 |
| EUROKINISSI/ΒΑΣΙΛΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ |
Αδιανόητο σε κάθε σύγχρονη προσέγγιση της διδασκαλίας της Ιστορίας μπορεί να χαρακτηριστεί το γεγονός ότι η ευρωπαϊκή Ιστορία στο Δημοτικό σταματά στη Γαλλική Επανάσταση και ότι, μεταξύ άλλων, απουσιάζει η Βιομηχανική Επανάσταση
Πριν από λίγες μέρες δημοσιεύθηκαν στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης τα νέα Προγράμματα Σπουδών Ιστορίας (ΠΣΙ) για το Γυμνάσιο και το Λύκειο. Ηδη από τον Μάιο είχε κυκλοφορήσει το αντίστοιχο ΠΣΙ για το Δημοτικό. Αν ληφθεί υπόψη ότι οι ομάδες σύνταξης των προηγούμενων ΠΣΙ (2018-19) αποτελούνταν από 21 εμπειρογνώμονες που εργάστηκαν για σχεδόν τρία χρόνια, είναι πράγματι αξιοθαύμαστη η παραγωγικότητα των πολύ μικρότερων σε αριθμό στελεχών των σημερινών ομάδων, που κατόρθωσαν σε λίγους μήνες να φέρουν σε πέρας ένα τόσο απαιτητικό και κρίσιμο για την ιστορική μας εκπαίδευση έργο.
Θυμίζω ότι τα προηγούμενα ΠΣΙ αποσύρθηκαν το 2020 χωρίς να αξιολογηθούν επιστημονικά ή να εφαρμοστούν πιλοτικά, με μια λιτή ανακοίνωση της σημερινής ηγεσίας του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής: «Είχαν σημαντικά επιστημονικά και παιδαγωγικά προβλήματα και διακρίνονταν για την αποσπασματικότητά τους.
Τα μειονεκτήματα αυτά προκάλεσαν την κριτική της επιστημονικής κοινότητας των ιστορικών και όχι μόνο». Παρά τις επανειλημμένες πιέσεις προς το ΙΕΠ, δεν διευκρινίστηκε ποτέ ποια ήταν τα τόσο σημαντικά προβλήματα που επέβαλαν την απόσυρσή τους ή ποιο ήταν το περιεχόμενο της κριτικής και ποια μέλη «της επιστημονικής κοινότητας των ιστορικών» την εξέφρασαν.
Αντ’ αυτού συγκροτήθηκε μια νέα επιτροπή αποτελούμενη από ιστορικούς και εκπαιδευτικούς με καταστατικά ζητήματα στελέχωσης: Κανείς από αυτούς δεν είχε ειδίκευση στη Διδακτική της Ιστορίας, δηλαδή στον επιστημονικό κλάδο που κατεξοχήν ειδικεύεται στην παραγωγή προγραμμάτων σπουδών και σχολικών εγχειριδίων – όπως τουλάχιστον ισχύει διεθνώς.
Με μια πρώτη ματιά ξενίζει το γεγονός ότι στις νέες επιτροπές δεν αξιοποιήθηκε κανένας από τους 8 Ελληνες πανεπιστημιακούς καθηγητές Διδακτικής της Ιστορίας ή από τους εξειδικευμένους/ες στα Προγράμματα Σπουδών παιδαγωγούς ή από τους 20 και πλέον εξειδικευμένους διδάκτορες που διαθέτουμε σήμερα, πολλοί από τους οποίους υπηρετούν στη δημόσια σχολική εκπαίδευση – διαθέτουν δηλαδή και την εμπειρία της τάξης. Βέβαια, θα ήταν οξύμωρο να συμβεί κάτι τέτοιο, δεδομένου ότι σχεδόν όλοι αυτοί οι ειδικοί εργάστηκαν για τα αποσυρθέντα «προβληματικά» ΠΣΙ.
Τα Π.Σ. έχουν πολιτική (με την αριστοτελική έννοια) διάσταση: σκιαγραφούν τον τύπο του πολίτη που θέλουμε να διαμορφώνει το σχολείο και μέσω αυτού την ποιότητα που προσδοκούμε να έχει η κοινωνία μας αύριο. Και επειδή δομικό συστατικό της προσωπικότητας των πολιτών είναι η ιστορική τους συνείδηση –ο τρόπος δηλαδή που αντιλαμβάνονται το παρελθόν και ο αντίκτυπος που αυτό έχει στις στάσεις και συμπεριφορές τους στο παρόν και στο μέλλον– τα ΠΣΙ έχουν κομβική σημασία.
Γι’ αυτό και στις χώρες με υψηλού επιπέδου εκπαίδευση η σύνταξή τους παίρνει χρόνο, αξιοποιούνται ειδικοί επιστήμονες, ενώ, όσο γράφονται, αναπτύσσεται ένας δημόσιος διάλογος ανάμεσα στην επιστημονική και την εκπαιδευτική κοινότητα, στον οποίο συχνά συμμετέχουν και πολιτικοί και κοινωνικοί θεσμοί, ώστε να υπάρξει η ευρύτερη δυνατή συναίνεση για να διασφαλιστεί η μακροημέρευσή τους.
Οπως είναι φανερό, τίποτα από τα παραπάνω δεν συνέβη εδώ. Παρ’ όλα αυτά, μελέτησα τα νέα ΠΣΙ της υποχρεωτικής εκπαίδευσης (Δημοτικού και Γυμνασίου – για το Λύκειο επιφυλάσσομαι να επανέλθω) και έχω επιγραμματικά και πολύ ενδεικτικά να παρατηρήσω τα εξής:
● Παρά τη δήλωση του συντονιστή των συντακτικών ομάδων κ. Ιάκωβου Μιχαηλίδη ότι «εισάγεται ενιαία κουλτούρα προσέγγισης της Ιστορίας από τη Γ’ Δημοτικού έως τη Γ’ Λυκείου» («Καθημερινή», 18.3.2021), κάτι τέτοιο δεν προκύπτει από την ανάλυση των αρχών, της δομής, των περιεχομένων και της μεθοδολογίας. Το ΠΣΙ του Δημοτικού είναι έκδηλα εθνοκεντρικό (μάλιστα, η επιλογή και η διάταξη της ιστορικής ύλης συχνά παραπέμπει στα αναλυτικά προγράμματα και στα σχολικά εγχειρίδια της δεκαετίας του 1950), ενώ, αντίθετα, το ΠΣΙ του Γυμνασίου ενσωματώνει στοιχεία από την ευρωπαϊκή Ιστορία και προσπαθεί να εντάξει π.χ. ελληνικά γεγονότα, όπως η Επανάσταση του 1821, στο διεθνές περιβάλλον των εξεγέρσεων.
Δεν μπορώ να φανταστώ την έκπληξη που θα νιώσει ένας μαθητής που έμαθε στη ΣΤ’ Δημοτικού ότι «η Επανάσταση των Ελλήνων είχε κυρίως εθνικοαπελευθερωτικό χαρακτήρα εναντίον των κατακτητών Τούρκων», όταν θα φτάσει στη Γ’ Γυμνασίου και θα μάθει ότι υπήρξε ισχυρή «επίδραση της Γαλλικής Επανάστασης και του Νεοελληνικού Διαφωτισμού στην ιδεολογική προετοιμασία της Ελληνικής Επανάστασης», ότι δηλαδή η Επανάσταση δεν ήταν μόνο εθνικοαπελευθερωτική εναντίον των «Τούρκων» (όχι των Οθωμανών;), αλλά είχε ιδεολογικά, πολιτικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά – ήταν φιλελεύθερη και δημοκρατική. Ομοίως στις ενότητες για το 1922 σημειώνεται στο ΠΣΙ του Δημοτικού ότι οι μαθητές/τριες πρέπει «να συσχετίσουν τη δημιουργία του τουρκικού εθνικού κινήματος με τη βίαιη εκδίωξη και τη Γενοκτονία των Ελλήνων της Μικράς Ασίας, του Πόντου και της Ανατολικής Θράκης», ενώ στην αντίστοιχη ενότητα στο ΠΣΙ του Γυμνασίου καλούνται «να γνωρίζουν τα αίτια και τις συνέπειες της εθνοκάθαρσης των χριστιανικών λαών της Ανατολής» (υπογραμμίζω με έκπληξη εδώ τη χρήση του όρου «εθνοκάθαρση» αντί «γενοκτονία», ακόμη και για τη διεθνώς αναγνωρισμένη Γενοκτονία των Αρμενίων).
● Αδιανόητο σε κάθε σύγχρονη προσέγγιση της διδασκαλίας της Ιστορίας μπορεί να χαρακτηριστεί το γεγονός ότι η ευρωπαϊκή Ιστορία στο Δημοτικό σταματά στη Γαλλική Επανάσταση και ότι, μεταξύ άλλων, απουσιάζει η Βιομηχανική Επανάσταση. Δεν υπάρχει χώρα στην Ευρώπη και γενικά στον δυτικό κόσμο όπου να μη διδάσκεται η Βιομηχανική Επανάσταση σε παιδιά μικρής ηλικίας, ακριβώς επειδή τα βοηθά να καλλιεργήσουν ουσιώδεις έννοιες της ιστορικής σκέψης, δηλαδή να κατανοήσουν τον σημερινό κόσμο (αστικές κοινωνίες, επαγγέλματα, τεχνολογία, εκπαίδευση, συγκοινωνίες κτλ.) και τις διαφορές του από τις προ-βιομηχανικές κοινωνίες.
● Μάλλον σε βιασύνη και έλλειψη επαρκούς συντονισμού μεταξύ των ομάδων σύνταξης των ΠΣΙ Δημοτικού και Γυμνασίου πρέπει να αποδοθεί ακόμα και η έλλειψη ενιαίας μορφής μεταξύ τους: το ΠΣΙ του Δημοτικού αναπτύσσεται σε τρίστηλους πίνακες (τίτλος ενότητας – προσδοκώμενα μαθησιακά αποτελέσματα – ενδεικτικές δραστηριότητες) και σημειώνεται ο διαθέσιμος χρόνος σε ώρες διδασκαλίας, ενώ στο ΠΣΙ του Γυμνασίου λείπει η στήλη με τις ενδεικτικές δραστηριότητες και μάλλον έχει λησμονηθεί να σημειωθεί ο διαθέσιμος διδακτικός χρόνος. Πώς θα ζητείται από τους εκπαιδευτικούς να «βγάλουν τη διδακτέα ύλη», αν οι ίδιοι οι συντάκτες του ΠΣΙ οργάνωσαν τα περιεχόμενα χωρίς να έχουν κάνει ετήσια και εβδομαδιαία κατανομή;
Ως προς τις ιστοριογραφικές επιλογές και την παιδαγωγική βαρύτητα που αποδίδεται σε περιόδους και γεγονότα, δεν μπορεί παρά να προκαλεί δυσάρεστη έκπληξη η υποβάθμιση της σύγχρονης Ιστορίας και ειδικά εκείνης που συνδέεται με τους ολοκληρωτισμούς και τον κομμουνισμό. Ενδεικτικά:
● Στο Δημοτικό αφιερώνεται μόλις μία διδακτική ώρα στην κρίσιμη για την κατανόηση των κατοπινών συνταρακτικών γεγονότων περίοδο του Μεσοπολέμου (φασιστικές ιδεολογίες και καθεστώτα, σοσιαλιστικά και κομμουνιστικά κινήματα, παγκόσμια οικονομική κρίση, πρώτη αβασίλευτη δημοκρατία στην Ελλάδα, καθεστώς της 4ης Αυγούστου κτλ.). Μέσα σε ένα 45λεπτο οι μαθητές πρέπει να διδαχθούν το προσφυγικό ζήτημα, τη Συνθήκη της Λωζάννης, τις οικονομικές και πολιτικές εξελίξεις. Καμιά αναφορά δεν γίνεται στη φασιστικού τύπου δικτατορία Μεταξά. Στις αντίστοιχες δραστηριότητες προτείνεται να επισημάνουν στον χάρτη τα ολοκληρωτικά καθεστώτα της Ευρώπης (άραγε η Ελλάδα έχει θέση σε αυτά;).
● Η Οκτωβριανή Επανάσταση αναφέρεται ως «ρωσική» και δεν αναφέρονται πουθενά σε όλο τον 20ό αιώνα οι λέξεις «κομμουνισμός» ή «σοσιαλισμός».
● Αντίστοιχα, δεν γίνεται η παραμικρή αναφορά στον δωσιλογισμό, στη μαύρη αγορά, στα κοινωνικά και ιδεολογικά χαρακτηριστικά της Αντίστασης, στις αντιστασιακές οργανώσεις. Δεν μπορώ να εξηγήσω, επίσης, πώς γίνεται να ζητηθεί από τους μαθητές «να αποτιμούν τις συνέπειες του ελληνικού Εμφυλίου» χωρίς προηγουμένως να έχουν ασχοληθεί με το ίδιο το γεγονός και τις αιτίες του.
● Το δε Ολοκαύτωμα και η γενοκτονία των εβραϊκών πληθυσμών της Ευρώπης υποβαθμίζεται ασύγγνωστα στο Δημοτικό και αντιμετωπίζεται πολύ συμβατικά στο Γυμνάσιο – κάτι που δείχνει ότι οι συντάκτες του ΠΣΙ δεν αξιοποίησαν ούτε τη σημαντική ελληνόγλωσση βιβλιογραφία των τελευταίων χρόνων για τη διδακτική του Ολοκαυτώματος ούτε το δημοσιευμένο εκπαιδευτικό υλικό από τα σεμινάρια των πανεπιστημίων μας και του Εβραϊκού Μουσείου Ελλάδας.
Τέλος, μου είναι αδύνατο να εξηγήσω πώς μετά από τόση προσπάθεια που έχει καταβληθεί τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας για την ενίσχυση της ειδικής εκπαίδευσης, δεν υπάρχει η παραμικρή μέριμνα για τα παιδιά με αναπηρία και μαθησιακές δυσκολίες, ούτε προτείνεται η κατάλληλη διδακτική μεθοδολογία για τη συμπερίληψή τους. Αντ’ αυτού, η αξιολόγηση είναι αποκλειστικά γνωσιοκεντρική και συμβατικά γλωσσική, που σημαίνει ότι τα παιδιά και οι γονείς τους θα συνεχίσουν να ταλαιπωρούνται πάνω από τα κείμενα των σχολικών βιβλίων χωρίς να αποκομίζουν κανένα ουσιαστικό όφελος.
*Αναπληρωτής καθηγητής Διδακτικής της Ιστορίας
ΠΗΓΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου