Χαμογελάστε, είστε στη φυλακή - Του Άρη Χατζηστεφάνου

Άρης Χατζηστεφάνου | Η Εφημερίδα των Συντακτών 26/08/2023

 

Ο Ντόναλντ Τραμπ μετέτρεψε τη μέχρι πρότινος ταπεινωτική εικόνα των φωτογραφιών που βγάζει η αστυνομία σε συλληφθέντες (mug shot) σε ένδειξη ισχύος και «αμφισβήτησης» του πολιτικού και μιντιακού κατεστημένου. Ένα μάθημα για χώρες, όπως η Ελλάδα, που επιτρέπουν ακόμη και σε ναζιστές να πραγματοποιούν προεκλογικές εκστρατείες μέσα από τη φυλακή.

Νέα Υόρκη

Στα μουντά χρώματα που κάλυπταν το συννεφιασμένο Νιου Τζέρσι, το απόγευμα της Πέμπτης 24 Αυγούστου, υπήρχε μόνο μία νότα πολύχρωμης «χαράς». Τα φώτα και οι σειρήνες της οχηματοπομπής που οδηγούσε τον Ντόναλντ Τραμπ στο αεροδρόμιο του Νιούαρκ, όπου θα επιβιβαζόταν στο προσωπικό του Boeing 757 – ήταν το πρώτο σκέλος της θριαμβευτικής διαδρομής του προς τις φυλακές της Ατλάντα, όπου θα παρουσιαζόταν για να αντιμετωπίσει κατηγορίες για συνωμοσία και να αφεθεί ελεύθερος με εγγύηση 200.000 δολαρίων. Το επικοινωνιακό επιτελείο του τέως προέδρου είχε φροντίσει η παράδοση να γίνει κατά τη διάρκεια του τηλεοπτικού prime time και όλοι ανέμεναν το αποκορύφωμα της βραδιάς: την τυπική φωτογραφία του κρατούμενου.

Τα περίφημα mug shots έχουν ιστορία σχεδόν δύο αιώνων αφού χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά με τη μορφή δαγκεροτυπίας από τις βελγικές και αγγλικές αρχές στα μέσα της δεκαετίας του 1840 – μόλις πέντε χρόνια από την εφεύρεση της φωτογραφίας. Πέρα από την τυπική χρήση τους για την καταγραφή των κρατουμένων οι συγκΔικαιώματα,εκριμένες φωτογραφίες συνδέθηκαν εξαρχής με ορισμένες από τις πιο σκοτεινές του ανθρώπινου πολιτισμού. Όπως έχουμε εξηγήσει και παλαιότερα, αμέσως μετά τη συντριβή της Παρισινής Κομμούνας η αστυνομία επέτρεψε στον φωτογράφο Ερνέστ Απέρ να χρησιμοποιήσει τις φωτογραφίες συλληφθέντων κομμουνάρων για να πραγματοποιήσει το πρώτο φωτομοντάζ της Ιστορίας με το οποίο τους παρουσίαζε να πραγματοποιούν φρικτά εγκλήματα εναντίον αμάχων.

Η συλλογή μεγάλου αριθμού φωτογραφιών κρατουμένων ενθουσίασε από πολύ νωρίς και το κίνημα της ευγονικής που πίστευε ότι θα μπορούσε να εντοπίσει εγκληματίες από τα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά τους – μια θεωρία που έφτασε στο απόγειό της στα χρόνια του γερμανικού ναζισμού και η οποία επιστρέφει σε τακτά χρονικά διαστήματα με «επιστημονικό» μανδύα.

Σε κάθε περίπτωση οι φωτογραφίες κρατουμένων αποτελούσαν απόδειξη της εξουσίας που ασκούσε ο δεσμοφύλακας επί του δεσμώτη. Έναν αιώνα αργότερα οι ΗΠΑ προωθούσαν με υπερηφάνεια στα διεθνή ΜΜΕ την εικόνα του πρώην ηγέτη του Παναμά (και πρώην συνεργάτη της CIA), Μανουέλ Νοριέγκα, όταν εισέβαλαν στη χώρα του για να τον συλλάβουν. Ανάλογες φωτογραφίες του Σαντάμ Χουσεΐν, από την ιατρική εξέταση που πραγματοποίησαν Αμερικανοί στρατιώτες όταν τον εντόπισαν, έλαβαν τα χαρακτηριστικά mug shots παρά το γεγονός ότι δεν είχαν τραβηχτεί σε κάποια φυλακή ή σε αστυνομικό τμήμα.

Σύντομα αναπτύχθηκε στις ΗΠΑ και μια ολόκληρη βιομηχανία νόμιμου εκβιασμού από εταιρείες που δημοσίευαν στο ίντερνετ φωτογραφίες κρατουμένων (οι οποίες είναι ελεύθερα διαθέσιμες από τις αστυνομικές αρχές) και ύστερα έπαιρναν χρήματα από τους συλληφθέντες για να τις απομακρύνουν. Σε άλλες χώρες, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα την Ελλάδα στα χρόνια του ΠΑΣΟΚ και του Ανδρέα Λοβέρδου, τα mug shots μετατρέπονταν σε πολιτικό εργαλείο για τη διαπόμπευση συγκεκριμένων ομάδων του πληθυσμού.

Πριν από την εμφάνιση Τραμπ στις φυλακές της Ατλάντας κυκλοφόρησαν mug shot από εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης

Θεωρητικά αυτή η σχέση υποταγής του κρατούμενου αποτυπώνεται συνήθως και στο συνοφρυωμένο βλέμμα του. Σε σπάνιες περιπτώσεις όμως, όταν αυτή η ισορροπία ανατρέπεται, ο φωτογραφιζόμενος εμφανίζεται συχνά να χαμογελά. Ο Αλ Καπόνε προσέφερε στον φωτογράφο του ένα πλατύ χαμόγελο, γνωρίζοντας ότι είχε καταδικαστεί μόνο για φορολογικές παρατυπίες και όχι για τα εγκλήματά του. Αντίστοιχα ο Πάμπλο Εσκομπάρ στην Κολομβία εμφανιζόταν σχεδόν ξεκαρδισμένος στη φωτογραφία της σύλληψής του γνωρίζοντας ότι παρά το βαρύ κατηγορητήριο θα βρισκόταν σύντομα εκτός φυλακής.

Ο Ντόναλντ Τραμπ αντί για χαμόγελο προτίμησε μια από τις ανόητες εκφράσεις που έπαιρνε όταν παρουσίαζε το τηλεπαιχνίδι The Apprentice, κατάφερε όμως και αυτός να μετατρέψει τη λήψη του mug shot σε κεντρικό εργαλείο της προεκλογικής του εκστρατείας. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι πρώτοι τέσσερις από τους 18 συγκατηγορούμενούς του φωτογραφήθηκαν χαμογελαστοί στην κάμερα στέλνοντας στους οπαδούς τους ένα μήνυμα «ανυπακοής» απέναντι στο «κατεστημένο».

Η δικηγόρος του Τραμπ μάλιστα, η Τζένα Έλις, δημοσίευσε αμέσως το mug shot της στο ίντερνετ συνοδεύοντάς το με ένα απόσπασμα του ψαλμού 31 της Αγίας Γραφής: «ευφράνθητε επί Κύριον και αγαλλιάσθε, δίκαιοι, και καυχάσθε, πάντες οι ευθείς τη καρδία». Ανάλογη δημοσίευση της φωτογραφίας θα έκανε μερικές ημέρες αργότερα και ο Τραμπ σηματοδοτώντας μάλιστα έτσι την επιστροφή του στο twitter.

Κατάφερε λοιπόν ο τέως πρόεδρος να ακολουθήσει τα βήματα του Αλ Καπόνε και του Εσκομπάρ ανατρέποντας την ισορροπία ισχύος; Είναι νωρίς να το κρίνουμε. Αν παρακολουθούσε όμως κανείς τις μαραθώνιες τηλεοπτικές συνδέσεις των αμερικανικών ειδησεογραφικών δικτύων καταλάβαινε ότι είχε κερδίσει την πρώτη μεγάλη επικοινωνιακή μάχη. Οι ατελείωτες ώρες που του αφιέρωσαν, περιμένοντας σε ζωντανή σύνδεση να φωτογραφηθεί, κοστολογούνται σε εκατομμύρια δολάρια τηλεοπτικού χρόνου τα οποία του προσφέρθηκαν εντελώς δωρεάν από το μιντιακό κατεστημένο το οποίο ο ίδιος υποτίθεται ότι μάχεται.

Όσο για το mug shot, περίπου τρεις ώρες από τη λήψη της φωτογραφίας, το επιτελείο του ανάρτησε διαφημιστικό μήνυμα που έλεγε ότι αν στείλεις 47 δολάρια για ενίσχυση θα λάβεις δωρεάν (;) ένα μπλουζάκι με τη φωτογραφία, το νέο «σύμβολο της αμερικανικής αμφισβήτησης απέναντι στην τυραννία».

Εάν δεν νίκησε ο Τραμπ σίγουρα νίκησε ο καπιταλισμός.