Περί γενοκτονίας και άλλων εγκλημάτων
Εδώ και μήνες εκατομμύρια διαδηλωτές σε όλο τον κόσμο, διεθνείς οργανώσεις, πολιτικά κόμματα, διανοούμενοι, καλλιτέχνες ζητούν να σταματήσει η γενοκτονία στη Γάζα. Ποιο είναι το έγκλημα της γενοκτονίας;
Σύμφωνα με την απόφαση της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ της 9ης Δεκεμβρίου 1948 (γνωστή και ως «Σύμβαση για την πρόληψη και καταστολή του εγκλήματος της γενοκτονίας») ως γενοκτονία ορίζεται «οποιαδήποτε από τις παρακάτω ενέργειες γίνεται με σκοπό να καταστρέψει, εν όλω ή εν μέρει, μια εθνική, εθνοτική, φυλετική ή θρησκευτική ομάδα ως τέτοια:
α) η δολοφονία μελών της ομάδας, β) η πρόκληση σοβαρής σωματικής ή ψυχικής βλάβης σε μέλη της ομάδας, γ) η εσκεμμένη επιβολή συνθηκών διαβίωσης στην ομάδα σχεδιασμένων να επιφέρουν την πλήρη ή μερική φυσική καταστροφή της, δ) η επιβολή μέτρων που έχουν στόχο να παρεμποδίσουν τις γεννήσεις εντός της ομάδας, ε) η βίαιη μεταφορά παιδιών της ομάδας σε άλλη ομάδα».
Ο απολογισμός της αιματηρής δράσης του Ισραήλ είναι τραγικός: πάνω από 57.000 νεκροί (στην πλειονότητα άμαχοι, γυναίκες και παιδιά), άγνωστος αριθμός -χιλιάδων- νεκρών στα ερείπια, συστηματική καταστροφή υποδομών, κατοικιών, νοσοκομείων, σχολείων, κ.ά., διαρκής βίαιη εσωτερική εκτόπιση, λιμοκτονία, και πολλά άλλα. Με βάση, λοιπόν, τον νομικό ορισμό τα εγκλήματα που έχει διαπράξει το Ισραήλ σε βάρος των Παλαιστινίων στη Γάζα συνιστούν γενοκτονία.
Η πολιτική-νομική συζήτηση θα μπορούσε να σταματήσει εδώ: οι κυβερνήσεις οφείλουν να καταδικάσουν την πολιτική του Ισραήλ ως γενοκτονική με ό,τι αυτό συνεπάγεται (μεταξύ άλλων την ηθική καταδίκη και διεθνή απομόνωση του Ισραήλ, την παραπομπή του πρωθυπουργού και υπουργών του στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, την επιβολή κυρώσεων). Υπάρχουν, όμως, και δύο άλλες διαστάσεις του όρου γενοκτονία που μας ενδιαφέρουν: το ιστορικό φορτίο και η πολιτική χρήση.
Είναι γνωστό ότι η Σύμβαση του 1948 ήλθε να θεσπίσει ως ιδιαίτερο έγκλημα κάτι που πριν από την έκρηξη του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου ήταν αδιανόητο και όταν ο πόλεμος τελείωσε είχε ήδη συντελεστεί: τη συστηματική, μαζική εξόντωση εκατομμυρίων Εβραίων της Ευρώπης από τους ναζί σε στρατόπεδα εργασίας και εξόντωσης. Ο όρος γενοκτονία συνδέθηκε με αυτό το αποτρόπαιο έγκλημα, αν και πολλοί είχαν αντιληφθεί από τότε τις αναλογίες του με ένα έγκλημα που είχε διαπραχθεί λίγες δεκαετίες νωρίτερα, τη μαζική εξόντωση των Αρμενίων από τους Τούρκους.
Για αρκετές δεκαετίες ο όρος γενοκτονία ήταν ταυτισμένος πρωτίστως με την εξόντωση των Εβραίων. Οταν στη δεκαετία του 1980 το Ολοκαύτωμα άρχισε να αποκτά κεντρική θέση στην ιστορική συνείδηση και τη συλλογική μνήμη των Ευρωπαίων και των Αμερικανών ως το απόλυτο έγκλημα, τότε και άλλες ομάδες και έθνη άρχισαν να διεκδικούν την αναγνώριση και των δικών τους ιδιαίτερων ιστορικών εμπειριών μαζικής βίας και θανάτου ως γενοκτονίας. Οι συστηματικές διώξεις και σφαγές πολιτών της Καμπότζης από το καθεστώς των Κόκκινων Χμερ το δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1970, ο ουκρανικός λιμός (Holodomor) τη δεκαετία του 1930 στη Σοβιετική Ενωση, ή, για να έλθουμε στα καθ’ ημάς, οι μαζικές σφαγές Ποντίων από τους Τούρκους αποτέλεσαν περιπτώσεις που επιδιώχθηκε να χαρακτηριστούν γενοκτονίες. Η διεθνής αναγνώρισή τους ως γενοκτονιών δεν αποτελεί πόρισμα ιστορικής έρευνας αλλά πολιτική απόφαση. Για παράδειγμα, πολλές ευρωπαϊκές χώρες αναγνώρισαν το Holodomor ως γενοκτονία μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022.
Γι’ αυτούς τους λόγους οι ιστορικοί είναι αρκετά επιφυλακτικοί με τη χρήση του όρου γενοκτονία και συνήθως προκρίνουν τον όρο εθνοκάθαρση, που χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα για να περιγράψει τα εγκλήματα στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη στον πόλεμο της Γιουγκοσλαβίας. Πάντως, και αυτός ο όρος δεν είναι χωρίς προβλήματα, στον βαθμό που δεν υπάρχει κοινά αποδεκτός νομικός ορισμός του εγκλήματος της εθνοκάθαρσης.
Τι συμβαίνει στη Γάζα εδώ και 21 μήνες; Αυτό που εξαπέλυσε το Ισραήλ ήταν μια επιχείρηση εθνοκάθαρσης: με πρόσχημα την εξουδετέρωση της Χαμάς επιδίωξε τη βίαιη εκδίωξη των Παλαιστινίων από τις εστίες τους μέσα από τον θάνατο, τον τρόμο, την πείνα και την καταστροφή. Ομως, η πρωτοφανής σε κλίμακα, έκταση και διάρκεια βία των ισραηλινών δυνάμεων (λόγω της ανοχής και υποστήριξης της Δύσης) δείχνει ότι τα όρια μεταξύ εθνοκάθαρσης και γενοκτονίας είναι πλέον δυσδιάκριτα.
Οι όροι που χρησιμοποιούμε έχουν σημασία, αλλά συνιστά σοβαρό πρόβλημα να θεωρείται κάποιος «ύποπτος» ότι δεν καταδικάζει τα εγκλήματα του Ισραήλ στη Γάζα ή «φιλο-ισραηλινός», επειδή χρησιμοποιεί τον όρο εθνοκάθαρση αντί για γενοκτονία. Από την άλλη, πέρα από τους όρους που περιγράφουν το έγκλημα, υπάρχει και το έγκλημα καθεαυτό. Και αυτό είναι το μείζον. Καθημερινά οι ισραηλινές ένοπλες δυνάμεις σκοτώνουν αμάχους, γυναίκες, παιδιά, οδηγούν σε λιμοκτονία και εκτοπίζουν έναν ολόκληρο λαό. Και αυτά τα εγκλήματα πρέπει να σταματήσουν τώρα.
* Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου