Μέχρι την παραίτησή του στα τέλη Ιουνίου του 2025, λόγω του σκανδάλου στον ΟΠΕΚΕΠΕ, ο Μάκης Βορίδης διετέλεσε για τρεισήμισι μήνες υπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου. 

Κατά τη σύντομη θητεία του, ακολούθησε ακραία αντιμεταναστευτική γραμμή, εξαγγέλοντας μέτρα για μαζικές απελάσεις και αυστηρές συνθήκες κράτησης. Παράλληλα, επέμενε στη ρητορική περί «πάταξης των κυκλωμάτων διακίνησης μεταναστών», επικαλούμενος στοιχεία που, όπως αποκαλύπτει η έρευνα, δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα.

Στις 17 Απριλίου 2025, μιλώντας σε πρωινή εκπομπή του τηλεοπτικού σταθμού ΣΚΑΪ, ο Μάκης Βορίδης υποστήριξε πως «στο πρώτο τετράμηνο [του 2025] έχουν συλληφθεί πάνω από 150 διακινητές» προσφύγων και μεταναστών.

«Για να αντιληφθούμε ποια είναι η πίεση που δεχόμαστε και ποια η μάχη που δίνει το Λιμενικό», δήλωσε ο υπουργός. Τόσο εκείνη την ημέρα όσο και σε μεταγενέστερη εμφάνισή του, σε εκπομπή του τηλεοπτικού σταθμού Action24, ο κ. Βορίδης επανέλαβε ότι «σχεδόν κάθε μέρα συλλαμβάνεται παράνομος διακινητής».

Ωστόσο, στοιχεία που έχουν έρθει στο φως από τη δημοσιογραφική έρευνα τα τελευταία χρόνια – ακόμη και πολύ πρόσφατα – θέτουν υπό αμφισβήτηση τους ισχυρισμούς του πρώην υπουργού, εντάσσοντάς τους σε μια ευρύτερη επικοινωνιακή ατζέντα της ελληνικής κυβέρνησης, περί καταπολέμησης των κυκλωμάτων διακίνησης, που δεν αντανακλά την πραγματικότητα.

Έρευνα του Solomon σε συνεργασία με το The New Humanitarian έχει δείξει ότι τα ευρωπαϊκά — συμπεριλαμβανομένων των ελληνικών — δικαστήρια συχνά διώκουν αδίκως αιτούντες άσυλο ως διακινητές. Όταν οι υποθέσεις φτάνουν τελικά στο ακροατήριο, υπάρχουν πολυάριθμα παραδείγματα ανθρώπων που, με τη βοήθεια νομικής υπεράσπισης, κρίθηκαν αθώοι ή είδαν τις καταδίκες τους να ανατρέπονται σε δεύτερο βαθμό.

Τον Δεκέμβριο του περασμένου έτους, μεγάλη διασυνοριακή έρευνα υπό τον συντονισμό του Solomon αποκάλυψε πως οι ελληνικές Αρχές είχαν ειδοποιηθεί εγκαίρως από τις αιγυπτιακές αρχές ότι οι εννέα επιζώντες από το ναυάγιο της Πύλου δεν ήταν μέλη κυκλώματος διακίνησης. Παρ’ όλα αυτά, παρέμειναν στη φυλακή για σχεδόν έναν χρόνο.

Mithos_sillipsis_diakiniton_Solomon_1

Πώς γίνονται οι δίκες των «διακινητών»

Τα τελευταία τρία χρόνια, το Solomon έχει παρακολουθήσει —μέσα από δικαστικές αίθουσες σε Λέσβο, Σάμο, και Χίο— δεκάδες δίκες αιτούντων άσυλο, οι οποίοι αντιμετώπιζαν κατηγορίες για διακίνηση προσφύγων και μεταναστών.  

Στο σύνολό τους, οι υποθέσεις αφορούσαν ανθρώπους που επέβαιναν σε κάποια φουσκωτή λέμβο, με την οποία εισήλθαν σε ελληνικά ύδατα ή έφτασαν σε ελληνικό έδαφος. Στη συνέχεια, βρέθηκαν αντιμέτωποι με κατηγορίες πως είχαν οργανώσει ή υλοποιήσει οι ίδιοι την μεταφορά των υπολοίπων επιβαινόντων.

Ασχέτως του τόπου διεξαγωγής τους, τις συγκεκριμένες δίκες διέτρεχε μια κοινή συνισταμένη: οι κατηγορούμενοι είχαν από μηδαμινή έως ελάχιστη πρόσβαση σε νομική εκπροσώπηση και κατάλληλη διερμηνεία.

Στις περισσότερες περιπτώσεις που κατέγραψε το Solomon, η έδρα ανέθεσε την υπεράσπισή τους, την ημέρα της εκδίκασης, σε δικηγόρους που ήταν παρόντες. Εκείνοι, από πλευράς τους, είχαν στη διάθεσή τους λίγα λεπτά για να μελετήσουν τη δικογραφία, και να εκδικαστεί την ίδια μέρα η υπόθεση.

Οι αιτούντες άσυλο που κατηγορούνται ως διακινητές τυγχάνουν ενδεδειγμένης εκπροσώπησης αποκλειστικά στις περιπτώσεις, όπου γνώση της υπόθεσής τους έχουν λάβει τοπικές οργανώσεις που παρέχουν νομική υποστήριξη, όπως η οργάνωση Human Rights Legal Project στη Σάμο και το Legal Center της Λέσβου, ή ευρωπαϊκές οργανώσεις όπως η Borderline Europe.

Μεταξύ 12-16 Ιουνίου 2025, η οργάνωση της Σάμου υπερασπίστηκε 16 αιτούντες άσυλο, ανάμεσά τους και ανηλίκους, που αντιμετώπιζαν κατηγορίες διακίνησης. Δέκα εξ αυτών κρίθηκαν αθώοι.

Περισσότερα χρόνια ποινής από τα λεπτά της δίκης

Τις δίκες των φερόμενων διακινητών διατρέχει ακόμη μια κοινή συνισταμένη: η μικρή τους διάρκεια. 

Συχνά, και παρότι τα αδικήματα που δικάζονται (παράνομη διακίνηση, διευκόλυνση εισόδου) αποτελούν κακουργήματα, που δύνανται να φέρουν έως και ισόβια, οι δίκες διαρκούν λιγότερα λεπτά από τα χρόνια κάθειρξης που τελικά επιβάλλονται στους κατηγορούμενους.

Μεταξύ 2016-2019, ερευνητές παρακολούθησαν 48 δίκες φερόμενων διακινητών στα νησιά του Αιγαίου, είτε σε πρώτο είτε σε δεύτερο βαθμό. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι ο μέσος όρος των ποινών που αποδόθηκαν ξεπερνούσε τα 48 χρόνια.

Ως προς τη διάρκειά τους, οι δίκες είχαν διαρκέσει από 15 έως 75 λεπτά. Ο μέσος όρος διάρκειας των 48 δικών ήταν 38 λεπτά.

Mithos_sillipsis_diakiniton_Solomon_3

Από τους Τούρκους στους πρόσφυγες

Οι αρχές επιβολής του νόμου διεθνώς αναγνωρίζουν την πολυεπίπεδη δομή και υπερεθνική οργάνωση των σύγχρονων κυκλωμάτων διακίνησης προσφύγων και μεταναστών. 

Στην περίπτωση της Ελλάδας, η διακίνηση έχει σημειώσει διαφοροποιήσεις τα τελευταία δέκα τουλάχιστον χρόνια. Από το 2010 και περίπου έως το 2015, χρονιά κατά την οποία πάνω από ένα εκατ. Σύροι πρόσφυγες έφτασαν στην Ευρώπη μέσω της βαλκανικής οδού, τα σκάφη που μετέφεραν τους ανθρώπους από τα τουρκικά παράλια στα νησιά του Αιγαίου οδηγούσαν κυρίως Τούρκοι. 

Μετά το 2015, και αφού πολλοί εξ αυτών βρέθηκαν στις ελληνικές φυλακές, το μεν ενδιαφέρον των Τούρκων για αυτές τις δραστηριότητες άρχισε να φθίνει, οι δε ηγέτες των κυκλωμάτων διακίνησης αντιμετώπιζαν δυσκολίες στην υποστήριξη των οικογενειών τους, όπως είχαν υποσχεθεί. Η τουρκική μαφία, που σε μεγάλο βαθμό ελέγχει τη διακίνηση, αναζήτησε άλλες λύσεις.

Τα χρόνια που ακολούθησαν, καταγράφηκε και η αξιοποίηση εκατοντάδων Ουκρανών ως καπετάνιων σε θαλαμηγούς από τα κυκλώματα διακίνησης. Πολλοί εξ αυτών υποστήριξαν ότι είχαν πέσει θύματα αγγελιών εργασίας που τους εξαπάτησαν.

Παράλληλα, υιοθετήθηκε μια νέα τακτική: τα κυκλώματα άρχισαν να επιλέγουν για καπετάνιο έναν από τους επιβαίνοντες. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες δεκάδων ανθρώπων που μίλησαν στο Solomon τα τελευταία χρόνια, η επιλογή μπορεί να γινόταν τελείως τυχαία – επειδή κάποιος π.χ. βρέθηκε να κάθεται κοντά στο πηδάλιο. Σε άλλες περιπτώσεις, προτιμούνταν είτε άνδρες που ταξίδευαν μόνοι είτε ασυνόδευτοι έφηβοι. Οι μεν γιατί δεν είχαν οικογένεια να εξαρτάται από αυτούς, και οι δε επειδή θα τύχαιναν επιεικέστερης νομικής μεταχείρισης σε περίπτωση σύλληψης.

Εξοντωτικές ποινές

Οι κατηγορούμενοι στις δίκες που παρακολούθησε το Solomon στα νησιά του Αιγαίου ενέπιπταν στις παραπάνω κατηγορίες.

Ορισμένοι εξ αυτών κατηγορήθηκαν επειδή είχαν οδηγήσει τη βάρκα από τα τουρκικά παράλια. Σε κάποιες περιπτώσεις, κατηγορήθηκαν επειδή βρέθηκαν να κρατούν το τιμόνι κατά τη διάρκεια του ταξιδιού. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Mohamad H., αιτούντα άσυλο από την Σομαλία, που κατηγορήθηκε ως διακινητής αλλά και για την πρόκληση του ναυαγίου της βάρκας του, ενώ άλλοι επιβαίνοντες κατέθεσαν πως προσπαθούσε να τους σώσει.

Αλλά και του Χασάν, που επίσης κατηγορήθηκε ως διακινητής, παρότι οι άλλοι επιβαίνοντες δήλωσαν πως ο ίδιος πήρε το τιμόνι στα χέρια του όταν η βάρκα έμεινε ακυβέρνητη, και ο ίδιος είχε κουβαλήσει την παράλυτη μητέρα του στους ώμους του καθώς έμπαιναν στη βάρκα. 

Σε μια άλλη περίπτωση, κατηγορήθηκε Σύριος που προσπάθησε να ανοίξει το GPS στο κινητό του όταν η βάρκα τους είχε χαθεί. Παρά τις καταθέσεις των επιζώντων, που επιβεβαίωσαν τις συγκυρίες υπό τις οποίες βρέθηκαν στο τιμόνι, οι κατηγορούμενοι καταδικάστηκαν για διευκόλυνση παράνομης εισόδου σε ποινές έως και 142 χρόνων.

Mithos_sillipsis_diakiniton_Solomon_2

Η ίδια πρακτική, της αξιοποίησης προσφύγων και μεταναστών από τα κυκλώματα διακίνησης, καταγράφεται και στη βόρεια Ελλάδα. Τα τελευταία χρόνια, η επιλογή ανηλίκων ως οδηγών έχει οδηγήσει συχνά σε καταδιώξεις και θανατηφόρα δυστυχήματα. Η ίδια πρακτική παρατηρείται και στις διαδρομές από  Τουρκία προς Ιταλία (όπου παλαιότερα δραστηριοποιούνταν οι Ουκρανοί καπετάνιοι), αλλά και στις διαδρομές από Λιβύη προς Ιταλία. 

Παλαιότερα στοιχεία ανέφεραν ότι στην Ελλάδα πάνω από 2.200 βρίσκονταν σε φυλακές αντιμετωπίζοντας κατηγορίες διακίνησης ή «διευκόλυνσης παράνομης εισόδου». Στην εκπομπή του Action24, ο Μάκης Βορίδης είχε αναφέρει πως «ένα μεγάλο ποσοστό των κρατουμένων στις φυλακές είναι διακινητές μεταναστών» – για την ακρίβεια, οι φερόμενοι διακινητές αναφέρεται πως αποτελούν την δεύτερη πολυπληθέστερη ομάδα.

Ίδια εικόνα σημειώνεται και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες εισόδου στην ΕΕ. Στην Ιταλία, έκθεση ταυτοποίησε περισσότερες από 1.000 υποθέσεις ποινικοποίησης αιτούντων άσυλο που βρέθηκαν οδηγοί λεμβών την τελευταία δεκαετία. Στην Ελλάδα, σημειώθηκαν 7.000 συλλήψεις για παράνομη διακίνηση μεταξύ 2015-2019.

Αμφισβητούμενη αξιοποίηση πληροφοριών

Σε αρκετές από τις υποθέσεις που παρακολούθησε το Solomon, τα στελέχη του Λιμενικού Σώματος που κατέθεσαν ως μάρτυρες κατηγορίας δεν είχαν πραγματική εικόνα της υπόθεσης. Αναφέρονταν σε όσα τους είχαν μεταφέρει συνάδελφοί τους, δίχως να είναι σε θέση να απαντήσουν στις ερωτήσεις της έδρας γύρω από τα πραγματικά περιστατικά.

Σε μια περίπτωση, ο εισαγγελέας ζήτησε να διακοπεί η δίκη και να κληθεί κάποιο μέλος του Λιμενικού που είχε ίδια εικόνα όσων είχαν συμβεί. «Έχουμε να κάνουμε με σοβαρές υποθέσεις, οι κατηγορούμενοι αντιμετωπίζουν πολυετείς ποινές, δεν μπορούμε να παίζουμε με τις ζωές τους», είπε ο εισαγγελέας.

Σύμφωνα με άλλη έκθεση, της οργάνωσης Borderline Europe, κατά την οποία εξετάστηκαν 81 δίκες με 95 κατηγορούμενους, σε Κομοτηνή, Θεσσαλονίκη, Ρόδο, Σάμο, Λέσβο, Κρήτη, Σύρο και Καλαμάτα, τα στελέχη της Αστυνομίας ή του Λιμενικού, στην κατάθεση των οποίων είχαν βασιστεί τα κατηγορητήρια, δεν εμφανίστηκαν στο 68% των υποθέσεων προκειμένου να εξεταστούν από την έδρα. Σημειώνεται πως η πιο σύντομη δίκη που καταγράφηκε στο πλαίσιο της ίδιας έκθεσης διήρκεσε μόλις έξι λεπτά.

Σε άλλες δικογραφίες που εξέτασε το Solomon, οι αιτούντες άσυλο έδιναν λεπτομερώς πληροφορίες για τα πραγματικά μέλη των κυκλωμάτων διακίνησης στους λιμενικούς. Ανέφεραν ονομαστικά ποιον είχαν συναντήσει π.χ. στην Σμύρνη, έδιναν τον τηλεφωνικό του αριθμό, έλεγαν σε ποιο ακριβώς ταξιδιωτικό γραφείο ή ανταλλακτήριο συναλλάγματος είχαν κάνει την κατάθεση των χρημάτων για το ταξίδι τους. Σύμφωνα με όσα γνωρίζουμε έως σήμερα, οι πληροφορίες αυτές δεν εμφανίζονται να έχουν αξιοποιηθεί.

Η πιο χαρακτηριστική περίπτωση προβληματικού χειρισμού της υπόθεσης φερόμενων διακινητών αφορά το πολύνεκρο ναυάγιο της Πύλου, στο οποίο έχασαν τη ζωή τους περισσότεροι από 600 πρόσφυγες και μετανάστες, μετά την ανατροπή του αλιευτικού σκάφους Adriana. Οι ελληνικές Αρχές ταυτοποίησαν και συνέλαβαν ως μέλη του κυκλώματος διακίνησης εννέα Αιγύπτιους επιζώντες του ναυαγίου.

Οι εννέα Αιγύπτιοι παρέμειναν υπό κράτηση για ένα χρόνο. Παρότι, όπως αποκάλυψε διεθνής έρευνα υπό τον συντονισμό του Solomon, στην Ελλάδα είχαν κοινοποιηθεί εγκαίρως στοιχεία από τις αιγυπτιακές Αρχές που πιστοποιούσαν ότι οι εννέα δεν ήταν μέλη του κυκλώματος – ήταν μεταφερόμενοι και οι ίδιοι, που είχαν επίσης πληρώσει για την μεταφορά τους.