του Θάνου Καμήλαλη
To Κίνημα για Ελεύθερες Παραλίες, που ξεκίνησε στην Πάρο, προσφέρει τις πιο ελπιδοφόρες ειδήσεις του φετινού καλοκαιριού. Από τις αρχές Ιουνίου, οι κάτοικοι οργανώθηκαν, έκαναν ανοικτές συνελεύσεις και αποφάσισαν να κινηθούν μεθοδικά σε δύο άξονες: Τον θεσμικό και τον κινηματικό. Έτσι, δημιουργήθηκε το ηλεκτρονικό παρατηρητήριο που έχει καταγράψει τις αυθαιρεσίες σε όλο το νησί, αλλά και ξεκίνησαν οι παρεμβάσεις σε παραλίες όπου καταπατούνται τα δικαιώματα των πολιτών. Ήδη το Κίνημα σημείωσε τις πρώτες νίκες: Η Πολιτεία αναγκάζεται να ασχοληθεί με το ζήτημα, ενώ παράνομα ομπρελοκαθίσματα απομακρύνθηκαν από δημοφιλή παραλία του νησιού που, σύμφωνα με τους κατοίκους, είχε γίνει συνώνυμο της αυθαιρεσίας. Είχαμε πολύ μεγάλη ανάγκη να δούμε έμπρακτα ότι, αν υπάρχει συλλογική δράση, τα πράγματα αλλάζουν προς το καλύτερο.
Οι παραλίες είναι μέρος του δημόσιου χώρου, του δημόσιου πλούτου. Θεωρητικά, το δικαίωμα κάθε πολίτη για ελεύθερη, ανεμπόδιστη πρόσβαση σε αυτές είναι κατοχυρωμένο, ενώ οποιαδήποτε άδεια σε ιδιώτη για εμπορική εκμετάλλευση δίνεται υπό αυστηρές προϋποθέσεις, μία από τις οποίες είναι να αφήνεται μέρος της παραλίες ελεύθερο. Στην πράξη, φαίνεται ότι στους περισσότερους τουριστικούς προορισμούς της χώρας η ασυδοσία είναι ο κανόνας. Παραλίες πρακτικά ιδιωτικοποιούνται και προσφέρονται παρανόμως μόνο με (υψηλό) αντίτιμο. Το χειρότερο είναι ότι αυτή η κατάσταση, αυτή η άκρατη, χωρίς κανόνες, εμπορευματοποίηση ακόμη ενός δημοσίου αγαθού, τείνει να θεωρείται «κανονικότητα».
Στην Πάρο λοιπόν, από τις αρχές Ιουνίου, μαζεύτηκαν εκατοντάδες πολίτες σε μια ανοικτή συνέλευση για να δουν αν μπορούν να κάνουν κάτι, όλες και όλοι μαζί, ώστε να αλλάξουν τα πράγματα στο νησι τους προς το καλύτερο. «Υπήρχε θυμός, αρκετός, που συσσωρευόταν με τα χρόνια. Γιατί αυτή η κατάσταση “χτίζεται” εδώ και καιρό» μας έλεγε στο σχετικό ρεπορτάζ στο TPP ο Ηλίας Πετράκης, μέλος της Κίνησης. Το πρώτο βήμα λοιπόν, φαίνεται ότι έγινε τότε. Γιατί απλά και μόνο το να συμμετέχεις σε μία συλλογική προσπάθεια προϋποθέτει το να πιστεύεις ότι μπορεί να αλλάξει κάτι. Αυτή η πρόθεση του «κάτι να κάνουμε» δεν είναι καθόλου δεδομένη.
Οι κάτοικοι ξεκίνησαν προσπαθώντας να καταλάβουν το νομικό πλαίσιο, το ποιος έχει την αρμοδιότητα για τους ελέγχους και συνέχισαν με την οργάνωση των δράσεών τους σε θεσμικό, κινηματικό και επικοινωνιακό επίπεδο. Κλήθηκαν να σηκώσουν ένα μεγάλο βάρος, κάνοντας ακόμα και ερευνητική δουλειά. Κατέβασαν τις συμβάσεις εκμετάλλευσης των παραλιών από τη “Διαύγεια” και δημιούργησαν το «Digitalparos Lab», έναν διαδραστικό χάρτη του νησιού όπου τα όρια νόμιμης εκμετάλλευσης συγκρίνονται με αεροφωτογραφίες και έτσι καταγράφονται οι αυθαιρεσίες. Έστειλαν τα ευρήματά τους στις αρμόδιες αρχές και στη συνέχεια, τις τελευταίες εβδομάδες, άρχισαν να οργανώνουν τα πρώτα μπάνια – παρεμβάσεις, ξεκινώντας από παραλίες όπου οι παραβιάσεις της νομιμότητας ξεπερνούν κάθε όριο. Ουσιαστικά οι πολίτες κλήθηκαν να αντικαταστήσουν τους ελεγκτικούς μηχανισμούς ενός κράτους που σε ένα ακόμα ζήτημα δήλωνε απόν.
Τις τελευταίες ημέρες οι επιτυχίες είναι διαδοχικές. Οι κινητοποιήσεις τους και η δημοσιότητα προκάλεσαν την παρέμβαση της νέας Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου, την αυτοψία της Κτηματικής Υπηρεσίας σε παραλίες του νησιού, αλλά και την εκ των υστέρων, υποκριτική. αντίδραση της κυβέρνησης. Στη Μικρή Σάντα Μαρία, όπου υπάρχει επανειλημμένη απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου της Πάρου για μη παραχώρηση του αιγιαλού προς εκμετάλλευση, ξηλώθηκαν ήδη παράνομα ομπρελοκαθίσματα και συνελήφθησαν «επιχειρηματίες». Αυτές οι εξελίξεις είναι λογικό να λειτουργήσουν ως ντόμινο στο νησί, ώστε να περιοριστούν οι αυθαιρεσίες και να μαζευτούν οι καταπατητές. Παράλληλα, σε Κρήτη, Νάξο, Σύρο και Ρόδο κινητοποιούνται ανάλογες πρωτοβουλίες πολιτών.
Είναι δυστυχώς επόμενο ότι, απέναντι σε αυτήν τη συλλογική δράση, θα ακουστούν διαφόρων ειδών κατηγορίες, διαστρεβλώσεις των αιτημάτων και πολλή ελιτίστικη ανοησία. Άλλος θα πει για «τζαμπατζήδες», άλλος για «νοσταλγούς του παρελθόντος», άλλος για «εχθρούς του τουρισμού» κι άλλος ότι «δεν είναι υποχρεωτικό το μπάνιο σε παραλία». Γενικά η γελοιότητα είναι πάντα απύθμενη. Ήδη, ο χαρακτηρισμός τους ως «Κίνημα της Πετσέτας» απειλεί, ακούσια ή εκούσια, να υποβαθμίσει το αίτημα τους, που ξεπερνάει το «πετσέτα ή ομπρέλα» και έχει να κάνει με τις ελεύθερες παραλίες, αλλά και την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Ελεύθερες παραλίες δεν σημαίνει «πόλεμος στα μπιτσόμπαρα», σημαίνει απλά, δημόσια προσβάσιμες. Εξάλλου, η άκρατη και αυθαίρετη εμπορευματοποίηση, η έμμεση ιδιωτικοποίηση, καταλήγουν όχι μόνο να παραβιάζουν τα δικαιώματα της τοπικής κοινωνίας και κάθε πολίτη, αλλά και το τουριστικό «προϊόν». Δεν είναι τυχαίο που μέλη της Κίνησης Πολιτών είναι και επιχειρηματίες του τουρισμού, που αντιλαμβάνονται την υποβάθμιση.
Ο πυρήνας του ζητήματος όμως, έχει να κάνει με το πώς αντιλαμβανόμαστε τον δημόσιο χώρο, τα δημόσια αγαθά, τον δημόσιο πλούτο. Και οι παραλίες, ως ένα «σήμα κατατεθέν» της χώρας, είναι μια πολύ καλή αρχή για να θυμηθούμε τι πρέπει να ισχύει. Τα δικαιώματα μας ως πολίτες. Καταρχάς στο να υπάρχουν δημόσιοι χώροι (παραλίες, πάρκα, πράσινο στις πόλεις, δάση) και στη συνέχεια, αυτοί να είναι προσβάσιμοι, μακριά από την κερδοσκοπία και την αυθαιρεσία, με συγκεκριμένους κανόνες που υποχρέωση του κράτους είναι να τηρούνται. Οτιδήποτε άλλο δεν είναι «αγορά» ή «ανάπτυξη», είναι ζούγκλα.
Οι πολίτες της Πάρου που συγκρότησαν την Κίνηση θα μπορούσαν να έχουν αποδεχθεί αυτήν την κατάσταση. Την παραβίαση των δικαιωμάτων τους στις «ιδιωτικές» παραλίες, την ολιγωρία των υπευθύνων, την ιδέα ότι «τίποτα δεν αλλάζει» και πως «έτσι είναι η Ελλάδα». Δεν το έκαναν. Αντέδρασαν, συλλογικά, με σχέδιο και πολλή δουλειά και τώρα καταφέρνουν να πετυχαίνουν μικρές νίκες απέναντι σε μια παγιωμένη και διαρκώς επιδεινούμενη κατάσταση χρόνων στον τόπο τους, δίνοντας παράδειγμα και σε πολλούς άλλους.
Σε μια πολιτική περίοδο που η απολιτίκ στάση, το ανασήκωμα των ώμων, η μεμψιμοιρία και η παραίτηση κυριαρχούν, που το ατομικό συμφέρον θεοποιείται, το συλλογικό λοιδωρείται και το δικαίωμα βαφτίζεται «προνόμιο», το Κίνημα για τις Ελεύθερες Παραλίες είναι ένα φωτεινό παράδειγμα. Θυμίζει ότι με συλλογική δράση και κινητοποίηση, οι πολίτες μπορούν να κερδίζουν, να βελτιώνουν τις ζωές τους. Το είχαμε ανάγκη.
*****
Οι εικόνες που διακινούνται στα social media από δεκάδες τουριστικούς προορισμούς της χώρας (Σαντορίνη, Κρήτη, Ρόδο, Χαλκιδική, Πάρο κ.ά.), με τις απ’ άκρη ως άκρη κατειλημμένες παραλίες, που θυμίζουν περισσότερο εκθέσεις επίπλων, αποτελούν την πιο απτή ίσως απεικόνιση της χρεωκοπίας στην οποία οδηγείται το διαβόητο «ελληνικό καλοκαίρι».
Το νομικό πλαίσιο για τη διαχείριση και εκμετάλλευση των παραλιών είναι εν πολλοίς σαφές: οι παραλίες είναι δημόσιες και κοινόχρηστες, ιδιωτικές παραλίες δεν νοούνται, οι παραχωρήσεις δικαιωμάτων απλής χρήσης (π.χ. για τοποθέτηση ομπρελοκαθισμάτων ή λειτουργία εποχικής καντίνας) γίνονται έναντι ανταλλάγματος από τις αρμόδιες Κτηματικές Υπηρεσίες του Υπουργείου Οικονομικών και τους Δήμους, δεν επιτρέπεται να καταλαμβάνεται περισσότερο του 50% της έκτασης της παραλίας, πρέπει να καταλείπονται δίοδοι για το κοινό ανά κάποια μέτρα, μπορούν να παραχωρούνται το ανώτατο μέχρι 500 τ.μ. σε μία επιχείρηση κ.ά. (αναλυτικά εδώ). Η παράβαση των παραπάνω συνεπάγεται κανονικά υψηλά πρόστιμα, ανάκληση αδειών και σφράγιση επιχειρήσεων, ποινικές διώξεις.
Η πραγματικότητα όμως είναι εντελώς διαφορετική: αυθαίρετη κατάληψη πολύ μεγαλύτερων τμημάτων της παραλίας, ενοχλητικά ντεσιμπέλ, μόνιμες κατασκευές με τσιμέντο χωρίς άδεια, αδιαφανείς διαδικασίες δημοπράτησης, υπάλληλοι με εντολές να διώχνουν όσους δεν πληρώνουν 50 και 100 ευρώ για ένα σετ ομπρελοκαθισμάτων. Όλα τα παραπάνω γίνονται εν πλήρη γνώσει και με τη συμμετοχή της Κυβέρνησης, των υπηρεσιών και της τοπικής αυτοδιοίκησης. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι βάσει της από 10-03-2023 Εγκυκλίου του Υπουργείου Οικονομικών για τον καθορισμό όρων και προϋποθέσεων για την παραχώρηση δικαιωμάτων απλής χρήσης σε αιγιαλούς και παραλίες, οι Δήμοι μπορούν να συνάπτουν συμβάσεις παραχώρησης (είτε απευθείας είτε κατόπιν διαγωνισμού) από 01/01 έως και 29/06 κάθε έτους. Από 01/07 και μέχρι 31/12 αποκλειστικά αρμόδιες είναι οι Κτηματικές Υπηρεσίες. Αποτέλεσμα των παραπάνω είναι πολύ δημοφιλείς παραλίες των Κυκλάδων να δημοπρατούνται στα τέλη Ιουλίου και ενώ φυσικά οι ξαπλώστρες έχουν τοποθετηθεί ήδη 2-3 μήνες νωρίτερα από τους εκ των προτέρων επιλεγμένους επιχειρηματίες (μερικές φορές και με τη βοήθεια καλών «φίλων»). Αυτά είναι βέβαια τα καλά σενάρια, καθώς δεν είναι καθόλου λίγες οι περιπτώσεις που δεν υπάρχει καμία απολύτως άδεια.
Η αυθαιρεσία σε ότι αφορά τη διαχείριση των ακτών και γενικότερα του δημόσιου χώρου στις τουριστικές περιοχές δεν είναι βέβαια καινούργιο φαινόμενο. Αποτελεί ωστόσο κοινή διαπίστωση ότι τα τελευταία χρόνια το κακό παράγινε. Η εκτόξευση του τουρισμού σε απόλυτα νούμερα και η τροποποίηση του τουριστικού μοντέλου, που πλέον δεν απευθύνεται επ’ ουδενί στον Έλληνα τουρίστα, αλλά ούτε καν στο μέσο μισθωτό Ευρωπαίο σε συνδυασμό με την αδράνεια των υπηρεσιών κυρίως λόγω διαφθοράς ή και φόβου οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια σε «μυκονοποίηση» δεκάδες νησιά και παραλίες.
Οι συνέπειες της αυθαιρεσίας στο φυσικό περιβάλλον, τα οικοσυστήματα, τα προστατευόμενα είδη και εν τέλει και στο ίδιο το τουριστικό προϊόν είναι προφανείς. Εξίσου προφανές είναι ότι η πολιτική της σιωπηρής ή και φανερής υποστήριξης της αυθαιρεσίας έχει ταξικές επιπτώσεις: τα νησιά είναι απλησίαστα για τους πολλούς. Ακόμα και στις παραλίες της Αττικής μία οικογένεια πρέπει να δώσει τουλάχιστον 50 ευρώ για ένα μπάνιο. Το δικαίωμα σε διακοπές, ξεκούραση και επαφή με τη φύση θεωρείται πολυτέλεια.
Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι σε κατεξοχήν φιλοκυβερνητικές εφημερίδες, όπως η ναυαρχίδα του αστισμού «Καθημερινή», τα άρθρα κριτικής απέναντι σε αυτού του τύπου την αυθαιρεσία και ανάδειξης των αντιδράσεων των ντόπιων είναι πλέον πολύ συχνά. Οι πρωτότυπες και μαζικές κινητοποιήσεις της πρωτοβουλίας των κατοίκων της Πάρου “Reclaim the beach!” τυγχάνουν μαζικής κάλυψης, με τον υπουργό Οικονομικών Κωστή Χατζηδάκη να δηλώνει στις 02/08 «Σε κάθε περίπτωση, η απόφασή μας είναι να τηρηθεί η νομιμότητα στις παραχωρημένες από το Δημόσιο παραλίες και να τηρηθούν στο ακέραιο οι συμβάσεις που έχουν υπογραφεί. Κάθε παραβίαση της νομιμότητας θα μας βρει απέναντι…».
Ας είμαστε καχύποπτοι απέναντι στις κυβερνητικές εξαγγελίες και τις όψιμες περιβαλλοντικές ευαισθησίες. Αξίζει να θυμηθούμε ότι ένα κλασικό έργο που μνημονεύουν οι απανταχού (νεο)φιλελεύθεροι όποτε γίνεται λόγος για την κακοδιαχείριση οποιουδήποτε δημόσιου αγαθού είναι η «Τραγωδία των Κοινών» του Garrett Hardin. Σύμφωνα με αυτό, η ανθρώπινη φύση είναι τέτοια που υποσκάπτει κάθε απόπειρα συλλογικής διαχείρισης των κοινών αγαθών. Όλοι δρουν ξεχωριστά, για το δικό τους όφελος, επιφέροντας μικρότερη ή μεγαλύτερη ζημιά στο κοινό αγαθό με αποτέλεσμα την τελική καταστροφή του. Οι λύσεις, κατά τον Hardin, είναι δύο: είτε η ιδιωτικοποίησή του είτε η ισχυρή κρατική επιβολή. Η ιδιωτικοποίηση των κοινών αγαθών, υπέρ της οποίας κατά κανόνα μνημονεύεται το έργο του Hardin, οδηγεί σύμφωνα με αυτό το σκεπτικό μακροπρόθεσμα στη βιώσιμη διαχείρισή τους, καθώς πλέον υπάρχει ένα ιδιωτικό συμφέρον, αυτό του επιχειρηματία, που ταυτίζεται με την ανάγκη διατήρησης του αγαθού στο μέλλον. Ο Χατζηδάκης και οι συν αυτώ ξέρουμε πολύ καλά ποια από τις δύο λύσεις προτιμούν.
Οι κινητοποιήσεις των κατοίκων και παραθεριστών της Πάρου, της Ρόδου, των Φαλασάρνων είναι ελπιδοφόρες και θα πρέπει να γίνουν παράδειγμα μίμησης όπου υπάρχει το ίδιο πρόβλημα. Δεν έχουμε να περιμένουμε και πολλά από όσους έθρεψαν την αυθαιρεσία και την υπερτουριστικοποίηση στη χώρα. Το ενδιαφέρον τους μάλλον θα πρέπει να μας προκαλεί ανησυχία.
Το κίνημα υπεράσπισης του δημόσιου χαρακτήρα των παραλιών μπορεί και πρέπει να επεκταθεί, έχει προοπτική να μαζικοποιηθεί και να βαθύνει.
-Να βάλει στο στόχαστρο το μοντέλο της μονοκαλλιέργειας του τουρισμού σε βάρος του φυσικού περιβάλλοντος και άλλων κλάδων της οικονομίας.
-Να αντιπαρατεθεί με την πολιτική επιλογή και την αισθητική της μετατροπής ολόκληρων περιοχών σε amusement parks για τους πλούσιους.
-Να συναντηθεί με τις πρωτοβουλίες για την προστασία του αστικού χώρου και των πόλεων από την υπερτουριστικοποίηση.
-Και πάνω από όλα να σταθεί εμπόδιο στις επερχόμενες πρωτοβουλίες περαιτέρω ιδιωτικοποίησης των παραλιών – και εν γένει των κοινών αγαθών-, που θα εξαγγέλλονται πάντοτε στο όνομα της «καταπολέμησης της αυθαιρεσίας» και της διάσωσης των αγαθών από εμάς, τους κοινούς θνητούς.
* Η Ειρήνη Τσαλουχίδη είναι δικηγόρος, μέλος της Κίνησης ασκούμενων και νέων δικηγόρων.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου