Νέα προειδοποίηση για τη ζωή στη Γη: Η φύση εξαφανίζεται και αυτό μας αφορά όλους – Τι γίνεται στην Ελλάδα

© kakteen / Shutterstock

 

Στην Ελλάδα μάς λείπουν προγράμματα συστηματικής παρακολούθησης για την πλειονότητα των ειδών, ώστε να διακρίνουμε με τεκμηριωμένο τρόπο τις τάσεις των πληθυσμών.

Κάθε μορφή ζωής στη γη, εξαρτάται από τη φύση για την επιβίωσή της. Από την τροφή και τα φάρμακα που χρειαζόμαστε για να επιβιώσουμε, μέχρι την ποιότητα του αέρα που αναπνέουμε ή του νερού που πίνουμε. Δυστυχώς, όμως, δεν μπορούμε να ισχυριστούμε το αντίστροφο. Η ανθρώπινη δραστηριότητα έχει σε ένα μεγάλο βαθμό συντελέσει στη μείωση των πληθυσμών άγριας ζωής, την πλέον τρανή απόδειξη της υποβάθμισης των οικοσυστημάτων.

Κάθε δύο χρόνια το WWF δημοσιεύει την έκθεση “Ζωντανός Πλανήτης”. Πρόκειται για τα αποτελέσματα του Δείκτη του Ζωντανού Πλανήτη (Living Planet Index, LPI) που καταγράφει τις αλλαγές που παρατηρούνται στους πληθυσμούς των σπονδυλωτών ζώων από το 1970 μέχρι και σήμερα και μας βοηθά να ανιχνεύσουμε και κυρίως να ερμηνεύσουμε τις τάσεις στη φύση. Στη φετινή 15η έκδοση που δόθηκε χθες στη δημοσιότητα, τα αποτελέσματα είναι ξεκάθαρα, και για ακόμα μία φορά αποθαρρυντικά.

Η άγρια ζωή εξαφανίζεται και αυτό δεν είναι υπερβολή

Αντλώντας στοιχεία από 35.000 πληθυσμούς και 5.495 είδη, παρατηρείται μία καταστροφική μείωση κατά 73% των πληθυσμών αυτών. Για να το πούμε πιο απλά, κατά τη διάρκεια των τελευταίων 50 ετών, το μέγεθος των πληθυσμών άγριας πανίδας έχει μειωθεί, κατά μέσο όρο, κατά σχεδόν τρία τέταρτα. Και το ακόμα πιο δραματικό στοιχείο είναι ότι οι αρνητικές αυτές τάσεις είναι παρόμοιες σε όλα τα οικοσυστήματα: Στα χερσαία συστήματα η μείωση φτάνει το 69%, στα ποτάμια και τις λίμνες στο άκρως ανησυχητικό 85% και στις θάλασσες και τους ωκεανούς στο 56%.

Παρακολουθώντας τις μεταβολές στην αφθονία των πληθυσμών, μπορούμε στην ουσία να κατανοήσουμε την υγεία των οικοσυστημάτων και το πόσο καλά αυτά λειτουργούν. Οι σταθεροί πληθυσμοί μακροπρόθεσμα παρέχουν ανθεκτικότητα έναντι διαταραχών όπως οι ασθένειες και τα ακραία καιρικά φαινόμενα. Αντίθετα, η μείωση των πληθυσμών, που τόσο ξεκάθαρα δείχνει ο δείκτης LPI, μειώνει την ανθεκτικότητα και τη σταθερότητα των οικοσυστημάτων. Και αυτό δεν είναι αφηρημένη έννοια. Είναι κάτι που υπονομεύει τα οφέλη που παρέχουν τα οικοσυστήματα στους ανθρώπους – από την τροφή, το καθαρό νερό και την αποθήκευση άνθρακα για ένα σταθερό κλίμα μέχρι την ευρύτερη συμβολή της φύσης στην πολιτιστική, κοινωνική και πνευματική μας ευημερία.

Δεν μειώνονται βέβαια όλοι οι πληθυσμοί. Κάποιοι είναι σταθεροί και κάποιοι αυξάνονται. Για την ακρίβεια η Ευρώπη είναι από τις περιοχές του πλανήτη που δείχνει τη μικρότερη μείωση, κατά 35%, την ίδια στιγμή οι πληθυσμοί άγριας ζωής στη Λατινική Αμερική σημειώνουν μια ελεύθερη πτώση κατά 95%. Αυτό οφείλεται σε ένα βαθμό στο ότι στην Ευρώπη ήδη από το 1970, που αποτελεί τη χρονιά βάσης, παρατηρήσαμε τα αποτελέσματα της υποβάθμισης των οικοτόπων, της ρύπανσης των υδάτων και της υπερεκμετάλλευσης των ειδών και λήφθηκαν πιο έγκαιρα, συγκριτικά με άλλες περιοχής του πλανήτη, δράσεις προστασίας. Οφείλεται όμως, και στο γεγονός ότι στην Ευρώπη έχουμε και σημαντικές επιτυχίες ανάκαμψης ειδών μετα από χρόνια συστηματικής προστασίας, ιδιαίτερα μέσα από τις σχετικές πολιτικές της ΕΕ. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Οδηγία των Οικοτόπων και η ίδρυση του δικτύου Natura 2000, το μεγαλύτερο δίκτυο προστατευόμενων περιοχών στον κόσμο.

Το θολό τοπίο της Ελλάδας

 

Στην Ελλάδα παρατηρούμε τα τελευταία χρόνια την ανάκαμψη εμβληματικών ειδών, όπως ο λύκος, η μεσογειακή φώκια αλλά και η χελώνα καρέτα που μάλιστα το 2024 κατέγραψε ρεκόρ φωλιών. Τα είδη αυτά παρέχουν την απόδειξη ότι οι δράσεις προστασίας, όταν εφαρμόζονται με συνέπεια και σταθερότητα, φέρνουν απτά αποτελέσματα. Ο ασπροπάρης που κατάφερε να φωλιάσει μετα από χρόνια στα Μετέωρα, αλλά και η επιστροφή του τσακαλιού σε περιοχές που είχε εξαφανιστεί στο πρόσφατο παρελθόν, είναι κάποια επιπλέον θετικά παραδείγματα.

Ωστόσο, αυτά τα παραδείγματα δεν είναι σε καμία περίπτωση λόγος εφησυχασμού, κυρίως γιατί δεν γνωρίζουμε αν αποτελούν τον κανόνα για τη βιοποικιλότητα της χώρας μας. Στην Ελλάδα μάς λείπουν προγράμματα συστηματικής παρακολούθησης για την πλειονότητα των ειδών, ώστε να διακρίνουμε με τεκμηριωμένο τρόπο τις τάσεις των πληθυσμών. Και παρά το γεγονός ότι η χώρα έχει ένα πολύ καλό ποσοστό προστατευόμενων περιοχών (ΠΠ), που αποτελούν τα καλύτερα εργαλεία προστασίας της βιοποικιλότητας, πολύ λίγες από αυτές έχουν θεσπισμένο καθεστώς προστασίας. Το αρμόδιο ΥΠΕΝ καθυστερεί αδικαιολόγητα να ολοκληρώσει τη διαδικασία έγκρισης των Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών (ΕΠΜ) και την έκδοση προεδρικών διαταγμάτων προστασίας. Λείπουν επίσης από τις ΠΠ σχέδια διαχείρισης, με αποτέλεσμα να βλέπουμε αποσπασματικές δράσεις προστασίας ανάλογα με την διαθεσιμότητα ή όχι χρηματοδότησης, προσωπικού και εξοπλισμού.

Όλο και περισσότερο οι πληθυσμοί των ειδών είναι εκτεθειμένοι σε γεγονότα ή σε καταστροφές (π.χ. ακραίες κλιματικές μεταβολές, πλημμύρες, δασικές πυρκαγιές, κτλ). που πλέον αναγνωρίζονται ως σημεία καμπής και που υποβαθμίζουν σταδιακά τα οικοσυστήματα. Και μπορεί να λέμε συχνά ότι το πέταγμα μίας πεταλούδας στον Αμαζόνιο μπορεί να φέρει βροχή στην Κίνα, αλλά μπορούμε να φανταστούμε τι θα συμβεί στον πλανήτη, αν το δάσος του Αμαζονίου αποψιλωθεί πέρα από ένα κρίσιμο σημειο ή οι πάγοι στη Γροιλανδία λιώσουν. Όλα αυτά δεν είναι υποθέσεις, αλλά μία όλο και πιο πιθανή πραγματικότητα.

Η διαρκής υποβάθμιση της φύσης και η αποσταθεροποίηση του κλίματος δεν μπορεί να συνεχίσει άλλο. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι όσα θα γίνουν ή δεν θα γίνουν τη επόμενη πενταετία θα καθορίσουν το μέλλον της ζωής στη Γη. Οι διεθνείς στόχοι όπως η Συμφωνία του Παρισιού για το κλίμα, το παγκόσμιο πλαίσιο για τη βιοποικιλότητα και οι στόχοι βιώσιμης ανάπτυξης του ΟΗΕ δείχνουν πού πρέπει να πάμε και το δρόμο για να το πετύχουμε. Όλοι μας – κυβερνήσεις, εταιρείες, οργανισμοί, πολίτες – πρέπει τώρα να δεσμευτούμε στην πορεία που χαράσσουν αυτές οι αποφάσεις και να καταδικάσουμε όσους δεν το πράττουν.

Μόνο με συλλογική δράση μπορούμε να πετύχουμε.

Παναγιώτα Μαραγκού, επικεφαλής προγραμμάτων προστασίας περιβάλλοντος, WWF Ελλάς

ΠΗΓΗ

***

Νέα προειδοποίηση για τη ζωή στη Γη

Δυο σημαντικές διεθνείς συναντήσεις αναμένονται το επόμενο διάστημα. Στις 21 Νοεμβρίου συνέρχεται στο Κάλι της Κολομβίας η 16η διάσκεψη του ΟΗΕ COP16 για τη Βιοποικιλότητα και στις 11 Νοεμβρίου στο Μπακού του Αζερμπαϊτζάν πραγματοποιείται η COP29 για το κλίμα στον πλανήτη Γη. 

Ήδη ο ΟΗΕ έχει προειδοποιήσει ότι η ανθρωπότητα βρίσκεται προ των πυλών ενός νέου καταστροφικού παγκοσμίου πολέμου. Ακόμη όμως κι αν αποφευχθεί ο πλανήτης δέχεται χωρίς σταματημό χτυπήματα στην έμβια ζωή που με τη σειρά τους απειλούν πλέον σοβαρά τη βιωσιμότητα για την ανθρωπότητα. Η Έκθεση της WWF με τίτλο “Ζωντανός Πλανήτης 2024” αναδεικνύει τους κινδύνους χωρίς επιστροφή για τον εκφυλισμό ολόκληρων οικοσυστημάτων στη φύση. Ο πλανήτης Γη βρίσκεται σε σημείο καμπής κι αν δεν ληφθούν συγκεκριμένα και αποτελεσματικά μέτρα τα επόμενα 5 χρόνια, η βιοποικιλότητα κινδυνεύει σοβαρά με μαζικούς αφανισμούς. 

Οι πληθυσμοί των άγριων ζώων έχουν μειωθεί κατά 73% τα τελευταία 50 χρόνια, σημειώνεται στην Έκθεση η οποία στοχεύει να λειτουργήσει ως κώδωνας κινδύνου για τις κυβερνήσεις και τις εταιρείες σε παγκόσμιο επίπεδο. Η έκθεση “Ζωντανός Πλανήτης” είναι μια διετής ολοκληρωμένη επιστημονική έκδοση του WWF σε συνεργασία με τη Ζωολογική Εταιρεία του Λονδίνου (Zoological Society of London) που μελετά την κατάσταση υγείας του πλανήτη, καταγράφοντας τις τάσεις της παγκόσμιας βιοποικιλότητας. **

Κατακόρυφη μείωση άγριας ζωής, συχνές απειλές

 

 

Στη νέα έκδοση ενόψει της διάσκεψης COP16 καταγράφεται μια κατακόρυφη μείωση κατά 73% στους πληθυσμούς άγριας ζωής παγκοσμίως, η μεγαλύτερη μείωση καταγράφεται στους πληθυσμούς των ειδών που συναντώνται σε οικοσυστήματα εσωτερικών υδάτων (-85%), ενώ ακολουθούν οι πληθυσμοί των ειδών στα χερσαία (-69%) και κατόπιν, στα θαλάσσια οικοσυστήματα (-56%). Όπως επισημαίνεται οι τάσεις αυτές διαφέρουν μεταξύ των διαφόρων περιοχών του κόσμου, με πιο απότομες μειώσεις να παρατηρούνται στη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική, όπου έχει καταγραφεί μια ανησυχητική μείωση κατά 95%, την Αφρική (-76%) και την περιοχή Ασία-Ειρηνικός (-60%). Αντίθετα, στην Ευρώπη, την Κεντρική Ασία και τη Βόρεια Αμερική, οι εκτεταμένες επιπτώσεις στη φύση ήταν ήδη εμφανείς πριν από την έναρξη των μετρήσεων του δείκτη το 1970, και οι άμεσες δράσεις προστασίας είχαν ξεκινήσει νωρίτερα. 

Η πιο συχνή απειλή για τους πληθυσμούς άγριας ζωής σε παγκόσμιο επίπεδο είναι η απώλεια και η υποβάθμιση τροφής, εξαιτίας κυρίως του μη βιώσιμου συστήματος παραγωγής τροφίμων. Ακολουθούν η υπερεκμετάλλευση της γης, η μεταφορά ξενικών ειδών και οι ασθένειες. Η κλιματική αλλαγή και η ρύπανση αποτελούν επιπρόσθετες βασικές απειλές για τους πληθυσμούς άγριας ζωής.

Η μείωση στους πληθυσμούς άγριας ζωής λειτουργεί ως ένας αξιόπιστος δείκτης που προειδοποιεί για τον αυξανόμενο κίνδυνο εξαφάνισης των ειδών και την απώλεια υγιών οικοσυστημάτων. Όταν τα οικοσυστήματα υποβαθμίζονται σταθερά επί δεκαετίες, πλησιάζουν σε επικίνδυνα σημεία καμπής προμηνύοντας μια μη αναστρέψιμη κατάσταση. Τέτοια σημεία καμπής σε παγκόσμιο επίπεδο θεωρούνται η αποψίλωση του Αμαζονίου και η μαζική καταστροφή των κοραλλιογενών υφάλων. Το δάσος του Αμαζονίου φιλοξενεί περισσότερο από το 10% της παγκόσμιας χερσαίας βιοποικιλότητας, δεσμεύει 250-300 δισεκατομμύρια τόνους άνθρακα, ενώ αποτελεί το σπίτι για περισσότερους από 47 εκατ. ανθρώπους. Η καταστροφή του θα απελευθερώσει τόνους άνθρακα στην ατμόσφαιρα. 

Η καταστροφή των κοραλλιογενών υφάλων έχει επίσης παγκόσμιες επιπτώσεις. Στους ωκεανούς, υποθαλάσσια θερμά κύματα, αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής, οδηγούν σε υψηλότερες θερμοκρασίες στην επιφάνεια της θάλασσας και προκαλούν μεγάλης κλίμακας αποχρωματισμό των κοραλλιογενών υφάλων. Η απώλεια οικοσυστημάτων με πλούσια βιοποικιλότητα, όπως ο Μεγάλος Κοραλλιογενής Ύφαλος της Αυστραλίας, θα είχε σοβαρές κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες. Περίπου 330 εκατ. άνθρωποι εξαρτώνται άμεσα από τους υφάλους για την προστασία που προσφέρουν από τις καταιγίδες, καθώς και για την τροφή και το βιοπορισμό.

Οι σοβαρές αυτές επιπτώσεις ξεπερνούν κατά πολύ τις περιοχές στις οποίες εκδηλώνονται και θα γίνουν αισθητές σε ολόκληρο τον κόσμο, επηρεάζοντας ευρύτερα την επισιτιστική ασφάλεια και τα άλλα μέσα διαβίωσης. 

Σε τοπικό ή περιφερειακό επίπεδο, οι καταστροφικές πυρκαγιές, όπως αυτές που καταγράφονται στην Ελλάδα και σε άλλες περιοχές της Μεσογείου, αποτελούν ένα επίσης κρίσιμο σημείο καμπής, καθώς συντελούν σε απώλεια οικοσυστημάτων, η οποία με τη σειρά της επηρεάζει και θα επηρεάσει ακόμα περισσότερο στο μέλλον το φυσικό περιβάλλον και τις ζωές των ανθρώπων.

** Η φετινή, 15η έκδοση, προσφέρει μια επιστημονική επισκόπηση της κατάστασης του φυσικού περιβάλλοντος παγκοσμίως, παρακολουθώντας την πορεία 35.000 πληθυσμών από 5.495 είδη άγριας ζωής από όλο τον κόσμο, τα τελευταία 50 χρόνια (1970-2020). 

Συνολικά, περί τα 5.500 σπονδυλωτά (θηλαστικά, πτηνά, ψάρια, ερπετά και αμφίβια) που ζουν σε 35.000 πληθυσμούς στον κόσμο καταγράφονται με βάση τον “Δείκτη Ζωντανός Πλανήτης” . Σύμφωνα με τη φετινή έκδοση της έκθεσης Ζωντανός Πλανήτης, αναφέρεται ενδεικτικά ότι, ορισμένα από τα είδη των οποίων οι πληθυσμοί σημείωσαν τη μεγαλύτερη μείωση είναι οι θηλυκές κεραμοχελώνες (nesting female hawksbill turtles) στον Μεγάλο Κοραλλιογενή Ύφαλο της Αυστραλίας (μείωση κατά 57% για την περίοδο 1990- 2018), το ροζ δελφίνι του Αμαζονίου (65%) και το δελφίνι Tucuxi στο καταφύγιο Mamirauá, στην Αμαζονία της Βραζιλιας (75% μείωση μεταξύ 1994-2016).

ΠΗΓΗ