Ποιο είναι το τελευταίο σύνορο για τη διαφήμιση αν όχι το διάστημα; Η καλή επιστημονική φαντασία είναι σαν το εκκλησάκι στο πλάι του δρόμου. Μας μιλά για τις επιλογές που βρίσκονται μπροστά μας στο παρόν, δείχνοντάς μας μια πιθανή εικόνα του μέλλοντος. Και το μόνο πράγμα πιο συχνό από τις ενδιαφέρουσες μελλοντολογικές δυστοπίες είναι οι επιχειρηματίες που τις διαβάζουν και βλέπουν μόνον ένα… καλό επιχειρηματικό μοντέλο.
Τον περασμένο Οκτώβριο, η Αμερικανική Αστρονομική Κοινότητα (AAS) εξέδωσε ανακοίνωση με την οποία ζητά δύο πράγματα:
- Πρώτον, την απαγόρευση της «οχλητικής διαφήμισης» με «κατάλληλη διεθνή σύμβαση, συνθήκη ή νόμο».
- Δεύτερον, ζητά από τις Η.Π.Α. να στηρίξουν στην Επιτροπή για Ειρηνικές Χρήσεις του Εξώτερου Διαστήματος του Ο.Η.Ε. (UN-COPUOS) μια τέτοια απαγόρευση.
Ας δούμε γιατί μια τέτοια κίνηση είναι σημαντική και γιατί χρειάζεται διεθνής συνεργασία σε επίπεδο οργανισμών και όχι απλά καλές προθέσεις.
Μερικές βιβλιο-προτάσεις για το Διάστημα Α.Ε.
Ξεκινάμε με το «The Space Merchants» των Φρέντερικ Πολ και Κ. Μ. Κόρνμπλουθ. Σε ένα όχι πολύ μακρινό μέλλον, η λογική εξέλιξη του καπιταλισμού έχει παράξει έναν κόσμο βαθύτατα φτωχό σε όλους τους ουσιαστικούς πόρους όπως ζωτικό χώρο, νερό, καύσιμα. Ο τομέας της διαφήμισης είναι μάλλον ο τομέας αιχμής, υπηρετώντας τους ανταγωνισμούς μεταξύ εταιριών-κρατών. Κυρίως όμως καλείται να πείσει τον πληθυσμό ότι «όλα πηγαίνουν καλά», με τον πρωταγωνιστή του βιβλίου να αναλαμβάνει τη διαφημιστική καμπάνια για τον (αυτοκτονικό) αποικισμό της Αφροδίτης.
Μπαίνουμε στο θέμα μας με το διήγημα «Watch This Space» του Άρθουρ Κ. Κλαρκ. Πρόκειται για ένα πείραμα πάνω από ένα εθνικό πάρκο στο Νέο Μεξικό των Η.Π.Α., όπου ερευνητές δημιουργούν ένα φωσφορίζον νέφος στο νυχτερινό ουρανό για μια ώρα. Αποφασίζεται η επανάληψη του πειράματος σε μεγαλύτερη κλίμακα όταν πλέον οι ανθρώπινοι πύραυλοι μπορούν να φτάσουν στο φεγγάρι. Μόνο που για τη βιομηχανία, αυτή ήταν μια πρώτης τάξεως διαφήμιση, με την Coca-Cola να βρίσκει την ευκαιρία να χρηματίσει τους σωστούς ανθρώπους, ώστε τη μία στιγμή που ο μισός πλανήτης κοιτά το φεγγάρι, το φωσφορίζον νέφος να σχηματίσει το σήμα της.
Συμπληρώνουμε την επιχειρηματική ίντριγκα με την πολιτική, περνώντας στο «The Man Who Sold The Moon», του Ρόμπερτ Α. Χάινλαϊν. Ο κεντρικός χαρακτήρας περιγράφεται ως ο τελευταίος των πανίσχυρων επιχειρηματιών-ολιγαρχών του 19ου αιώνα («the last of the Robber Barons»), ο οποίος έχει αποφασίσει να γίνει ο πρώτος άνθρωπος που θα φτάσει και θα κατέχει το φεγγάρι, με οποιοδήποτε κόστος. Ένα μεγάλο μέρος της ιστορίας φυσικά δείχνει πως το κόστος αφορά τις τσέπες άλλων επιχειρηματιών, πολιτών και του Δημοσίου. Μεταξύ άλλων, υπονοεί σε μια εταιρία πως ένας ανταγωνιστής της μπορεί να μετατρέψει το φεγγάρι σε προβολέα διαφημίσεων αν φτάσει πρώτος, ενώ σε ένα βαθιά αντικομμουνιστή συνεργάτη πως η Σοβιετική Ένωση μπορεί να βάλει το σφυροδρέπανο. Εκτός εάν τον χρηματοδοτήσουν για να φτάσει πρώτος φυσικά.
Καλή ιδέα αφεντικό
Μένουμε στον τομέα της διαφήμισης, ξεκινώντας από τα πιο προωθημένα παραδείγματα για να περάσουμε στα πιο «γειωμένα».
Θα ξεκινήσουμε με τη ρωσική εταιρία StarRocket, η οποία έγινε γνωστή όταν τον Απρίλιο του 2019 ανακοίνωσε συνεργασία με τη ρωσική θυγατρική της PepsiCo. Η πρόταση τότε αφορούσε ένα σετ μικρών δορυφόρων οι οποίοι θα πετούσαν σε σχηματισμό, εφοδιασμένοι με ανακλαστικά πανιά, ώστε να προβάλλουν εταιρικά σήματα ή μηνύματα τα οποία θα ήταν ορατά πριν την ανατολή του ηλίου ή μετά τη δύση του. Τα αμερικανικά κεντρικά της PepsiCo επιβεβαίωσαν την ύπαρξη της συνεργασίας αλλά απέρριψαν το πλάνο, διαβεβαιώνοντας πως επρόκειτο για ένα «διερευνητικό τεστ για διαφημίσεις στη στρατόσφαιρα» και ότι «δεν υπάρχουν περαιτέρω σχέδια για διερεύνηση ή εμπορική χρήση αυτής της τεχνολογίας προς το παρόν».
Συνεχίζουμε με την επίσης ρωσική εταιρία Avant Space, η οποία εκτόξευσε στις 11 Απριλίου του 2024 ένα δοκιμαστικό μικρο-δορυφόρο με σκοπό την αποστολή «δεδομένων απ’ ευθείας σε κάμερες smartphone, στέλνοντας σύντομα μηνύματα με συνδέσμους που συνδέονται με πηγές μαζικής ενημέρωσης».
Προσπερνώντας τη «φύκια για μεταξωτές κορδέλες» επιχειρηματική γλώσσα, η ουσία βρίσκεται στο προτεινόμενο project: ένα «νέφος δορυφόρων» σε τροχιά ύψους 600-800 χιλιομέτρων, οι οποίοι θα χρησιμοποιούν laser για να προβάλουν διαφημιστικά μηνύματα σε πυκνοκατοικημένες περιοχές. Το μέγεθος κάθε τέτοιου νέφους προορίζεται να είναι περίπου τριπλάσιο του φεγγαριού.
Σε αρκετά χαμηλότερες πτήσεις θα αναφέρουμε τη βρετανική «Sent Into Space». Η σχετική με το θέμα μας υπηρεσία που προσφέρει είναι η αποστολή μικρο-δορυφόρων σε υψόμετρο λίγων δεκάδων χιλιομέτρων, ώστε το προϊόν του πελάτη να φωτογραφηθεί με φόντο το κοντινό διάστημα.
Τέλος, πρέπει να αναφέρουμε τους πρώτους δορυφόρους του Starlink του Έλον Μασκ. Εκτοξευμένοι ως επικοινωνιακοί δορυφόροι, η ανακλαστικότητά τους τους έκανε εξαιρετικά ορατούς με γυμνό μάτι στο νυχτερινό ουρανό. Όποιος έχει παρακολουθήσει την πορεία του επιχειρηματία δε μπορεί παρά να αντιληφθεί αυτά τα «κορδόνια» φωτεινών δορυφόρων ως διαφημιστικό τρικ, το οποίο για μήνες έκανε τον πλανήτη να μιλά για το Starlink. Όπως άλλωστε είχε πει ο Π.Τ. Μπάρνουμ, επιχειρηματίας του 19ου αιώνα και ιδρυτής του Τσίρκου Barnum & Bailey, «δεν υπάρχει κακή δημοσιότητα».
Σε ποιόν ανήκει το διάστημα;
Κατ’ αρχάς, η βάση του νομικού καθεστώτος που διέπει το διάστημα είναι η διεθνής συνθήκη ονόματι «Outer Space Treaty», σε ισχύ από το 1967. Επί της ουσίας θέτει μερικές πολύ αδρές γραμμές οι οποίες έχουν να κάνουν κυρίως με το ότι καμία χώρα δεν επιτρέπεται να διεκδικήσει μέρος του διαστήματος ως έδαφός της, τη μη τοποθέτηση πυρηνικών όπλων στο διάστημα και διάφορα άλλα. Κυρίως εδώ μας ενδιαφέρει το γεγονός ότι τα κράτη φέρουν την ευθύνη για δραστηριότητες και ζημιές που προξενούνται από τους ιδιώτες και τις επιχειρήσεις τους.
Επίσης πρέπει να σημειώσουμε τις συνθήκες «Liability Convention», η οποία ρυθμίζει ζητήματα αποζημιώσεων για ατυχήματα με μεγαλύτερη λεπτομέρεια και τη «Registration Convention», η οποία θεμελιώνει την καταγραφή και παρακολούθηση των αντικειμένων που εκτοξεύουμε στο διάστημα.
Στο χέρι ποιανού είναι το να έχουμε ουρανό χωρίς χορηγούς;
Παρατηρούμε όμως πως αυτές οι αρχές είναι μάλλον γενικές και αφορούν αποκλειστικά τις διακρατικές σχέσεις. Από εκεί και πέρα, το εθνικό δίκαιο του κάθε κράτους διέπει τις δραστηριότητες ιδιωτών, επιχειρήσεων και κρατικών μηχανισμών που δραστηριοποιούνται στο διάστημα.
Αυτό σημαίνει πως το αίτημα για έναν ουρανό χωρίς διαφημίσεις είναι κατά κύριο λόγο αίτημα που αφορά τους πολίτες απέναντι στην κυβέρνησή τους και έρχεται σε απ’ ευθείας αντίθεση με τις σχετικές επιχειρήσεις.
Επιστρέφοντας στο αρχικό μας θέμα, μέχρι στιγμής υπάρχουν συγκεκριμένοι νόμοι στις Η.Π.Α. οι οποίοι απαγορεύουν την «οχλητική διαφήμιση στο διάστημα», αλλά και την ορίζουν. Η έκκληση της AAS για διεθνείς συνθήκες αποτελεί αναγνώριση ενός προφανούς γεγονότος: εάν τουλάχιστον οι χώρες που βρίσκονται σε προνομιακές θέσεις στον ισημερινό της Γης δε δεσμευτούν για το τι νομοθεσίες θα διέπουν τις επιχειρήσεις τους, όλα τα παραπάνω γίνονται κενό γράμμα.
Τι σημαίνει αυτή η συζήτηση για τα δημόσια αγαθά;
Ακολουθώντας μια προσφιλή τακτική της επιστημονικής φαντασίας, μέσα από ένα τέτοιο προωθημένο ερώτημα καλούμαστε να δούμε από μια νέα οπτική γωνία τη ζωή μας σήμερα. Δημόσιο αγαθό δεν είναι μόνο το διάστημα – είναι (και οφείλει να είναι) ο αέρας, το νερό, η εκπαίδευση, η στέγη και πολλά άλλα.
Όμως η μορφή της συζήτησης για τη διαστημική διαφήμιση αφορά μια σειρά δημόσιων αγαθών που ακολουθούν την εξής μορφή: αρκεί μία ιδιωτική πρωτοβουλία να καταφέρει να εξασφαλίσει άδεια και μέρος για εκτόξευση σε κάποια χώρα του πλανήτη για να μπορεί να κρύψει τον έναστρο ουρανό πίσω από διαφημιστικά μηνύματα. Με άλλα λόγια, η προστασία του δημόσιου αγαθού που είναι ο νυχτερινός ουρανός είναι ακριβώς τόσο εύθραυστη όσο ο πιο αδύναμος κρίκος της αλυσίδας, καθώς η λειτουργία της εταιρίας μπορεί να είναι τοπική και τα κέρδη ιδιωτικά, αλλά οι συνέπειες συλλογικές και απλωμένες στο χώρο και το χρόνο.
Αυτό το μοντέλο λειτουργίας όμως αφορά και μια σειρά δημόσιων αγαθών με πιο εμφανή το νερό, τον αέρα και το έδαφος. Κάθε χώρα μπορεί να έχει το δικό της νομικό καθεστώς για τη μόλυνση που δικαιούται να παράγει μια επιχείρηση επί παραδείγματι. Όμως, όπως έχουμε διαπιστώσει σε βάθος χρόνου και σε προσωπικό επίπεδο κάθε άτομο από εμάς, από τα μικροπλαστικά στο αίμα μας έως την κλιματική αλλαγή, οι συνέπειες απλώνονται σε όλον τον πλανήτη.
Η προστασία της ιδιωτικής κερδοφορίας προαπαιτεί τη σιωπή όσον αφορά όχι μόνο τις ευθύνες μιας ιδιωτικής ή κρατικής πρωτοβουλίας απέναντι στο περιβάλλον και την ανθρωπότητα, αλλά και τη σιωπή όσον αφορά την ευθύνη της ανθρωπότητας στο να χαλιναγωγήσει μια ιδιωτική ή κρατική πρωτοβουλία η οποία αποδεικνύεται επιβλαβής.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου