχρι και τη δημοσίευση της έρευνας, δεν λάβαμε κάποια απάντηση.

Άγχος και στρες για τους νέους γονείς

Μεταξύ 2022-2023, η Φαιναρέτη, Μη Κυβερνητική Οργάνωση (ΜΚΟ) που δραστηριοποιείται στον τομέα της περιγεννητικής φροντίδας, υλοποίησε το «Πρόγραμμα Υποστήριξης Εγκύων και Νέων Γονέων Κατοίκων Μικρών Νησιών» με χρηματοδότηση της Γενικής Γραμματείας Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής.

Το πρόγραμμα απευθυνόταν σε νησιά με μόνιμο πληθυσμό μικρότερο των 5.000 κατοίκων, και περιελάμβανε ψηφιακές ατομικές και ομαδικές συνεδρίες ψυχολογικής υποστήριξης και ψυχοθεραπείας, καθώς και συμβουλευτική γύρω από ζητήματα περιγεννητικής φροντίδας.

Η Φαιναρέτη μοιράστηκε με το Solomon κάποια από τα συμπεράσματα που προέκυψαν από την υλοποίηση του προγράμματος. Ένα από αυτά ήταν ότι η έλλειψη πρωτοβάθμιων υπηρεσιών υγείας αποτελεί μία από τις βασικές προκλήσεις των κατοίκων των συγκεκριμένων νησιών, τόσο κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, όσο και μετά τον τοκετό.

«Η έλλειψη υπηρεσιών περιγεννητικής φροντίδας και εξειδικευμένων επαγγελματιών υγείας προκαλεί άγχος και στρες στους μελλοντικούς και νέους γονείς», επισημαίνει  η οργάνωση.

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα η εγκυμοσύνη να «συνοδεύεται από έντονο άγχος, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις επειγουσών ιατρικών/μαιευτικών καταστάσεων».

Τον Φεβρουάριο του 2025, η τότε υπουργός του Υπ. Οικογένειας και Κοινωνικής Συνοχής συναντήθηκε με τον υφυπουργό Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής, Στέφανο Γκίκα. Στη συνάντηση αποφασίστηκε τα δύο Υπουργεία να υπογράψουν ένα μνημόνιο συνεργασίας με στόχο τη διαμόρφωση πολιτικών για τη στήριξη της οικογένειας και την προστασία της μητρότητας στα νησιά.

Μερικά από τα υπό συζήτηση μέτρα ήταν η δημιουργία σχολών γονέων, η θέσπιση πολιτικών καταπολέμησης του στίγματος της ψυχικής νόσου, καθώς και η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση σχετικά με θέματα προγεννητικής εκπαίδευσης και προετοιμασίας για τον τοκετό και τη γονεϊκότητα. 

«Εγκαινιάζουμε μια κοινή πρωτοβουλία για άντληση ευρωπαϊκών πόρων και προγραμμάτων για την υποστήριξη της γονεϊκότητας στα νησιά», είχε πει η τότε Υπουργός. Ωστόσο, στο πλαίσιο της έρευνας, εκπρόσωπος του Υπ. Οικογένειας και Κοινωνικής Συνοχής είπε στο Solomon ότι μέχρι στιγμής δεν έχει υπογραφεί κάτι.

Το κοινωνικό στίγμα

Η Θεανώ Γκέσογλου είναι ψυχίατρος και ψυχοθεραπεύτρια με εξειδίκευση στην περιγεννητική ψυχιατρική. Είναι επιστημονική συνεργάτης στη Β’ Ψυχιατρική Κλινική του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ), ενώ συνεργάζεται και με την κλινική των Γυναικών στο Αιγινήτειο Νοσοκομείο της Αθήνας.

H Γκέσογλου αναφέρει τον όρο matrescence. Πρόκειται για έναν όρο που εισήχθη τη δεκαετία του 1970 και παρομοιάζει τη μετάβαση στη μητρότητα με το αναπτυξιακό στάδιο της εφηβείας (adolescence), τόσο σε ορμονολογικό όσο και σε ψυχοκοινωνικό επίπεδο. 

«Είναι ένας πληθυσμός», λέει η Θεανώ Γκέσογλου, «ο οποίος έχει πολύ μεγάλη ανάγκη από ιδιαίτερη φροντίδα», και αυτό γιατί οι αλλαγές που συντελούνται κατά τη διάρκεια της περιγεννητικής περιόδου, και ειδικά του πρώτου λοχειακού τριμήνου, είναι τεράστιες. 

Η επιστημονική έρευνα δείχνει ότι η επιλόχειος κατάθλιψη επηρεάζει περίπου το 14% του πληθυσμού, ενώ σπανιότερα μπορεί να εκδηλωθούν συμπτώματα επιλόχειου ψύχωσης (1 ανά 1.000 γεννήσεις). Όμως οι μητέρες που τελικά θα απευθυνθούν σε ειδικό ψυχικής υγείας αποτελούν, για μια σειρά από λόγους, μειοψηφία.

Η Θεανώ Γκέσογλου αναφέρει ότι περίπου 6 με 7 στις 10 γυναίκες δεν θα αναζητήσουν βοήθεια. Αυτό επιβεβαιώνεται και από τις απαντήσεις που λάβαμε από το ερωτηματολόγιο: το 70% των συμμετεχουσών δεν απευθύνθηκε σε ειδικό ψυχικής υγείας κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης ή μετά τον τοκετό, παρότι περισσότερες από τις μισές σκέφτηκαν να το κάνουν. 

Ένας από τους λόγους που δεν αναζητούν βοήθεια, λέει η Γκέσογλου, είναι το στίγμα. Η αφήγηση γύρω από το «θαύμα της μητρότητας» εμποδίζει πολλές γυναίκες να μοιραστούν πιο δυσάρεστα συναισθήματα γύρω από την εγκυμοσύνη και τη μητρότητα.

Από το σύνολο των γυναικών που απάντησαν στο ερωτηματολόγιο του Solomon ότι δεν απευθύνθηκαν σε κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας, το 50% είπε ότι θεωρούσε ότι «μπορεί να τα καταφέρει μόνη της», ενώ ένα 6% απάντησε ότι φοβήθηκε ότι θα κριθεί από τον/την σύντροφο ή άλλα μέλη της οικογένειας.

Το ζήτημα του στίγματος αναφέρθηκε και από την Φαιναρέτη, όταν «έκλεισε» το πρόγραμμα στα μικρά νησιά: «Οι κάτοικοι μικρών ή απομακρυσμένων ελληνικών νησιών αντιμετωπίζουν ιδιαίτερες δυσκολίες κατά την εγκυμοσύνη και την πρώιμη γονεϊκότητα, κυρίως λόγω της έλλειψης πρωτοβάθμιων υπηρεσιών υγείας, της έλλειψης περιγεννητικής εκπαίδευσης και του κοινωνικού στίγματος που περιβάλλει τα θέματα ψυχικής υγείας».

Συστημικά κενά σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας

Όμως, πέρα από το κοινωνικό στίγμα, από τις απαντήσεις προκύπτουν και τα συστημικά κενά γύρω από το κομμάτι της περιγεννητικής φροντίδας:

  • τέσσερις στις δέκα μητέρες (42%) απάντησαν πως ο λόγος που δεν απευθύνθηκαν σε ειδικό ψυχικής υγείας ήταν επειδή οι υπηρεσίες αυτές δεν ήταν προσβάσιμες – είτε λόγω απόστασης, είτε λόγω κόστους.
  • δύο στις δέκα (19%) είπαν ότι δεν έλαβαν βοήθεια γιατί δεν υπήρχε κάποιος άλλος να κρατήσει το παιδί.

Οι μαρτυρίες που κατέγραψε το Solomon είναι ενδεικτικές της απομόνωσης και της δυσφορίας που βιώνουν πολλές γυναίκες, ιδιαίτερα μετά τον τοκετό. 

Μητέρα από τη Σαντορίνη μας έγραψε στη φόρμα: «Αισθανόμουν πλήρως μόνη […] Κοινωνικές υπηρεσίες μηδέν ενώ χρήματα για ιδιωτική ψυχολογική υποστήριξη δεν περισσεύουν». 

Αντίστοιχα, μητέρα από τη Ρόδο έγραψε: «Έλεγα απλώς στον εαυτό μου να κάνει υπομονή, να περάσει και αυτή η μέρα και μετά ένιωθα ενοχες, μοναξιά και ότι δεν έχω καθόλου τον έλεγχο».

Η συστημική φύση του ζητήματος, ωστόσο, εδράζεται και αλλού: το 76% των συμμετεχουσών στην έρευνα απάντησε πως κανένας επαγγελματίας υγείας δεν τις ρώτησε για τη συναισθηματική τους κατάσταση.

Η Θεανώ Γκέσογλου σχολιάζει ότι δεν έχει παγιωθεί ακόμα μία πρακτική όπου οι επαγγελματίες υγείας θα ρωτήσουν μία γυναίκα πώς αισθάνεται, αν κοιμάται καλά, αν έχει βοήθεια μέσα στο σπίτι, αν υπάρχουν στιγμές που απελπίζεται. Υπογραμμίζει ότι για να απευθύνει κανείς αυτές οι ερωτήσεις, δεν χρειάζεται να είναι ψυχίατρος. Αντιθέτως, θα ήταν χρήσιμο να ενσωματωθούν σε ένα πλαίσιο φροντίδας, όπως οι λοιπές ιατρικές εξετάσεις.

Μεγάλης κλίμακας έρευνα ακαδημαϊκών στην Αυστραλία, που δημοσιεύτηκε το 2022, έδειξε ότι από το σύνολο των γυναικών που εμφάνισαν συμπτώματα κατάθλιψης κατά τη περιγεννητική περίοδο, στο 61% τα συμπτώματα αυτά ήταν αισθητά τόσο κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης όσο και μετά τη γέννηση του βρέφους. Το ποσοστό ανεβαίνει στο 67% για τις γυναίκες που είχαν εμφανίσει συμπτώματα κατάθλιψης και στο παρελθόν.

Η έρευνα καταλήγει υπογραμμίζοντας τη σημασία αξιολόγησης τυχόν συμπτωμάτων κατάθλιψης κατά την περιγεννητική περίοδο. 

Στην ίδια κατεύθυνση, ο Βασίλης Δάγλας, συνιδρυτής και διευθυντής της Φαιναρέτης, επισήμανε στο Solomon πως κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης δημιουργείται ένα «παράθυρο ευκαιρίας»: η εγκυμοσύνη περιλαμβάνει τακτική παρακολούθηση από ιατρούς και είναι κρίσιμο το στελεχιακό δυναμικό να είναι εκπαιδευμένο για να ανιχνεύσουν και να παραπέμψουν σε ειδικό ψυχικής υγείας.

«Πρόθεση της κυβέρνησης να καταργήσει τις υπηρεσίες των Κέντρων Πρόληψης»

H Βαγγελιώ Αμπαζή είναι ψυχολόγος στον Φάρο, μία αστική εταιρεία που ιδρύθηκε στις αρχές του 2000 στη Σάμο με πρωτοβουλία των τοπικών φορέων και συλλόγων, και εποπτεύεται από τον ΕΟΠΑΕ (πρώην ΟΚΑΝΑ). Η ίδια εργάζεται στο Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας στη Σάμο, όμως η εμβέλεια του Φάρου φτάνει στην Ικαρία, αλλά και στους Φούρνους. 

Από το 2010 που εργάζεται εκεί, παρακολουθεί πώς η κοινωνία του νησιού αποκτά ολοένα και μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στο Κέντρο Πρόληψης. «Σε μια μικρή κοινότητα, ένα πολύ βασικό κομμάτι είναι αυτό της εχεμύθειας, δηλαδή του απορρήτου», λέει.

Ο πυρήνας της δουλειάς του Φάρου είναι τα παιδιά, αλλά και όσοι είναι θέσει και φύσει παιδαγωγοί: γονείς, εκπαιδευτικοί, προπονητές. Δουλεύουν τόσο σε ομάδες, όσο και σε ατομικές συνεδρίες συμβουλευτικής, ενώ οι υπηρεσίες που παρέχουν είναι δωρεάν για όλη την κοινότητα. 

Στο πλαίσιο της δουλειάς του Φάρου, λειτουργούν ομάδες εγκύων με στόχο να τις ενδυναμώσουν και να ενισχύσουν το υποστηρικτικό τους δίκτυο. Κατά τη διάρκεια αυτών των συναντήσεων, δίνεται η ευκαιρία στις εγκύους να μοιραστούν προβληματισμούς και ανησυχίες που μπορεί να έχουν γύρω από την ίδια τη διαδικασία της εγκυμοσύνης αλλά και από το γονεϊκό ρόλο συνολικότερα. 

Η Βαγγελιώ Αμπαζή, πέρα από ψυχολόγος στο Κέντρο Πρόληψης της Σάμου, είναι και Γραμματέας στο Πανελλαδικό Σωματείο Εργαζομένων στα Κέντρα Πρόληψης.

Θεωρεί ότι η πρόθεση της κυβέρνησης είναι να αποδυναμώσει και τελικά να καταργήσει τις υπηρεσίες των Κέντρων Πρόληψης, προωθώντας το άνοιγμα υπηρεσιών με ΕΣΠΑ. Μέχρι τώρα, τα Κέντρα Πρόληψης λαμβάνουν τη μισή τους χρηματοδότηση από το υπουργείο Υγείας και την άλλη μισή από το υπουργείο Εσωτερικών.

Ο νέος νόμος για την Ολοκλήρωση της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης, ο οποίος ψηφίστηκε το 2024 και ενοποίησε τα προγράμματα απεξάρτησης (ΚΕΘΕΑ, 18 Άνω, ΟΚΑΝΑ) υπό την ομπρέλα του ΕΟΠΑΕ, διατηρεί τη σύμβαση με τα Κέντρα Πρόληψης μέχρι το 2027, αφήνωντας αναπάντητο το τι θα γίνει στη συνέχεια.

Ανάγκη για υποστήριξη από μαία

Στο ερωτηματολόγιο ρωτήσαμε τις συμμετέχουσες τι είδους βοήθεια θα ήθελαν κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, αλλά και μετά τον τοκετό. Πολλές μητέρες μάς έγραψαν ότι αυτό που είχαν πραγματικά ανάγκη ήταν (δωρεάν) ψυχολογική υποστήριξη. 

Υπήρχε όμως ένα ακόμη αίτημα που συναντήσαμε επαναλειμμένα και αυτό ήταν σταθερή υποστήριξη από μαία.

Η Εριφύλη Κωστοπούλου είναι ανεξάρτητη μαία στο νησί της Λέσβου. Για ένα διάστημα δούλεψε στο νοσοκομείο της Μυτιλήνης. Πρόκειται για ένα μεγάλο νοσοκομείο με γιατρούς των περισσότερων ειδικοτήτων που υποστηρίζει τόσο της βασικές, όσο και πιο εξειδικευμένες εξετάσεις: πράγματι, από τις έντεκα γυναίκες στην Λέσβο που απάντησαν στο ερωτηματολόγιο του Solomon, μόνο δύο είπαν πως αποφάσισαν να γεννήσουν αλλού. 

Παρόλα αυτά, στο νησί μέχρι σχετικά πρόσφατα, λέει η Εριφύλη Κωστοπούλου, μία έγκυος δεν μπορούσε να κάνει μαθήματα ανώδυνου τοκετού. Λέει ότι υπήρχαν περιπτώσεις γυναικών που ταξίδευαν μέχρι την Αθήνα για να το κάνουν, αφού μέχρι και το 2020 οι διαδικτυακές συναντήσεις δεν ήταν τόσο διαδεδομένες.  

Οι μαίες και οι μαιευτές είναι πολλές φορές συνυφασμένοι με το νοσοκομειακό περιβάλλον, όμως τα τελευταία χρόνια πολλοί αποφασίζουν να ασκήσουν τη δουλειά τους ανεξάρτητα, όπως η Εριφύλη Κωστοπούλου. 

Οι ανεξάρτητες/οι μαίες και μαιευτές αναλαμβάνουν όλη την προετοιμασία της μητέρας ή του ζευγαριού γύρω από τη γονεϊκότητα: παρέχουν μαθήματα ψυχοσωματικής προετοιμασίας και εκπαιδεύουν γύρω από ζητήματα φροντίδας του νεογνού. Σε ορισμένες περιπτώσεις, αναλαμβάνουν ακόμη και την ίδια τη διαδικασία του τοκετού.

Κατά τη λοχειακή περίοδο, υποστηρίζουν τη μητέρα σε ό,τι δυσκολίες πιθανόν προκύψουν (για παράδειγμα με το θηλασμό), ενώ παρακολουθούν τη συναισθηματική της κατάσταση.

«Έχουμε αρχίσει να παίρνουμε πάλι στα χέρια μας τον πραγματικό μας ρόλο και τα επαγγελματικά μας δικαιώματα […] Οι μαίες πλέον κάνουμε αυτό που είναι η δουλειά μας να κάνουμε και το ζητούν και οι γυναίκες αυτό πλέον», λέει. 

Για πολλές μητέρες, η πρώτη επαφή με κάποιον επαγγελματία υγείας μετά τον τοκετό θα είναι στις 40 μέρες, στον έλεγχο λοχείας – εκτός και αν κάποια το ζητήσει νωρίτερα. Οι ανεξάρτητες μαίες ενδεχομένως να καταφέρουν μετά τον τοκετό να ανιχνεύσουν κάποιες ψυχολογικές δυσκολίες και να παραπέμψουν σε ειδικό ψυχικής υγείας εφόσον χρειάζεται.

Η Κωστοπούλου υποστηρίζει ότι ήδη από την περίοδο της εγκυμοσύνης, θα ήταν καλό να παρέχεται έστω μία συνεδρία με ειδικό ψυχικής υγείας για να δοθεί έγκαιρα μεγαλύτερη φροντίδα σε εκείνες που το χρειάζονται αλλά και για να σπάσει το στίγμα γύρω από το ζήτημα.

«Μεγάλη τύχη να μεγαλώνεις παιδί στο Αιγαίο»

Η Βασιλεία Σαμιώτου είναι εκπαιδευτικός και μονογονέας. Γέννησε τον γιο της πριν από 15 χρόνια στην Αθήνα. Ζούσε και ζει στην Ικαρία, αλλά το νοσοκομείο τότε δεν είχε σταθερά γυναικολόγο, και η Βασιλεία χρειαζόταν την ασφάλεια ενός μεγάλου νοσοκομείου. 

Το νοσοκομείο πλέον έχει γυναικολόγο, όμως δεν μπορεί να υποστηρίξει όλες τις εξετάσεις. Ακόμη και για τα αποτελέσματα του ετήσιου γυναικολογικού ελέγχου, σύμφωνα με την ίδια, χρειάζεται κανείς να περιμένει δύο μήνες.

Όταν ο γιος της Βασιλείας ήταν πέντε χρονών, είχε χτυπήσει πολύ άσχημα. Το νοσοκομείο βρίσκεται στον Άγιο Κήρυκο, μιάμιση ώρα από τις Ράχες όπου είναι το σπίτι τους. Το κεφάλι του αιμορραγούσε, ενώ μέχρι να φτάσουν στο νοσοκομείο, ο γιος της είχε σχεδόν λιποθυμήσει στο πίσω κάθισμα του αυτοκινήτου. «Έχασα χρόνια από τη ζωή μου εκείνη τη μέρα από το άγχος».

Στην Ικαρία, η πρόσβαση σε ιατροφαρμακευτική περίθαλψη είναι περιορισμένη, και δωρεάν υπηρεσίες ψυχικής υγείας παρέχονται μόνο από τον Φάρο και το κέντρο της κοινότητας.

Όμως παρά τις προκλήσεις, η Βασιλεία περιγράφει την εμπειρία της μητρότητας στο νησί ως «φανταστική». «Η ζωή είναι πιο ανθρώπινη για τα παιδιά εδώ», λέει. «Είναι μεγάλη τύχη για μια μαμά να βλέπει το παιδί της να μεγαλώνει στο Αιγαίο».

Μαζί με άλλες μαμάδες, έχουν χτίσει μία άτυπη κοινότητα. Μία μαμά θα αναλάβει κάποια μέρα της εβδομάδας να πάρει τα παιδιά και να κάνουν μία δραστηριότητα μαζί – στη θάλασσα, στην πλατεία, στο σπίτι ή αλλού. Έτσι τόσο οι γονείς, όσο και τα παιδιά, αισθάνονται ότι αποτελούν μέρος μιας κοινότητας. 

Η ψυχίατρος Θεανώ Γκέσογλου επισημαίνει ότι για μία γυναίκα, η δημιουργία μιας κοινότητας, η αίσθηση της ασφάλειας, της σύνδεσης, και του μοιράσματος αυτού που συμβαίνει με άλλες γυναίκες, λειτουργούν από από μόνα τους θεραπευτικά. 

«Υπάρχει αυτή η παροιμία που λέει ‘it takes a village to raise a child’ (χρειάζεται ένα ολόκληρο χωριό, για να μεγαλώσει ένα παιδί). Το παιδί έχει πολλαπλές ανάγκες και χρειαζόμαστε βοήθεια και από άλλους φροντιστές, από όλη την κοινωνία», λέει.

Η παρούσα δημοσίευση αποτελεί μέρος διασυνοριακής δημοσιογραφικής έρευνας που πραγματοποιήθηκε σε Ηνωμένο Βασίλειο, Ιταλία, Ουγγαρία και Ελλάδα. Η έρευνα υλοποιήθηκε με την υποστήριξη του Journalismfund Europe. 

ΠΗΓΗ