Με αφορμή τον συλλογικό τόμο «Πολιτικές Διαιρετικές Τομές και Κοινωνικές Ανισότητες» των Πικετί κ.ά. (εκδόσεις Τόπος) οι συγγραφείς του ελληνικού κεφαλαίου, Πάνος Τσούκαλης και Νίκος Στραβελάκης, μιλούν για τα αποτελέσματα των τελευταίων εκλογών σε Γαλλία, Βρετανία και Γερμανία.
Το φθινόπωρο του 2023 σε συνεργασία με τους επιστημονικούς επιμελητές του συλλογικού τόμου Πολιτικές Διαιρετικές Τομές και Κοινωνικές Ανισότητες Τομά Πικετί, Κλάρα Μαρτίνεζ-Τολεδάνο και Άμορι Γκεθίν αποφασίσαμε να μεταφράσουμε το βιβλίο στα ελληνικά, συμπληρώνοντάς το με το αντίστοιχο κεφάλαιο για την Ελλάδα. Την προσπάθειά μας αγκάλιασαν από τη πρώτη στιγμή οι εκδόσεις Τόπος και έτσι έγινε εφικτή η κυκλοφορία του βιβλίου.
Αυτό που κάνει εντύπωση είναι ότι ανάμεσα στην απόφαση για την έκδοση στα Ελληνικά και την παρουσίαση του βιβλίου (η οποία έχει προγραμματιστεί για τις 10 Οκτωβρίου 2024) οι πολιτικές εξελίξεις και ανακατατάξεις έχουν αναδείξει σε κεντρικό το ερώτημα της έρευνας. Δηλαδή, το κατά πόσο εκπροσωπούνται τα εργατικά-φτωχά λαϊκά στρώματα από τα κομματικά συστήματα στις σύγχρονες αστικές δημοκρατίες;
Η ταξική αντιστροφή στα κομματικά συστήματα της Δύσης και οι αντίρροπες κινήσεις
Οι ευρωεκλογές, οι πολιτικές εξελίξεις στη Γαλλία αλλά και οι επικείμενες Αμερικανικές προεδρικές εκλογές έδειξαν ότι τα παραδοσιακά κομματικά συστήματα βρίσκονται σε κρίση. Αυτό εκφράσθηκε με την υποχώρηση των κεντροδεξιών και κεντροαριστερών κομμάτων και την άνοδο της ακροδεξιάς. Το σημαντικότερο, όμως, είναι ότι η ακροδεξιά ψηφίσθηκε από τμήματα της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων σε μητροπόλεις του καπιταλισμού.
Η έρευνα καταδεικνύει ότι αυτό οφείλεται στο ότι τα κομματικά συστήματα έχουν βιώσει μια μετάλλαξη που έχει θέσει την εκπροσώπηση αυτής της μερίδας ψηφοφόρων σε κρίση. Η μετάλλαξη είναι εμφανής στα αριστερά κόμματα. Πολλά από αυτά μοιάζει να έχουν «καταληφθεί» από ανώτερα μορφωτικά στρώματα που έχουν επιβάλει μια ταυτοτική/ δικαιωματική ατζέντα παραμερίζοντας την αναδιανεμητική πολιτική σε μια εποχή έντονης εισοδηματικής ανισότητας.
Το επικίνδυνο είναι ότι το οικονομικό status quo προκρίνει κυβερνητικά σχήματα συνεργασίας κεντροδεξιάς και ακροδεξιάς σαν απάντηση στη κρίση των κομματικών συστημάτων. Αυτό είναι το συμπέρασμα από τη στήριξη της ακροδεξιάς Λεπέν στον εκλεκτό του Μακρόν Μισέλ Μπαρνιέ, αλλά και οι πολεμοκάπηλες δηλώσεις του προέδρου της Γαλλίας που επιδιώκει την αποστολή στρατευμάτων χωρών της ΕΕ στην Ουκρανία.
Ακόμα πιο επικίνδυνη είναι η εγκατάλειψη τμημάτων της δικαιωματικής ατζέντας από την Aριστερά. Η υιοθέτηση των κλειστών συνόρων και των διασυνοριακών ελέγχων από το SPD αλλά και ρατσιστικών πρακτικών από τη διάσπαση του Die Linke «Συμμαχία Σάρα Βάγκενκνεχτ — για λογική και δικαιοσύνη» είναι βούτυρο στο ψωμί της ακροδεξιάς. Ο κόσμος σιχαίνεται τις απομιμήσεις και το μόνο που θα πετύχουν οι επίδοξοι συνοριοφύλακες στη Γερμανία είναι η εμπέδωση της ακροδεξιάς ατζέντας.
Βέβαια αυτή είναι η μισή αλήθεια. Η άλλη μισή είναι η επικράτηση του αριστερού μετώπου στις βουλευτικές εκλογές στη Γαλλία, η σαρωτική νίκη των εργατικών στην Αγγλία αλλά και σημαντικές κινητοποιήσεις σε ολόκληρη την Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Αποκορύφωμα ήταν το κίνημα αλληλεγγύης στο Παλαιστινιακό λαό που αγκαλιάσθηκε από τη νεολαία τόσο στις ΗΠΑ όσο και την Ευρώπη.
Συνολικά, δεν είναι λίγοι εκείνοι που υποστηρίζουν ότι μπαίνουμε σε μια νέα «Εποχή των Άκρων» στην οποία η Αριστερά θα κληθεί να αντιπαρατεθεί με την άκρα Δεξιά πάνω σε «ένα οικονομικό πρόγραμμα για τον εργάτη». Το τελευταίο, σε έκπληξη πολλών, αποτελεί πρόταση του Ντάνι Ρ΄όντρικ (Project Syndicate, 10/07/2024) οικονομολόγου του Harvard και διακεκριμένου μέλους του ακαδημαϊκού status quo. Όλο και περισσότεροι αναγνωρίζουν, έστω στα λόγια, την ανάγκη αλλαγής της πολιτικής φυσιογνωμίας και της ατζέντας της Aριστεράς στην κατεύθυνση της αντιπροσώπευσης της εργατικής τάξης. Αυτό είναι σίγουρα μια πρώτη νίκη για τις πολιτικές προτάσεις της ακαδημαϊκής έρευνας των «Πολιτικών Διαιρετικών Τομών».
Η ταυτότητα της έρευνας, το βασικό εύρημα και οι ερμηνείες του
Η έρευνα καταγράφει και μελετά τη συσχέτιση ανάμεσα στις εκλογικές επιλογές από τη μια και το εισόδημα, τη μόρφωση, το πλούτο, το επάγγελμα, το φύλο, την ηλικία, την εθνική προέλευση και την εθνοτικοθρησκευτική ταυτότητα από την άλλη. Αντλεί στοιχεία από μια νέα βάση δεδομένων που περιλαμβάνει έρευνες της εκλογικής συμπεριφοράς εκτεινόμενες σε διάστημα άνω των έξι δεκαετιών.
Τα στοιχεία έχουν δομηθεί με τέτοιον τρόπο ώστε η πολιτικοποίηση των κοινωνικών ανισοτήτων να είναι απευθείας συγκρίσιμη ανάμεσα σε διαφορετικές χώρες. Η ανάλυση επικεντρώνεται στο πώς τα πολιτικά κινήματα (Δεξιά – Αριστερά) έχουν εκπροσωπήσει ή/και εκπροσωπούν διαφορετικά είδη αντιπαραθέσεων αναφορικά με την εισοδηματική και μορφωτική ανισότητα αλλά και την ταυτότητα (φυλετική, έμφυλη, θρησκευτική κ.λπ.).
Ξεκινώντας από τις κοινοβουλευτικές δημοκρατίες με την πληρέστερη και εκτενέστερη βάση δεδομένων (Αυστραλία, Βρετανία, Δανία, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Ολλανδία, Νορβηγία, Σουηδία, Ελβετία και τις Ηνωμένες Πολιτείες) η ανάλυση αναδεικνύει ένα πολύ ενδιαφέρον μοτίβο:
«Στις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες, τα κομματικά συστήματα στις δυτικές δημοκρατίες ήταν “βασισμένα στην τάξη”, που σημαίνει ότι τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα (συμπεριλαμβανομένων των Σοσιαλιστικών, Δημοκρατικών, Κομμουνιστικών και λοιπών) αντιπροσώπευαν το κομμάτι των εκλογέων με χαμηλή μόρφωση και εισόδημα, ενώ τα συντηρητικά κόμματα (συμπεριλαμβανομένων των Χριστιανοδημοκρατικών, Ρεπουμπλικανικών και λοιπών) αντιπροσώπευαν τους ψηφοφόρους με υψηλή μόρφωση αλλά και εισόδημα. Αυτά τα κομματικά συστήματα σταδιακά εξελίχθηκαν προς αυτό που μπορούμε να αποκαλέσουμε κομματικά συστήματα πολλαπλών ελίτ: Τα σοσιαλδημοκρατικά και συναφή κόμματα έχουν γίνει τα κόμματα των ελίτ με ανώτερο μορφωτικό επίπεδο, ενώ τα συντηρητικά και συναφή κόμματα παραμένουν τα κόμματα των ελίτ με υψηλό εισόδημα (Κεφάλαιο 1, σελ. 46)».
Η κλασική εξήγηση για τη μετατόπιση των μορφωμένων ψηφοφόρων προς την Αριστερά, και αντίθετα η μετατόπιση των ψηφοφόρων με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο προς τη Δεξιά, σχετίζεται με την όξυνση των ταυτοτικά προσδιορισμένων αντιθέσεων (περιβάλλον, ισότητα των φύλων, δικαιώματα των σεξουαλικών και εθνοτικών μειονοτήτων) στις δεκαετίες του 1960 και 1970 και, πιο πρόσφατα, με το μεταναστευτικό.
Όμως αυτή η εξήγηση δε φτάνει, πρέπει να συμπληρωθεί. Η μετατόπιση έχει να κάνει και με τις αυξανόμενες ανισότητες στην πρόσβαση στο εκπαιδευτικό σύστημα, που υπονόμευσαν την εμπιστοσύνη πολιτών με χαμηλότερο μορφωτικό επίπεδο προς τους θεσμούς της δημόσιας εκπαίδευσης. Έχει να κάνει επίσης με τη μετριοπάθεια των προγραμματικών θέσεων των παραδοσιακών αριστερόστροφων κομμάτων, καθώς και τη μετατόπισή τους σε κάποιες περιπτώσεις προς την προώθηση νεοφιλελεύθερων πολιτικών. Το τελευταίο είναι ιδιαίτερα έντονο στις μετα-κομμουνιστικές δημοκρατίες, όπως της Ουγγαρίας και της Πολωνίας.
Η «Βραχμανική Αριστερά» και οι επιπτώσεις της στο πεδίο της Οικονομικής Πολιτικής
Ο Τομά Πικετί εισάγει νέους όρους για να περιγράψει το κομματικό σύστημα «των πολλαπλών ελίτ». Όρους επηρεασμένους από τις ινδικές κάστες. Ονομάζει τη μεταλλαγμένη αριστερά «Βραχμανική» σε αναλογία με τη κάστα των Βραχμάνων (ιερέων και διανοούμενων). Δηλαδή, κόμμα της ελίτ της διανόησης. Αντίστοιχα η Δεξιά είναι κόμμα της επιχειρηματικής ελίτ («Εμπορευόμενη Δεξιά»).
Υποστηρίζει ότι αυτή η εξέλιξη έχει παίξει ρόλο στην αυξανόμενη εισοδηματική ανισότητα και την έλλειψη δημοκρατικής αντίδρασης σε αυτή. Με άλλα λόγια αναγνωρίζει ότι η κυριαρχία των νεοφιλελεύθερων πολιτικών τόσο στη δεξιά όσο και σε μεγάλο μέρος της σοσιαλδημοκρατίας έχει παίξει ρόλο στην έκρηξη της ανισότητας μετά το 1980 και στην υποχώρηση των αναδιανεμητικών πολιτικών.
Συγχρόνως αναγνωρίζει ότι η πολυδιάστατη ανισότητα της εποχής μας (εισοδηματική, μορφωτική, εθνοτική κ.λπ.) δυσκολεύει την οικοδόμηση αναδιανεμητικών μηχανισμών σε σχέση με ένα μονοδιάστατο κόσμο, όπου η ανισότητα αφορούσε μόνο το εισόδημα. Επιπλέον, στις μέρες μας δεν υπάρχει μια διεθνιστική εξισωτική πλατφόρμα, όπως ήταν κάποτε ο κομμουνισμός ή η σοσιαλδημοκρατική πλατφόρμα του New Deal. Τούτο δυσκολεύει τη συνένωση ανθρώπων χαμηλού εισοδήματος ώστε να επιφέρουν μείωση της ανισότητας.
Διαιρετικές Τομές και Ελλάδα
Το μοτίβο που ανέδειξε η έρευνα στις δυτικές δημοκρατίες δεν ταιριάζει σε όλες τις χώρες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Ελλάδα. Οι διαιρετικές τομές στην Ελλάδα διαφέρουν από τις διαιρετικές τομές που απαντώνται σε άλλες δυτικές αστικές δημοκρατίες.
Πρώτον, η ελληνική εισοδηματική διαιρετική τομή γίνεται θετική, ψηφοφόροι με υψηλό εισόδημα υποστήριζαν αριστερόστροφα κόμματα από το 1990 μέχρι το 2008, παρά τον απερίφραστα σοσιαλιστικό χαρακτήρα της ελληνικής Αριστεράς. Αυτό είναι ένα μοναδικό φαινόμενο.
Δεύτερον, η ευρωζωνική κρίση που προήλθε από την καπιταλιστική κρίση του 2008 επέφερε μια μεγάλη αλλαγή στην εκλογική σύνθεση της Αριστεράς στην Ελλάδα. Μετά το 2008 ο εργατόκοσμος στράφηκε εκ νέου στην Αριστερά και όχι στην άκρα Δεξιά. Αυτό αντικατοπτρίστηκε στην αντικατάσταση του μετριοπαθούς ΠΑΣΟΚ από τον ριζοσπαστικό ΣΥΡΙΖΑ. Ο τελευταίος είχε (μέχρι το 2023 τουλάχιστον) σημαντική υποστήριξη μεταξύ των ψηφοφόρων με χαμηλό εισόδημα και των λαϊκών τάξεων.
Τρίτον, στην Ελλάδα οι μορφωμένοι ψηφίζουν αριστερόστροφα κόμματα τουλάχιστον από το 1981 και εντεύθεν. Δηλαδή, η ανάδυση της «Βραχμανικής Αριστεράς» δεν είναι πρόσφατο φαινόμενο. Υποστηρίζουμε ότι ο συμπεριληπτικός και αναδιανεμητικός ρόλος της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης μπορούν να εξηγήσουν γιατί ισχύει κάτι τέτοιο.
Τι μέλλει γενέσθαι
Στην Ελλάδα ο εργατόκοσμος μετά το 2023 στράφηκε κυρίως στην αποχή. Στην Ευρώπη στράφηκε πρώτα στην ακροδεξιά και εσχάτως προς την Αριστερά τουλάχιστον στη Γαλλία και την Αγγλία. Το ερώτημα είναι αν η Αριστερά θα καταφέρει να αγκαλιάσει αυτόν τον κόσμο. Μια γενναία αναδιανεμητική ατζέντα και όχι η αγωνιώδης αναζήτηση ενός κόμματος που θα διεκδικεί την κυβερνητική εξουσία χωρίς να επιδιώκει ριζικές αλλαγές στην υπάρχουσα τάξη πραγμάτων είναι το πρώτο βήμα σε αυτήν την κατεύθυνση.
Η παρουσίαση του βιβλίου έλαβε χώρα στις 10 Οκτωβρίου, στο νέο κτήριο της Νομικής:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου