Νερό: δημόσιο αγαθό υπό πίεση - Από τη Λάρισα στις Κυκλάδες
Ειρήνη Προμπονά
Το νερό δεν είναι απλά ένας φυσικός πόρος. Είναι δείκτης πολιτικής βούλησης, κοινωνικής συνοχής και οικονομικής στρατηγικής. Το 2025, με βάση τις τρέχουσες προβλέψεις και δεδομένα, δύο περιοχές με εντελώς διαφορετικά χαρακτηριστικά, η Λάρισα και οι Κυκλάδες, αποκαλύπτουν τις βαθιές αντιφάσεις της εθνικής πολιτικής για τους υδάτινους πόρους.
Η πρώτη, πλούσια σε υδάτινα αποθέματα, βυθίζεται στην αδράνεια και την κακοδιαχείριση. Η δεύτερη, με ελάχιστους φυσικούς πόρους, παλεύει να επιβιώσει μέσα από αποσπασματικές λύσεις και τουριστική υπερφόρτωση. Και οι δύο περιοχές υπογραμμίζουν την ανάγκη το νερό να παραμείνει δημόσιο αγαθό, προσβάσιμο και προσιτό σε όλους, χωρίς τον κίνδυνο ιδιωτικοποίησης που απειλεί την κοινωνική δικαιοσύνη.
Θεσσαλία: Νερό υπάρχει, αλλά τι γίνεται με την διαχείριση;
Στη Θεσσαλία, η φετινή αρδευτική περίοδος εξελίχθηκε σε καταστροφή. Παρά τις έγκαιρες προειδοποιήσεις των παραγωγών, η καθυστέρηση στη διοχέτευση νερού από τη Λίμνη Πλαστήρα οδήγησε σε εκτεταμένες ζημιές. Πάνω από 10.000 στρέμματα επλήγησαν, εκ των οποίων τα μισά ολοκληρωτικά, ενώ από τα 10 εκατομμύρια κυβικά μέτρα που είχαν συμφωνηθεί, μόλις 1,5 εκατομμύριο έφτασαν στα αντλιοστάσια του ΤΟΕΒ Πηνειού.
Οι αγρότες, βλέποντας τις σοδειές τους να χάνονται, κατέθεσαν μηνυτήρια αναφορά κατά των αρμόδιων φορέων, ζητώντας διερεύνηση για παραλείψεις, σκοπιμότητες ή αμέλεια. Ένας αγρότης από τη Λάρισα περιέγραψε την απόγνωσή του: “Από τα 80 εκατ. κυβικά μέτρα νερού που απελευθερώθηκαν από τη λίμνη, μόλις 1,5 εκατ. κυβικά έφτασαν έως τα μέσα Αυγούστου στα αντλιοστάσια”, αναδεικνύοντας την απελπισία της τοπικής κοινότητας.
Η αρδευτική κρίση δεν είναι μεμονωμένο φαινόμενο. Η Θεσσαλία έχει πληγεί επανειλημμένα από ακραία καιρικά φαινόμενα, με αποκορύφωμα την κακοκαιρία Daniel το φθινόπωρο του 2023. Οι ζημιές από τις πλημμύρες ξεπέρασαν τα 2 δισ. ευρώ, ενώ χιλιάδες στρέμματα έμειναν ακαλλιέργητα λόγω φερτών υλικών και διάβρωσης. Παράλληλα, η ευλογιά των προβάτων οδήγησε σε μαζική απώλεια ζωικού κεφαλαίου, επιτείνοντας την κρίση στην κτηνοτροφία. Η απουσία αντιπλημμυρικών έργων και η έλλειψη στρατηγικής συνεχίζουν να καθιστούν την περιοχή ευάλωτη σε κάθε νέα καταιγίδα.
Οι οικονομικές συνέπειες είναι πολυεπίπεδες. Η πιθανή μείωση της εγχώριας προσφοράς σε βασικά προϊόντα θα οδηγήσει σε αύξηση των εισαγωγών, με υψηλότερο κόστος και εξάρτηση από τρίτες χώρες. Ως αποτέλεσμα όλων αυτών οι πιέσεις στις τιμές μετακυλίονται στον καταναλωτή, ενώ η απώλεια εξαγωγικών δυνατοτήτων στερεί από την ελληνική οικονομία ανταγωνιστικά προϊόντα. Η Θεσσαλία, από σιτοβολώνας της χώρας, μετατρέπεται σε ζώνη επισιτιστικής ανασφάλειας.
Η παραγωγή της Θεσσαλίας
• 1/3 της ελληνικής παραγωγής σκληρού σίτου και κριθαριού
• 38% της παραγωγής βαμβακιού
• 52,8% της παραγωγής βιομηχανικής ντομάτας
• 54,7% των αχλαδιών
• 51,7% των αμυγδάλων
• 26,3% των καρυδιών
• 19,4% του ελληνικού πρόβειου γάλακτος
• 13,7% του ελληνικού κατσικίσιου γάλακτος
• 19,7% του εγχώριου βοείου κρέατος
• 10% του εγχώριου χοιρινού κρέατοςΠηγή: capital.gr
ΔΙΑΒΑΣΤΕ: Αρπαγή γεωργικής γης και νερού: Ένα παγκόσμιο φαινόμενο με ανησυχητικές διαστάσεις και στην Ελλάδα
Κυκλάδες: Λειψυδρία και τουριστική πίεση
Στον αντίποδα, οι Κυκλάδες αντιμετωπίζουν διαχρονικά πρόβλημα λειψυδρίας. Η αφαλάτωση, η συλλογή όμβριων υδάτων και η επαναχρησιμοποίηση είναι εργαλεία επιβίωσης, όχι στρατηγικής. Όπως καταγράφεται στις “Βιώσιμες Κυκλάδες”, πολλές κοινότητες εξακολουθούν να εξαρτώνται από μεταφορά νερού με υδροφόρες, ενώ οι μονάδες αφαλάτωσης υπολειτουργούν ή δεν επαρκούν. Η υπεράντληση υπόγειων υδάτων, ιδιαίτερα στη Νάξο, φτάνει το 70% της ετήσιας αναπλήρωσης, απειλώντας τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα. Η περιβαλλοντική επιβάρυνση από την άλμη προκαλεί αντιδράσεις, ενώ η αγροτική παραγωγή συρρικνώνεται, με τις παραδοσιακές καλλιέργειες να υποχωρούν.
Η τουριστική μεγέθυνση, αν και οικονομικός μοχλός, επιτείνει την κρίση. Τους θερινούς μήνες, η ζήτηση νερού αυξάνεται υπερβολικά σε νησιά όπως η Νάξος, η Πάρος και η Μύκονος. Οι υποδομές ύδρευσης και αποχέτευσης δεν επαρκούν, ενώ η μονοκαλλιέργεια του τουρισμού οδηγεί σε εγκατάλειψη της αγροτικής γης. Η αυθεντικότητα των νησιών απειλείται από τον υπερτουρισμό, ενώ η έλλειψη στρατηγικού σχεδιασμού υπονομεύει τη βιωσιμότητα του ίδιου του τουριστικού προϊόντος.
Παρά την ένταση του προβλήματος, οι οργανωμένες καμπάνιες ευαισθητοποίησης για το νερό στις Κυκλάδες παραμένουν περιορισμένες. Μία από τις λίγες εξαιρέσεις ήταν η εκδήλωση «Το νερό υπό απειλή», που διοργανώθηκε στην Ερμούπολη από το Παρατηρητήριο Ποιότητας Περιβάλλοντος Σύρου, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Νερού. Η εκδήλωση ανέδειξε την ανησυχία της τοπικής κοινωνίας για την υπεράντληση, την ιδιωτικοποίηση και την κλιματική πίεση, αλλά δεν συνοδεύτηκε από μόνιμες δράσεις ή εκπαιδευτικά προγράμματα.
Το Υπουργείο Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής υλοποιεί για το 2025 ένα ευρείας κλίμακας πρόγραμμα με 103 παρεμβάσεις σε 61 νησιωτικούς δήμους, με στόχο την επάρκεια και ποιότητα νερού. Στις Κυκλάδες περιλαμβάνονται έργα αφαλάτωσης, αναβάθμισης δικτύων και τεχνική υποστήριξη σε μικρούς δήμους όπως η Δονούσα, η Ηρακλειά, τα Κουφονήσια και η Σχοινούσα. Ωστόσο, αυτές οι παρεμβάσεις παραμένουν τεχνικού χαρακτήρα και δεν συνοδεύονται από κοινωνικές ή εκπαιδευτικές πρωτοβουλίες που αφορούν την τιμολόγηση του νερού ή την εξοικονόμηση.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ: Waterwise-Λειψυδρία: Ερευνητική πρωτοβουλία του Δημοκρίτειου για βιώσιμες λύσεις-Από ποιες περιοχές ξεκινά το έργο
Νερό: δημόσιο αγαθό κοινωνικό αγαθό
Ένα κρίσιμο ζήτημα που διαπερνά τόσο τη Λάρισα όσο και τις Κυκλάδες είναι η ανάγκη το νερό να παραμείνει δημόσιο αγαθό, με προσιτή τιμή για όλους.
Η ιδιωτικοποίηση των υδάτινων πόρων, όπως έχει παρατηρηθεί σε άλλες χώρες, συχνά οδηγεί σε αύξηση των τιμών, περιορισμό της πρόσβασης για ευάλωτες ομάδες και υποβάθμιση της ποιότητας των υπηρεσιών. Το νερό αποτελεί βασικό στοιχείο επιβίωσης για αγρότες, κτηνοτρόφους και νησιωτικές κοινότητες, η ιδιωτικοποίηση θα μπορούσε να επιδεινώσει τις υπάρχουσες ανισότητες. Ειδικά όπου η εξάρτηση από ιδιωτικές υδροφόρες είναι ήδη υψηλή, η πλήρης ιδιωτικοποίηση θα μπορούσε να εκτοξεύσει το κόστος, καθιστώντας το νερό απρόσιτο για μικρούς αγρότες και κατοίκους.
Στη Θεσσαλία-και όχι μόνο- η ιδιωτική διαχείριση θα μπορούσε να οδηγήσει σε περαιτέρω παραλείψεις, καθώς η κερδοφορία συχνά υπερισχύει της κοινωνικής ευθύνης. Η διατήρηση του νερού ως δημόσιου αγαθού, με διαφανή και συμμετοχική διαχείριση, είναι απαραίτητη για τη διασφάλιση της περιφερειακής δικαιοσύνης και της κοινωνικής συνοχής.
Ανάγκη για Εθνική Στρατηγική και σχεδιασμό με κοινωνικό πρόσημο
Οι δυο περιοχές Θεσσαλία και Κυκλάδες αποκαλύπτουν την απουσία μιας εθνικής στρατηγικής που να συνδυάζει τεχνολογική καινοτομία, κοινωνική συμμετοχή, περιφερειακή δικαιοσύνη και περιβαλλοντική βιωσιμότητα.
Η κλιματική αλλαγή επιτείνει τις πιέσεις, με προβλέψεις για μείωση των βροχοπτώσεων στη Μεσόγειο κατά περίπου 10-15% έως το 2050 σε σενάρια αύξησης θερμοκρασίας 2°C, αλλά η απουσία πολιτικού οράματος είναι ο πραγματικός καταλύτης της κρίσης.
Η Λάρισα και οι Κυκλάδες, αν και φαινομενικά αντίθετες, μοιράζονται ένα κοινό πρόβλημα: την έλλειψη ολοκληρωμένης διαχείρισης. Η δημιουργία ενός Εθνικού Παρατηρητηρίου Υδάτων, με συμμετοχή επιστημόνων, τοπικών αρχών και κοινοτήτων, θα μπορούσε να γεφυρώσει το χάσμα μεταξύ τεχνολογικών λύσεων και κοινωνικών αναγκών. Τεχνολογίες όπως η έξυπνη άρδευση στη Θεσσαλία ή η κυκλική επαναχρησιμοποίηση νερού στις Κυκλάδες μπορούν να λειτουργήσουν μόνο με τη στήριξη ενός συνεκτικού εθνικού πλάνου, που διασφαλίζει ότι το νερό παραμένει δημόσιο αγαθό, προσβάσιμο σε όλους.
Χρειαζόμαστε επειγόντως έναν ενιαίο σχεδιασμό για το νερό, που να λαμβάνει υπόψη τις γεωγραφικές ιδιαιτερότητες, τις κοινωνικές ανάγκες και τις περιβαλλοντικές προκλήσεις. Το νερό δεν είναι ένα τεχνικό ζήτημα που χρήζει αντιμετώπισης, ούτε επιχείρηση. Είναι ζήτημα πολιτικό, κοινωνικό και ηθικό. Η διατήρησή του νερού ως δημόσιου αγαθού, με προσιτή τιμή και δίκαιη κατανομή, αποτελεί βασική προϋπόθεση για την ευημερία των τοπικών κοινοτήτων και την ανθεκτικότητα της χώρας απέναντι στην κλιματική κρίση.
Σε όποιο μέρος της χώρας κι αν στραφεί κανείς, είτε πρόκειται για την Θεσσαλία, τις Κυκλάδες ή την Κρήτη η στρατηγική αντιμετώπιση της επάρκειας και διαχείρισης νερού πρέπει να αντιμετωπιστεί άμεσα με σεβασμό, στρατηγική, κοινωνική ευαισθησία και δικαιοσύνη.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ: Νάξος: Διαμαρτυρία πολιτών για το νερό- Πολύωρη παρέμβαση στο δημοτικό συμβούλιο-Νέες κινητοποιήσεις
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου