Ένα φεστιβάλ κινηματογράφου, μια γενοκτονία και η ηχηρή γερμανική επιβολή σιωπής (ΕΙΚΟΝΕΣ & VIDEO)

Ο Γιουβάλ Άμπραχαμ (αριστερά) και ο Μπάσελ Άντρα παραλαμβάνουν βραβείο από το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Βερολίνου για το ντοκιμαντέρ τους «No Other Land».

 

του Ανδρέα Κοσιάρη

 
Ένα ιστορικό κινηματογραφικό φεστιβάλ επιτίθεται, μαζί με το γερμανικό πολιτικό κατεστημένο, στους δημιουργούς που το ίδιο βράβευσε και αποκαλεί «αντισημιτικά» τα μηνύματά τους κατά της γενοκτονίας στη Γάζα, προκαλώντας ακροδεξιές επιθέσεις εναντίον τους. Καλωσορίσατε στο 74ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Βερολίνου!

Έχουμε μιλήσει πολλές φορές για το ιδιότυπο κλίμα αντιπαλαιστινιακής λογοκρισίας που επικρατεί στη γερμανική πολιτική και κοινωνική σκηνή. Η κριτική στο Ισραήλ είναι ουσιαστικά απαγορευμένη, με τις πτυχές του γερμανικού κράτους αλλά και την επιχειρηματική ελίτ της χώρας να εφαρμόζει αυτή τη λογοκρισία είτε πρόκειται για διαδηλωτές, είτε για μουσικούς και λογοτέχνες.

Το σκηνικό αυτής της λογοκρισίας κατέρρευσε για λίγο στη σκηνή των βραβεύσεων της Μπερλινάλε 2024, για να επανέλθει αμέσως μετά δριμύτερο και να θέσει σε κίνδυνο τις ζωές συγγενών βραβευθέντων από το Φεστιβάλ δημιουργών.

Ανταρσία επί σκηνής

Πριν την έναρξη της 74ης Μπερλινάλε, το Φεστιβάλ βρισκόταν ήδη σε μία τρικυμία αμφισβήτησης. Η απόφαση του Φεστιβάλ και της υπουργού Πολιτισμού της Γερμανίας Κλαούντια Ροθ (Πράσινοι) να προσκαλέσουν στην τελετή έναρξης εκπροσώπους του ακροδεξιού κόμματος AfD, είχε προκαλέσει οργή (με έρεισμα και τις πρόσφατες αποκαλύψεις για μυστικές συναντήσεις στελεχών του AfD με σκοπό την εκπόνηση σχεδίου για την απέλαση όλων των μεταναστών από τη Γερμανία). Τελικά, ελάχιστες ημέρες πριν την έναρξη του Φεστιβάλ, οι προσκλήσεις των ακροδεξιών αποσύρθηκαν.

Δεν έγινε όμως το ίδιο και με την έτερη μεγάλη διαμαρτυρία γύρω από τη φετινή Μπερλινάλε.

Εκατοντάδες πρώην και νυν συμμετέχοντες στο φεστιβάλ υπέγραψαν επιστολές (πχ. εδώ και εδώ) με τις οποίες καταδίκαζαν τη συνενοχή της Μπερλινάλε στη λογοκρισία παλαιστινιακών και φιλοπαλαιστινιακών φωνών που εφαρμόζει το γερμανικό κράτος. Τρεις σκηνοθέτες (Τζον Γκρέισον, Σουνέιλ Σανζγκίρι και Άγιο Τσαλιθάμπα) απέσυραν τις ταινίες τους από το Φεστιβάλ, ενώ άλλοι αποσύρθηκαν από τις παράλληλες εκδηλώσεις του. Το Φεστιβάλ έμεινε εν πολλοίς σιωπηλό.

Κατά τη διάρκεια της Μπερλινάλε συνεχίστηκαν οι μικρές «ανταρσίες» έκφρασης αλληλεγγύης στον Παλαιστινιακό λαό. Οι τέσσερις επιμελητές/-τριες του προγράμματος Forum Expanded του Φεστιβάλ συντάχθηκαν με τις επιστολές των δημιουργών, λέγοντας «Κι εμείς θέλουμε να προσθέσουμε τη φωνή μας και να μοιραστούμε την ανησυχία μας εκφράζοντας πως οι επιμελητές του Forum Expanded στηρίζουν την επείγουσα έκκληση για μια άμεση κατάπαυση του πυρός στη Γάζα».

Ακτιβιστές ξάπλωσαν στα μπροστινά σκαλιά του ιστορικού εκθεσιακού κτιρίου Gropius Bau βουτηγμένοι σε ψεύτικο αίμα με πλακάτ που έγραφε «Καλώς ήρθατε στο κόκκινο χαλί». Μέσα στο κτίριο άλλοι ξεδίπλωσαν φιλοπαλαιστινιακά πανό από τον επάνω όροφο. Την επόμενη μέρα ήταν προσκεκλημένη του Φεστιβάλ η Χίλαρι Κλίντον — έγινε δεκτή με φωνές που καταδίκαζαν τη στήριξη των ΗΠΑ στο Ισραήλ.

Ακτιβιστές στα σκαλοπάτια και εντός του εκθεσιακού κτιρίου Gropius Bau, κατά τη διάρκεια της φετινής Μπερλινάλε. «Καλωσορίσατε στο κόκκινο χαλί» (αριστερά) και «Φώτα, Κάμερα, Γενοκτονία» (δεξιά), τα μηνύματα στα πλακάτ.

Κι έπειτα ήρθε η βραδιά των βραβεύσεων. Ο Αμερικανός κινηματογραφιστής Μπεν Ράσελ και ο Γάλλος Γκιγιόμ Καγιό, ανέβηκαν να παραλάβουν βραβείο για το ντοκιμαντέρ «Direct Action», που αφορά τον μαχητικό ακτιβισμό, φορώντας το παραδοσιακό παλαιστιναικό μαντήλι keffiyeh. Η νικήτρια της φετινής Χρυσής Άρκτου, η Σενεγαλέζα Μάτι Ντιόπ με το ντοκιμαντέρ «Dahomey», που ασχολείται με την πρώτη μεγάλη επιστροφή κλεμμένων αρχαιοτήτων στο σύγχρονο Μπενίν, εξέφρασε κι εκείνη την αλληλεγγύη της: «Στέκομαι με την Παλαιστίνη».

Η Αμερικανίδα Ελάιζα Χίτμαν, μέλος κριτικής επιτροπής στο Φεστιβάλ δήλωσε: «Ως Εβραία κινηματογραφίστρια που κέρδισε την Αργυρή Άρκτο το 2020, είναι σημαντικό για εμένα να είμαι εδώ. Δεν υπάρχει δίκαιος πόλεμος, και όσο περισσότερο οι άνθρωποι προσπαθούν να πείσουν τους εαυτούς τους πως υπάρχει δίκαιος πόλεμος, τόσο περισσότερο διαπράττουν μια γκροτέσκα πράξη αυτοεξαπάτησης».

Η σημαντικότερη στιγμή, όμως, ήρθε από τους νικητές της κατηγορίας Panorama του Φεστιβάλ, τον Παλαιστίνιο Μπάσελ Άντρα και τον Ισραηλινό Γιουβάλ Άμπραχαμ, δημιουργών και πρωταγωνιστών του ντοκιμαντέρ «No Other Land» που εξιστορεί την αρπαγή γης της οικογένειας του Άντρα από Ισραηλινούς εποίκους στη Μασάφερ Γιάτα της Δυτικής Όχθης.

«Στεκόμαστε μπροστά σας εδώ τώρα και είμαστε ίδιας ηλικίας. Εγώ είμαι Ισραηλινός, ο Μπάσελ είναι Παλαιστίνιος. Και σε δύο ημέρες, πηγαίνουμε πίσω σε μια γη όπου δεν είμαστε ίσοι», είπε επί σκηνής ο Άμπραχαμ αφότου παρέλαβε το βραβείο. «Ζω υπό πολιτικό νόμο. Ο Μπάσελ ζει υπό στρατιωτικό νόμο. Ζούμε 30 λεπτά απόσταση ο ένας από τον άλλο αλλά εγώ έχω δικαίωμα ψήφου. Ο Μπάσελ δεν έχει δικαίωμα ψήφου. Είμαι ελεύθερος να μετακινηθώ όπου επιθυμώ μέσα σε αυτή τη γη. Ο Μπάσελ, όπως εκατομμύρια Παλαιστίνιοι, είναι κλειδωμένος στην κατεχόμενη Δυτική Όχθη. Αυτή η κατάσταση του απαρτχάιντ μεταξύ μας, αυτή η ανισότητα, πρέπει να τερματιστεί».

«Η κοινότητά μου, η οικογένειά μου κινηματογραφεί εδώ και πολλά χρόνια τη διαγραφή της κοινότητάς μας από αυτή τη βάρβαρη κατοχή», είπε ο Άντρα. «Είμαι εδώ γιορτάζοντας αυτό το βραβείο, αλλά επίσης είναι πολύ δύσκολο για εμένα να γιορτάσω όταν δεκάδες χιλιάδες από τον λαό μου κατακρεουργούνται και σφαγιάζονται από το Ισραήλ στη Γάζα. Η Μασάφερ Γιάτα, η κοινότητά μου, επίσης διαγράφεται από τις ισραηλινές μπουλντόζες. Ζητώ ένα πράγμα από τη Γερμανία καθώς είμαι εδώ στο Βερολίνο: να σεβαστεί τις εκκλήσεις του ΟΗΕ και να σταματήσει να στέλνει όπλα στο Ισραήλ», κατέληξε καταχειροκροτούμενος.

Και στο τέλος ήρθε το «χακάρισμα». Ο λογαριασμός του προγράμματος Panorama του Φεστιβάλ στο Instagram, ανάρτησε τρεις εικόνες με το παρακάτω κείμενο:

«Η γενοκτονία είναι γενοκτονία. Είμαστε όλοι συνένοχοι. Σε απάντηση στις φιλο-Παλαιστινιακές πράξεις που στόχευσαν την Μπερλινάλε 2024, και υπό το φως της ακραίας ανόδου της ακροδεξιάς στη Γερμανία, αναγνωρίζουμε πως η σιωπή μάς μας κάνει συνένοχους στη συνεχιζόμενη γενοκτονία του Ισραήλ στη Γάζα και την εθνοκάθαρση της Παλαιστίνης. Έπειτα από μακρές εσωτερικές συζητήσεις, αποφασίσαμε επιτέλους να αποβάλλουμε την ιδέα πως η “Γερμανική Ενοχή” μας απαλλάσσει από την ιστορία της χώρας μας ή από τα παρόντα μας εγκλήματα ως έθνος. Υψώνουμε της φωνή μας να ενωθεί με τα εκατομμύρια σε όλο τον κόσμο που απαιτούν μια άμεση και μόνιμη κατάπαυση του πυρός, και προτρέπουμε άλλους πολιτιστικούς θεσμούς στη Γερμανία να κάνουν το ίδιο. Από το ανεπίλυτο ναζιστικό παρελθόν μας στο γενοκτονικό μας παρόν — ήμασταν πάντα στη λάθος πλευρά της ιστορίας. Αλλά δεν είναι πολύ αργά να αλλάξουμε το μέλλον μας».

Αντίδραση και «αντισημιτισμός»

Όπως είναι μάλλον προφανές, αυτό το τελευταίο μήνυμα δεν αποτελούσε επίσημη θέση του Φεστιβάλ, ή του προγράμματος Panorama. Ήταν μάλλον ένα περιστατικό «αντάρτικου ακτιβισμού» (guerilla activism) όπου κάποιος με πρόσβαση στον εν λόγω λογαριασμό της Μπερλινάλε αποφάσισε να παρέμβει στην ίδια τη διαδικασία επικοινωνίας για να μεταδώσει το ανατρεπτικό αυτό μήνυμα.

Η επιβεβαίωση ήρθε από το ίδιο το Φεστιβάλ, όταν στις 26 Φεβρουαρίου ανακοίνωσε την «απαγγελία ποινικών κατηγοριών για τη διάδοση αντισημιτικών αναρτήσεων». «Την Κυριακή, 25 Φεβρουαρίου, το κανάλι στο Instagram του τμήματος Panorama της Berlinale παραβιάστηκε για λίγο και στο κανάλι αναρτήθηκαν αντισημιτικές αναρτήσεις εικόνων-κειμένων για τον πόλεμο στη Μέση Ανατολή με το λογότυπο της Berlinale. Οι δηλώσεις αυτές δεν προέρχονται από το φεστιβάλ και δεν αντιπροσωπεύουν τη στάση του φεστιβάλ. Οι αναρτήσεις διαγράφηκαν αμέσως και ξεκίνησε έρευνα για το πώς θα μπορούσε να συμβεί αυτό το περιστατικό. Η Berlinale καταδικάζει αυτή την εγκληματική πράξη με τον πιο έντονο τρόπο και διέγραψε τις αναρτήσεις και ξεκίνησε έρευνα. Επιπλέον, η Μπερλινάλε έχει υποβάλει ποινική δίωξη κατά αγνώστων. Το LKA (το κρατικό ποινικό γραφείο) έχει ξεκινήσει έρευνα», δηλώνει η ανακοίνωση του Φεστιβάλ.

Αν προσέξατε κι εσείς την αναφορά σε «αντισημιτικές αναρτήσεις», σπεύσατε πιο πάνω να τις ξαναδείτε και δεν βρήκατε τίποτα το αντισημιτικό, δεν θα έχετε άδικο. Η ψεύτικη «ανακοίνωση» όχι μόνο δεν περιέχει ίχνος αντισημιτισμού, αλλά μάλιστα συνδέει τη στάση της Γερμανίας απέναντι στη γενοκτονία που διεξάγεται στη Γάζα με το «ανεπίλυτο ναζιστικό παρελθόν» της, υπονοώντας ουσιαστικά πως είναι αντίθετα ο γερμανικός αντισημιτισμός που δεν επιτρέπει την κριτική θέαση των πολιτικών του κράτους του Ισραήλ.

Στην ίδια ανακοίνωση που αφιερώνει μία παράγραφο στις ποινική δίωξη κατά όποιου «χάκαρε» το Instagram της Μπερλινάλε, το γραφείο τύπου του Φεστιβάλ αφιερώνει τρεις ακόμα παραγράφους στην «(κ)ριτική των δηλώσεων των καλλιτεχνών στην τελετή απονομής των βραβείων της Berlinale». «Οι ενίοτε μονόπλευρες και ακτιβιστικές δηλώσεις των βραβευθέντων αποτελούσαν έκφραση ατομικών προσωπικών απόψεων. Σε καμία περίπτωση δεν αντικατοπτρίζουν τη θέση του φεστιβάλ», δηλώνει με σαφήνεια το γραφείο τύπου, αλλά δεν διασαφηνίζει τι ακριβώς ήταν μονόπλευρο.

Ένας Ισραηλινός κι ένας Παλαιστίνιος να συνεργάζονται και να καταδικάζουν μαζί τις πολιτικές του Ισραήλ, την εθνοκάθαρση της Παλαιστίνης και τη γενοκτονία στη Γάζα; Είναι αυτό μονόπλευρο; Και, αν ναι, είναι αυτές οι πολιτικές κάτι για το οποίο θα έπρεπε οποιοσδήποτε να διατηρεί «ίσες αποστάσεις»; Είναι τα εγκλήματα πολέμου ζήτημα πολλαπλών ερμηνειών και ισορροπίας;

Το φυσικό επακόλουθο

Της ανακοίνωσης του Φεστιβάλ είχε προηγηθεί μια ηχηρή παρέμβαση του Κυβερνήτη Δήμαρχου του Βερολίνου (το Βερολίνο είναι πόλη και κρατίδιο ταυτόχρονα), Χριστιανοδημοκράτη Κάι Βέγκνερ. «Αυτό που συνέβη χθες στην Μπερλινάλε ήταν μια απαράδεκτη σχετικοποίηση», έγραψε ο Βέγκνερ στον λογαριασμό του στο X (πρώην Twitter) αναφερόμενος στις τοποθετήσεις των δημιουργών στην τελετή βραβείων του Σαββάτου, χωρίς να διευκρινίζει ακριβώς ποια είναι αυτή η σχετικοποίηση και από ποιους έγινε.

«Δεν υπάρχει χώρος για αντισημιτισμό στο Βερολίνο, και αυτό ισχύει και για την καλλιτεχνική σκηνή. Περιμένω από τη νέα διεύθυνση της Berlinale να διασφαλίσει ότι τέτοια περιστατικά δεν θα επαναληφθούν. Το Βερολίνο έχει σαφή θέση όσον αφορά την ελευθερία. Το Βερολίνο είναι σταθερά στο πλευρό του Ισραήλ. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία γι’ αυτό. Η Χαμάς φέρει ακέραια την ευθύνη για τα βαθιά δεινά στο Ισραήλ και στη Λωρίδα της Γάζας. Μόνο αυτή έχει τη δύναμη να δώσει τέλος σε αυτό το μαρτύριο, απελευθερώνοντας όλους τους ομήρους και καταθέτοντας τα όπλα. Εδώ δεν υπάρχει χώρος για σχετικοποίηση», ανάφερε στην ανάρτησή του.

O Βέγκνερ είχε πιαστεί από τον φακό να χειροκροτεί τη βράβευση του «No Other Land», των Άντρα και Άμπραχαμ, και είχε κατηγορηθεί ακόμα και από στελέχη του κόμματός του πως «εγκρίνει» το μήνυμά της. Το ίδιο συνέβη και με την υπουργό Πολιτισμού Ροθ, η οποία μάλιστα έσπευσε να αποστασιοποιηθεί γράφοντας σε ανάρτηση πως το χειροκρότημά της δεν ήταν προς τον Παλαιστίνιο, αλλά «στρεφόταν προς τον εβραίο-ισραηλινό δημοσιογράφο και σκηνοθέτη Γιουβάλ Άμπραχαμ, ο οποίος τάχθηκε υπέρ μιας πολιτικής λύσης και μιας ειρηνικής συνύπαρξης στην περιοχή».

Όμως το ακραίο αντιπαλαιστινιακό μένος της γερμανικής πολιτικής σκηνής, και η ηχηρή επιθυμία της να βαπτίσει κάθε κριτική του Ισραήλ ως «αντισημιτική» για να σβήσει τις δικές της ευθύνες για το Ολοκαύτωμα, έχει πέραν των ευρύτερων πολιτικών και απτές προσωπικές συνέπειες. Όπως για τον Μπάσελ Άντρα και τον Γιουβάλ Άμπραχαμ — ο τελευταίος ενημέρωσε για αυτές μέσω ανάρτησής του:

«Ένας ακροδεξιός ισραηλινός όχλος ήρθε χθες στο σπίτι της οικογένειάς μου για να με αναζητήσει, απειλώντας μέλη της στενής μου οικογένειας που έφυγαν σε άλλη πόλη μέσα στη νύχτα. Εξακολουθώ να δέχομαι απειλές θανάτου και αναγκάστηκα να ακυρώσω την πτήση μου για το σπίτι. Αυτό συνέβη αφότου τα ισραηλινά μέσα ενημέρωσης και οι Γερμανοί πολιτικοί χαρακτήρισαν παράλογα την ομιλία μου για τη βράβευσή μου στην Berlinale — όπου ζήτησα ισότητα μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων, κατάπαυση του πυρός και τέλος στο απαρτχάιντ — ως “αντισημιτική”. Η τρομακτική κατάχρηση αυτής της λέξης από τους Γερμανούς — όχι μόνο για να φιμώσουν τους Παλαιστίνιους επικριτές του Ισραήλ, αλλά και για να φιμώσουν Ισραηλινούς όπως εγώ που υποστηρίζουν μια κατάπαυση του πυρός που θα τερματίσει τους σκοτωμούς στη Γάζα και θα επιτρέψει την απελευθέρωση των Ισραηλινών ομήρων — αδειάζει τη λέξη “αντισημιτισμός” από νόημα και έτσι θέτει σε κίνδυνο τους Εβραίους σε όλο τον κόσμο. Καθώς η γιαγιά μου γεννήθηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Λιβύη και το μεγαλύτερο μέρος της οικογένειας του παππού μου δολοφονήθηκε από τους Γερμανούς στο Ολοκαύτωμα, θεωρώ ιδιαίτερα εξοργιστικό το γεγονός ότι οι Γερμανοί πολιτικοί το 2024 έχουν το θράσος να χρησιμοποιούν αυτόν τον όρο ως όπλο εναντίον μου με τρόπο που θέτει σε κίνδυνο την οικογένειά μου. Αλλά πάνω απ’ όλα, αυτή η συμπεριφορά θέτει σε κίνδυνο τη ζωή του Παλαιστίνιου συν-σκηνοθέτη Μπάσελ Άντρα, ο οποίος ζει υπό στρατιωτική κατοχή περιτριγυρισμένος από βίαιους οικισμούς στη Μασάφερ Γιάτα. Βρίσκεται σε πολύ μεγαλύτερο κίνδυνο από ό,τι εγώ. Χαίρομαι που η βραβευμένη ταινία μας, No Other Land, πυροδοτεί μια σημαντική διεθνή συζήτηση για το θέμα αυτό — και ελπίζω ότι εκατομμύρια άνθρωποι θα την παρακολουθήσουν όταν βγει φέτος. Η πρόκληση μιας συζήτησης είναι ο λόγος για τον οποίο την κάναμε. Μπορείτε να ασκήσετε σκληρή κριτική σε όσα είπαμε εγώ και ο Μπάσελ στη σκηνή χωρίς να μας δαιμονοποιήσετε. Αν αυτό κάνετε με την ενοχή σας για το Ολοκαύτωμα — δεν θέλω την ενοχή σας».

Οι τρομακτικές συνέπειες που έχουν ήδη υποστεί οι δύο δημιουργοί, και τις οποίες θα υποστούν και στο μέλλον, είναι φυσικό επακόλουθο της στοχοποίησής τους ως «αντισημίτες». Αυτή η στοχοποίηση έχει έρθει από ένα ολόκληρο πολιτικό σύστημα μιας χώρας που έχει πλείστες όσες γενοκτονίες στο παρελθόν της, στηρίζει ολόπλευρα μία που συμβαίνει αυτή τη στιγμή και εξάγει όπλα που κοστίζουν και θα κοστίσουν τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων.

Όμως αυτή η τόσο ηχηρή επιβολή σιωπής από την γερμανική πολιτική κι επιχειρηματική ελίτ, δεν δουλεύει και δεν πρόκειται να δουλέψει. Όσους αποκλεισμούς, όσες διώξεις, όσες δημόσιες κατηγορίες κι αν εξαπολύσει, πάντα θα υπάρχουν καλλιτέχνες, ακτιβιστές, άνθρωποι εν γένει που θα σπάνε τη σιωπή — με όλους τους έμμεσους και άμεσους κινδύνους για αυτούς.

ΠΗΓΗ