Η πολιτική εργασίας στο κέντρο της οικονομίας και της παραγωγικής ανασυγκρότησης
Αρχίζω με ορισμένες βασικές διαπιστώσεις που δίνουν το στίγμα της ανάλυσης που ακολουθεί και κυρίως των προτάσεων που θα παρουσιαστούν σε επόμενο άρθρο:
Α. Κυρίαρχη βία και ανομία στην κοινωνία σήμερα δεν είναι η βία της εκτεταμένης εγκληματικότητας, όπως πιστεύεται, αλλά η βία και η ανομία της ατομικής διαπραγμάτευσης και της ατομικής σύμβασης εργασίας, η διάχυτη βία και ανομία στη δουλειά και άρα και στη ζωή των ανθρώπων.
Β. Η στρατηγικού χαρακτήρα αντιμεταρρύθμιση της κυβέρνησης της Ν.Δ. είναι ακριβώς η μετάθεση του κέντρου βάρους από τις Συλλογικές Συμβάσεις Εργασίας (ΣΣΕ) και τις Διαιτητικές Αποφάσεις προς την κατεύθυνση της ατομικής σύμβασης εργασίας. Για να παραφράσουμε τον Πασκάλ, η κυβέρνηση της Ν.Δ. αφαίρεσε ισχύ από το εργατικό δίκαιο και έδωσε δίκαιο στην ισχύ των εργοδοτών.
Γ. Η πολιτική της εσωτερικής υποτίμησης διά της μείωσης των μισθών συνεχίζεται, ουσιαστικά, με ενέργειες, πράξεις και παραλείψεις της κυβέρνησης που οδηγούν σε συνεχή μείωση των πραγματικών μισθών. Η χώρα έγινε χώρα φτηνής και επισφαλούς εργασίας. Οι ΣΣΕ εξαρθρώνονται, το (συνταγματικό κατά την Ολομέλεια του ΣτΕ 2307/2014) δικαίωμα μονομερούς προσφυγής στη Διαιτησία του ΟΜΕΔ ακρωτηριάζεται και η ρύθμιση των κρίσιμων όρων εργασίας παραδίδεται στον εργοδότη μέσω της ενίσχυσης της ατομικής σύμβασης εργασίας και του διευθυντικού δικαιώματος. Γιατί η ατομική σύμβαση εργασίας είναι μια ανελεύθερη για τον εργαζόμενο σύμβαση. Ο εργαζόμενος είναι ελεύθερος να συνάψει μια σύμβαση εργασίας, δεν είναι ωστόσο ελεύθερος να μην τη συνάψει. Γιατί δεν είναι ελεύθερος όποιος ενεργεί υπό το κράτος της ανάγκης βιοπορισμού. Η ατομική σύμβαση εργασίας είναι η παρένδυση της βίας και της ανομίας στις εργασιακές σχέσεις.
Δ. Η κατάρρευση των ονομαστικών, αρχικά, και των πραγματικών μισθών στη συνέχεια απειλεί, προφανώς, και την οικονομία. Το ΑΕΠ στη χώρα μας, όπως και στις περισσότερες χώρες, παράγεται κατά τα 2/3, περίπου, από την εσωτερική ζήτηση, η οποία καταρρέει ως συνέπεια των πολιτικών των μνημονίων, πολιτικών που συνεχίζονται, ουσιαστικά, από την κυβέρνηση της Ν.Δ.
Ε. Την ίδια στιγμή με τα μέτρα της κυβέρνησης της Ν.Δ. το 8ωρο και το 5θήμερο πεθαίνουν, οι πραγματικοί μισθοί συρρικνώνονται, η επισφάλεια και ο φόβος της απόλυσης απλώνονται, τα νομοθετικά αναχώματα προστασίας κατεδαφίζονται, ενώ ούτε ο δικαστικός έλεγχος λειτουργεί. Ας μην το ξεχνάμε: Οταν πυροβολούν την εργασία και γενικά τα δικαιώματα είναι οι άνθρωποι που πέφτουν.
Το βασικό θέμα της πολιτικής οικονομίας είναι η ρύθμιση της μισθωτής εργασίας και κυρίως του μισθού. Για τους κλασικούς οικονομολόγους Ανταμ Σμιθ μέχρι τον Μάλθους και τον Ρικάρντο η εργασία αποτελεί τη βασική πηγή της αξίας και καθορίζει τη μέση τιμή των πραγμάτων. Βασικό εργαλείο για την ανάταξη των μισθών είναι η επαναφορά του συστήματος συλλογικών ρυθμίσεων των όρων εργασίας με Συλλογικές Συμβάσεις Εργασίας (ΣΣΕ) και, ελλείψει αυτών, με Διαιτητικές Αποφάσεις του ΟΜΕΔ. Η λειτουργία της συλλογικής αυτονομίας (μέσω ΣΣΕ ή, στην ανάγκη, με τη στήριξη της Διαιτησίας του ΟΜΕΔ) ως πρωτογενούς μηχανισμού διανομής του παραγόμενου πλούτου είναι απολύτως αναγκαία όχι μόνο α) για την προστασία και προαγωγή των υλικών όρων αξιοπρεπούς διαβίωσης των εργαζόμενων, αλλά και β) για την ίδια την οικονομία.
Τι χρειάζεται για να λειτουργεί καλά η οικονομία; Ασφαλώς χρειάζονται πολλά, αναγκαία συνθήκη ωστόσο είναι να μπορεί η κοινωνία να αγοράζει τα προϊόντα και τις υπηρεσίες που χρειάζεται για να ζει αξιοπρεπώς και αντιστοίχως να μπορεί ο επιχειρηματίας, και γενικά όποιος διαθέτει αγαθά και υπηρεσίες, να πωλεί τα προϊόντα, τα εμπορεύματα, τις υπηρεσίες που προσφέρει. Αυτό ισχύει φυσικά και για τις εξαγωγές. Τα εξαγόμενα θα πρέπει να μπορούν να αγοράζονται από τους καταναλωτές στις χώρες στις οποίες εξάγονται. Μόνο που στις οικονομίες το βασικό αγοραστικό κοινό για κάθε χώρα είναι η κοινωνία της, ακόμη και στην ίδια τη Γερμανία, την ατμομηχανή στις εξαγωγές. Οπως αναφέρθηκε ήδη, στην Ελλάδα, όπως και στις περισσότερες χώρες, είναι η εσωτερική ζήτηση που παράγει περίπου τα 2/3 του ΑΕΠ, πράγμα που με τη σειρά του υποδεικνύει και την ανάγκη διατήρησης ή, στην περίπτωση της χώρας μας, δραστικής ενίσχυσης των πραγματικών εισοδημάτων.
Αρα ρημαγμένοι μισθοί και συντάξεις, γενικά ρημαγμένα εισοδήματα στις κοινωνίες είναι συνθήκη οικονομικής κρίσης, μικρής, μεγάλης, μεγαλύτερης. Τη σημασία της αξιοπρεπούς και επαρκούς αμοιβής της εργασίας για τους εργαζόμενους αλλά και την οικονομία έχει συνοψίσει εύγλωττα ένας Αμερικανός επιχειρηματίας (Hanauer / Χανάουερ): «Το θέμα με εμάς τους επιχειρηματίες είναι ότι θέλουμε τους πελάτες μας πλούσιους και τους εργαζόμενούς μας φτωχούς». Για να το πούμε με μια απλή οικονομική σοφία, «σε ποιον θα πουλήσει ο καπιταλιστής, αν ο κόσμος δεν έχει να το αγοράσει;» (Κοσμάς Μαρινάκης).
Το σημερινό τραγικό έλλειμμα αξιοπρεπών μισθών και γενικά εισοδημάτων, που θα επέτρεπαν στους ανθρώπους να ζουν αξιοπρεπώς και να στηρίζουν με το εισόδημά τους την οικονομία, αποτυπώνεται και στο μειούμενο μερίδιο των αμοιβών εργασίας στο ΑΕΠ. «Σύμφωνα με το ΚΕΠΕ, από το 2019 έως το 2024, οι αμοιβές εργασίας στην Ελλάδα μειώθηκαν από το 39% του ΑΕΠ στο 35%, όταν ο μέσος όρος στην Ε.Ε. είναι γύρω στο 47%. Με άλλα λόγια, οι Ελληνες εργαζόμενοι καρπώνονται μικρότερο μερίδιο του εθνικού εισοδήματος σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο – σχεδόν 12 ποσοστιαίες μονάδες χαμηλότερα (αξιολόγηση στοιχείων από Θανάση Κουκάκη).
Από την άλλη πλευρά, η ζήτηση είναι που δημιουργεί και τις θέσεις εργασίας και μειώνει, αντιστοίχως, την ανεργία, οι επιχειρήσεις απλώς προσαρμόζουν τον αριθμό των θέσεων εργασίας στις ανάγκες που δημιουργεί η ζήτηση της κοινωνίας. Επιπλέον, η αγοραστική δυναμική της κοινωνίας επικαθορίζει ένα πλήθος άλλων μεγεθών, από τα έσοδα του κράτους και του ΕΦΚΑ μέχρι και το κεφάλαιο αναδιανομής μέσω του φορολογικού συστήματος.
Σε επόμενο άρθρο (σ.σ. παρατίθεται ακολούθως) θα παρουσιαστούν συγκεκριμένες προτάσεις για την επαναφορά του συστήματος συλλογικών ρυθμίσεων των όρων εργασίας με ΣΣΕ και Διαιτητικές Αποφάσεις, το οποίο εγγυάται, δυνάμει, την προστασία και την προαγωγή των όρων εργασίας και κυρίως των μισθών.
Οι προτάσεις για την πολιτική εργασίας ενός απολύτως αναγκαίου μετώπου κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων
Σε συνέχεια του προηγούμενου άρθρου μου (βλ. στο φύλλο της «Εφ.Συν.» του προηγούμενου Σαββατοκύριακου, 25-26.10.2025) ακολουθεί εδώ το κείμενο με τις συγκεκριμένες προτάσεις που υπηρετούν, κατά τη γνώμη μου, μια πολιτική εργασίας που πρέπει να βρίσκεται στον πυρήνα του σχεδιασμού μιας ευρύτερης συμμαχίας κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων. Πρόκειται για μέρη της εισήγησής μου στη διημερίδα με θέμα «Παραγωγική Ελλάδα 2030 - Μετασχηματισμός με όραμα, δικαιοσύνη και αποτελεσματικότητα», που έγινε στις 10 και 11 Οκτωβρίου 2025 στην Αθήνα. Το βίντεο της εισήγησης του σ. βρίσκεται στο https://www.youtube.com/watch?v=ECa5fXaT7Pg
Στο προηγούμενο άρθρο αφετηρία της ανάπτυξης ήταν μια σειρά διαπιστώσεων:
Α. Κυρίαρχη βία και ανομία στην κοινωνία σήμερα δεν είναι η βία της εκτεταμένης εγκληματικότητας, όπως πιστεύεται, αλλά η βία και η ανομία της ατομικής διαπραγμάτευσης και της ατομικής σύμβασης εργασίας, η διάχυτη βία και ανομία στη δουλειά και άρα και στη ζωή των ανθρώπων.
Β. Η στρατηγικού χαρακτήρα αντιμεταρρύθμιση της κυβέρνησης της Ν.Δ. είναι ακριβώς η μετάθεση του κέντρου βάρους από τις Συλλογικές Συμβάσεις Εργασίας (ΣΣΕ) και τις Διαιτητικές Αποφάσεις προς την κατεύθυνση της ατομικής σύμβασης εργασίας. Για να παραφράσουμε τον Πασκάλ, η κυβέρνηση της Ν.Δ. αφαίρεσε ισχύ από το εργατικό δίκαιο και έδωσε δίκαιο στην ισχύ των εργοδοτών.
Γ. Η πολιτική της εσωτερικής υποτίμησης διά της μείωσης των μισθών συνεχίζεται, ουσιαστικά, με ενέργειες, πράξεις και παραλείψεις της κυβέρνησης που οδηγούν σε συνεχή μείωση των πραγματικών μισθών. Η χώρα έγινε χώρα φτηνής και επισφαλούς εργασίας. Οι ΣΣΕ εξαρθρώνονται, το (συνταγματικό κατά την Ολομέλεια του ΣτΕ 2307/2014) δικαίωμα μονομερούς προσφυγής στη Διαιτησία του ΟΜΕΔ ακρωτηριάζεται και η ρύθμιση των κρίσιμων όρων εργασίας παραδίδεται στον εργοδότη μέσω της ενίσχυσης της ατομικής σύμβασης εργασίας και του διευθυντικού δικαιώματος. Γιατί η ατομική σύμβαση εργασίας είναι μια ανελεύθερη για τον εργαζόμενο σύμβαση. Ο εργαζόμενος είναι ελεύθερος να συνάψει μια σύμβαση εργασίας, δεν είναι ωστόσο ελεύθερος να μην τη συνάψει. Γιατί δεν είναι ελεύθερος όποιος ενεργεί υπό το κράτος της ανάγκης βιοπορισμού. Η ατομική σύμβαση εργασίας είναι η παρένδυση της βίας και της ανομίας στις εργασιακές σχέσεις.
Δ. Η κατάρρευση των ονομαστικών, αρχικά, και των πραγματικών μισθών στη συνέχεια απειλεί, προφανώς, και την οικονομία. Το ΑΕΠ στη χώρα μας, όπως και στις περισσότερες χώρες, παράγεται κατά τα 2/3 περίπου από την εσωτερική ζήτηση, η οποία καταρρέει ως συνέπεια των πολιτικών των μνημονίων, πολιτικών που συνεχίζονται, ουσιαστικά, από την κυβέρνηση της Ν.Δ.
Ε. Την ίδια στιγμή με τα μέτρα της κυβέρνησης της Ν.Δ. το 8ωρο και το 5θήμερο πεθαίνουν, οι πραγματικοί μισθοί συρρικνώνονται, η επισφάλεια και ο φόβος της απόλυσης απλώνονται, τα νομοθετικά αναχώματα προστασίας κατεδαφίζονται, ενώ ούτε ο δικαστικός έλεγχος λειτουργεί. Ας μην το ξεχνάμε: Οταν πυροβολούν την εργασία και γενικά τα δικαιώματα είναι οι άνθρωποι που πέφτουν.
Ο πυρήνας των μέτρων που προτείνονται αναφέρεται στη συλλογική αυτονομία, στην αποκατάσταση της αυτόνομης ρυθμιστικής εξουσίας των μερών των εργασιακών σχέσεων. Σημειώνω ότι η συλλογική διαπραγμάτευση είναι ο πρωτογενής και αυτόνομος μηχανισμός διανομής του παραγόμενου πλούτου και η σημασία της για την οικονομία είναι αυτόδηλη. Εννοείται ότι στις εκκρεμότητες παραμένει και η ριζική αναμόρφωση του φορολογικού συστήματος, που αποτελεί τον βασικό μηχανισμό αναδιανομής πλούτου (φόροι μεγάλης περιουσίας) και εισοδήματος.
Τα προτεινόμενα μέτρα δεν είναι τα μόνα αναγκαία, θα πρέπει να πλαισιωθούν και με άλλα μέτρα που ο χώρος δεν επιτρέπει να παρουσιαστούν εδώ. Είναι ωστόσο τα βασικά μέτρα που πρέπει κατά προτεραιότητα να ληφθούν για την ανάταξη των όρων εργασίας και ιδίως των μισθών και επομένως και της οικονομίας. Αυτά τα μέτρα είναι τα εξής:
1. Το κράτος έχει μια πρωταρχική υποχρέωση, να φέρει τους μισθούς στο ύψος που θα είχαν χωρίς τις μειώσεις που επιβλήθηκαν, να επιστρέψει ό,τι αφαίρεσε από τους εργαζόμενους στο πλαίσιο ενός προγράμματος δύο έως τριών ετών. Αναγκαία εδώ είναι παράλληλα και η λήψη αποτελεσματικών μέτρων για τον έλεγχο των τιμών των βασικών αγαθών διαβίωσης με σκοπό την προστασία της αγοραστικής δύναμης και της βιοποριστικής λειτουργίας των μισθών.
2. Επαναφορά του συνταγματικού δικαιώματος μονομερούς προσφυγής στη Διαιτησία (σε αρμονία με την ΟλΣτΕ 2307/2014), για όλα τα ζητήματα που ρυθμίζονται με ΣΣΕ. Χωρίς το δικαίωμα μονομερούς προσφυγής στη Διαιτησία, που σήμερα είναι ακρωτηριασμένο, ούτε οι ΣΣΕ μπορούν να λειτουργήσουν, η ρύθμιση των όρων εργασίας μεταφέρεται στην ατομική σύμβαση εργασίας, δηλαδή στον εργοδότη.
3. Αποτελεσματική αντιμετώπιση των εργοδοτικών πρακτικών εξόδου ή «δραπέτευσης» από τις ΣΣΕ και το εργατικό δίκαιο γενικά, ένα sui generis laissez faire που διεύρυνε με ακραίο τρόπο η κυβέρνηση της Ν.Δ. Αυτό θα γίνει μέσω μιας γενικευμένης και απροϋπόθετης επέκτασης των ΣΣΕ ακόμη και σε επιχειρήσεις-μη μέλη των συμβαλλόμενων οργανώσεων σε συνδυασμό με κοινωνικές ρήτρες (αποκλεισμού) από τα δημόσια έργα και τις δημόσιες συμβάσεις για τις «δραπετεύουσες» επιχειρήσεις.
4. Αποκατάσταση της ρυθμιστικής εμβέλειας και της καθολικότητας στην κάλυψη των εργαζόμενων από ΣΣΕ και παράλληλα νομοθέτηση εργαλείων για τον περιορισμό των ατομικών συμβάσεων εργασίας και του διευθυντικού δικαιώματος του εργοδότη, ατομικές συμβάσεις και διευθυντικό δικαίωμα που ενίσχυσε ο νόμος 4808/2021 της Ν.Δ./Χατζηδάκη σε βάρος των ΣΣΕ και προηγουμένως, κατ' αποτέλεσμα, ο νόμος 4635/2019 (και πάλι της Ν.Δ.) με τη συρρίκνωση της εμβέλειας των ΣΣΕ και τον ακρωτηριασμό του δικαιώματος μονομερούς προσφυγής στη Διαιτησία του ΟΜΕΔ. Η κατ' ουσίαν ανάθεση στον εργοδότη να επιβάλλει στον εργαζόμενο εργασία ακόμη και 13 ωρών με τον νόμο Κεραμέως είναι στοιχείο της ίδιας στρατηγικής για ενίσχυση της ατομικής σύμβασης εργασίας και, γενικά, των εργοδοτικών εξουσιών.
5. Δεσμευτική για τον υπουργό Εργασίας κήρυξη γενικώς υποχρεωτικών κλαδικών και ομοιοεπαγγελματικών ΣΣΕ χωρίς την προϋπόθεση ελάχιστης ποσοστιαίας κάλυψης εργαζόμενων από τις εν λόγω ΣΣΕ (50% +1 σήμερα).
6. Με βάση την «αρχή της διαδοχικότητας των ΣΣΕ» (Α.Π. 223/2001), θα πρέπει να νομοθετηθεί η εκ του νόμου/ex lege επέκταση της ισχύος συλλογικών ρυθμίσεων (των κανονιστικών όρων ΣΣΕ και διαιτητικών αποφάσεων/δ.α.) μέχρι την έναρξη ισχύος των διάδοχων συλλογικών ρυθμίσεων, ΣΣΕ ή διαιτητικών αποφάσεων. Με τον τρόπο αυτό δεν θα δημιουργείται κενό συλλογικών ρυθμίσεων που θα μπορεί να καλύπτει ο εργοδότης κυριαρχικά με εργαλείο την ατομική σύμβαση εργασίας.
*Ομότιμος καθηγητής Εργατικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του ΑΠΘ, δικηγόρος παρ' Αρείω Πάγω
ΠΗΓΗ: efsyn.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου