Το κινηματογραφικό «Σκαρί» κι ένα πραγματικό, επώδυνο δίλημμα

Γράφει η Νόρα Ράλλη

Μια ταινία από τη Μάλτα, με έναν πραγματικό ψαρά ως πρωταγωνιστή, ξανανοίγει το ζήτημα της παραδοσιακής ναυσιπλοΐας που μας αφορά: 200 ελληνικά, ξύλινα ψαροκάικα είναι στη λίστα για σπάσιμο, βάσει νόμου της Ε.Ε.

Το ζήτημα δεν είναι καινούργιο. Βασικά, μεγάλωσε και σάπισε. Οπως θα έπρεπε να έχει γίνει και με τα ίδια τα καΐκια - που ούτε αυτό δεν πρόλαβαν να κάνουν. Να «μεγαλώσουν». Πέθαναν, πριν την ώρα τους. Ή μάλλον, δολοφονήθηκαν. Και μάλιστα εν ψυχρώ και επί πληρωμή!

Πάνω από 13.000 ξύλινα αλιευτικά σκάφη έχουν καταστραφεί με αυτόν τον τρόπο στη χώρα μας. Σύμφωνα με οδηγία της Ε.Ε. (η 2η σχετική οδηγία εκδόθηκε το 1999), επιδοτείται τρεις και τέσσερις φορές πάνω από την αξία του σκάφους ο ψαράς, αν και εφόσον καταστρέψει το ξύλινο ψαροκάικό του: πρέπει να το σπάσει με κάθε τρόπο! Να μη μείνει ούτε κουπί!

«Μα είναι άνθρωπος το καΐκι και μιλάμε με τέτοιους όρους;», θα μπορούσε να διερωτηθεί κάποιος. Η απάντηση δίνεται μέσα από την εξαιρετική ταινία «Το σκαρί», από τη γειτονική μας Μάλτα (προβάλλεται ήδη στους κινηματογράφους). «Luzzu» είναι ο πρωτότυπος τίτλος της, καθώς αυτή τη λέξη χρησιμοποιούν στη Μάλτα για το παραδοσιακό ψαροκάικο. Ο σκηνοθέτης Αλεξ Καμιλέρι επέλεξε για πρωταγωνιστή έναν πραγματικό ψαρά, που σε έναν βαθμό έπαιξε τον εαυτό του, λαμβάνοντας και το Βραβείο Καλύτερης Ανδρικής Ερμηνείας στο Φεστιβάλ του Sundance (2021).

Ο Τζέσμαρκ Σικλούνα ερμηνεύει τον Τζέσμαρκ: έναν τριαντάχρονο ψαρά στη Μάλτα, που προσπαθεί να ζήσει την οικογένειά του με τον τρόπο που παραδοσιακά ψάρευε και πριν απ' αυτό, ο πατέρας του. Μη θέλοντας να μπει σε παράνομα κυκλώματα αλιείας, βρίσκεται σε δίλημμα: μήπως πρέπει να πάρει την επιδότηση της Ε.Ε.; Μα η βάρκα του δεν είναι απλά μια βάρκα.

Είναι τρόπος και αξία ζωής. «Δίχως τη βάρκα, θα είσαι έξω απ' τα νερά σου. Εχω δει και άλλους να το παθαίνουν», ακούγεται στην ταινία. «Αν αλλάξεις όλα τα κομμάτια της βάρκας, εξακολουθεί να είναι η ίδια βάρκα; Και αν δεν είναι, τι είναι;», αναρωτιέται ο πρωταγωνιστής.

Στο «Σκαρί» εξελίσσεται ουσιαστικά ένα κοινωνικό θρίλερ. Οχι φαντασίας, μα απτής πραγματικότητας. Που ισχύει ακριβώς έτσι και για τη χώρα μας: ψαράδες λαμβάνουν την επιδότηση της Ε.Ε., σπάζοντας τα παραδοσιακά καΐκια τους. «Με το που βγήκε η οδηγία, οι περισσότερες χώρες της Ε.Ε. έσπευσαν να την εφαρμόσουν σωστά. Εδωσαν δηλαδή την επιλογή τριών ειδών απόσυρσης της βάρκας: αλλαγή χρήσης, βύθιση (με τη λογική πως θα πηγαίνουν εκεί τα ψάρια και θα γεννούν με ασφάλεια) ή καταστροφή.

Ετσι έχουμε έως σήμερα δεκάδες ξύλινα σκάφη να μεταφέρουν, για παράδειγμα, τουρίστες στα ποτάμια της Ολλανδίας και αλλού.

Ωστόσο, παρά τις επίμονες προσπάθειές μας, κανένας (απολύτως κανένας!) θεσμικός φορέας, είτε υπουργοί και υφυπουργοί στην Ελλάδα είτε επίτροποι Αλιείας στην Ε.Ε. (μεταξύ αυτών και η κ. Δαμανάκη) δεν έκαναν το παραμικρό προς αυτή την κατεύθυνση», μας λέει ο πρόεδρος της Ομοσπονδίας Παραδοσιακών Σκαφών, Νικόλαος Καβαλλιέρος.

Η Ομοσπονδία ιδρύθηκε το 1999 από τον πρώην υπουργό (ΠΑΣΟΚ) Γιώργο Ανωμερίτη. «Μέσα στα τόσα χρόνια της δράσης μας, ζητάμε έναν χώρο, ώστε να δημιουργήσουμε ένα Μουσείο Πλωτών Σκαφών», μας λέει ο κ. Καβαλλιέρος. Στην εύλογη ερώτησή μας πώς είναι δυνατόν μια χώρα με τόσα εκατοντάδες χιλιόμετρα αιγιαλού να μη βρίσκει έναν χώρο για το μουσείο, ειδικά όταν μέρος αυτού δίνεται σε ιδιώτες (και για προσωπική μόνο χρήση - παράνομα φυσικά), η απάντηση ήταν το γέλιο.

Το ίδιο και σαν ρωτήσαμε τι έχουν κάνει όσοι υπουργοί και επίτροποι έχουν περάσει από τις θεσμικές αυτές θέσεις, τόσα χρόνια: «Πάντα ακούμε ακριβώς το ίδιο: θα σταματήσουν οι εν λόγω επιδοτήσεις και ίσως κάποιες βάρκες σωθούν! Ωστόσο, αυτό ποτέ δεν γίνεται.

Ακόμη 200 ξύλινα ψαροκάικα είναι στη λίστα για σπάσιμο. Το ΥΠΠΟΑ επίσης μας κοροϊδεύει. Υποτίθεται ότι έχει διασώσει έξι από αυτά, κι όμως δεν τα βρίσκουμε πουθενά. Πρέπει να έχουν καταστραφεί», εξηγεί ο κ. Καβαλλιέρος.

«Θεωρητικά, η οδηγία βγήκε για να ελαττωθεί το ψάρεμα στη Μεσόγειο. Και άφησαν τα μεγάλα σκάφη, που σαρώνουν τον βυθό, να υπάρχουν και επιτέθηκαν στις ψαρόβαρκες», λέει η Ανίκα Μπαρμπαρίγου, γραμματέας της Ομοσπονδίας και μια ιδιαίτερη προσωπικότητα που ξέρει και την τέχνη (ήταν έμπορος τέχνης στη Νέα Υόρκη) και τη θάλασσα (ασχολείται επαγγελματικά με τη ναύλωση, το management, το χτίσιμο και την αποκατάσταση σκαφών και διαμένει και η ίδια σε ένα ξύλινο καΐκι!). «Γιατί να μην μπορεί να γίνει αλλαγή χρήσης; Αυτό ζητάμε έστω. Μα κανείς δεν ακούει. Αν έχει ευαισθητοποιηθεί μια μερίδα κόσμου, αυτό έχει γίνει μόνο εξαιτίας του Τύπου και σχετικών δημοσιευμάτων», καταλήγει.

Από τη μια έχουμε μια ταινία, χτισμένη ακριβώς όπως το ξύλινο σκαρί μιας βάρκας: πάνω σε ανθρώπινες προσδοκίες, με τέχνη και μεράκι. Και από την άλλη, μια επίσης «χτισμένη» πραγματικότητα, μα όχι από μαστόρους της τέχνης και εργάτες της θάλασσας, αλλά από τεχνοκράτες και πολιτικούς που δεν ενδιαφέρονται.

Η υπεραλιεία συνεχίζεται (από τους «γόνους» πλέον!) και τα καΐκια πριονίζονται και ισοπεδώνονται από μπουλντόζες. Ωστε να μη μείνουν μήτε μνήμη μήτε ζωή μήτε πριονίδι... Ισως τελικά έρθει ο καιρός (αν δεν έχει ήδη έρθει) που θα τα βλέπουμε μόνο στον κινηματογράφο...