 |
| Kreangkrai Indarodom | Dreamstime.com |
Η εργασία πάνω από 55 ώρες την εβδομάδα αυξάνει τον κίνδυνο καρδιαγγειακών και εγκεφαλικών ισχαιμικών επεισοδίων. Η διευθέτηση του κοινωνικού χρόνου αποτέλεσε διαχρονικά μια αντίθεση μεταξύ της εργασίας και του κεφαλαίου, λόγω των διαφορετικών κοινωνικών συμφερόντων. Από τις απαρχές του εργατικού κινήματος η οργάνωση του εργάσιμου χρόνου υπήρξε κύριο σημείο πάλης και διεκδίκησης.
Σε μια ιστορική αναδρομή μπορούμε να ισχυριστούμε ότι η γέννηση της εκβιομηχάνισης πάτησε στο αποτύπωμα της οργάνωσης της αγροτικής οικονομίας της εποχής και της μανιφακτούρας, όταν η χρονική απόδοση της εργασίας διαρκούσε από την αυγή έως το σούρουπο και εθεωρείτο φυσιολογική. Οι όροι υγιεινής ήταν σε συνάρτηση με τις παραγωγικές συνθήκες της περιόδου, ενώ η γυναικεία και παιδική εργασία αποτελούσαν μέρος μιας ευρύτερης εθιμικής παράδοσης.
Οι προαναφερόμενες συνθήκες αμφισβητήθηκαν από τους εργαζόμενους, οι οποίοι πριν από τα μέσα του 19ου αιώνα άρχισαν να οργανώνονται και να διεκδικούν βελτίωση των όρων εργασίας. Οι αγώνες των εργαζομένων, με τη συμπαράσταση και των κοινωνικών μεταρρυθμιστών της εποχής, αποδίδουν και έτσι, από τα μέσα του 19ου αιώνα, σε πολλές χώρες της Δυτικής Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής δειλά δειλά θεσπίζονται οι πρώτες ρυθμίσεις σχετικά με την εργασιακή υγιεινή, συμπεριλαμβανομένων των όρων για την παιδική και γυναικεία εργασία. Επιπλέον, εφαρμόζεται η 12ωρη εργάσιμη ημέρα, από Δευτέρα έως και Σάββατο. Το 1855, στο Νιου Τζέρσεϊ, σε κλάδους όπως η κλωστοϋφαντουργία και η υαλουργία, ο εργάσιμος ημερήσιος χρόνος προσδιορίζεται στις 10 ώρες. Την 1η Μάη του 1886, τα αμερικανικά συνδικάτα στο Σικάγο ξεσηκώθηκαν, διεκδικώντας οκτώ ώρες εργασίας την ημέρα και καλύτερες συνθήκες εργασίας. Η διαμαρτυρία κατέληξε σε αιματοχυσία, λίγες μέρες αργότερα, με την επέμβαση της αστυνομίας και των εργοδοτών. H 1η Μαΐου καθιερώθηκε ως Παγκόσμια Ημέρα των Εργατών, στις 20 Ιουλίου 1889 (Εργατική Πρωτομαγιά), κατά τη διάρκεια του ιδρυτικού συνεδρίου της Δεύτερης Διεθνούς στο Παρίσι, σε ανάμνηση του μακελειού του Σικάγου το 1886.
Το 1919, η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας (ΔΟΕ), στην ιδρυτική της σύνοδο στην Ουάσινγκτον, συνιστά τον περιορισμό των ωρών εργασίας στη βιομηχανία σε οκτώ ώρες την ημέρα και 48 την εβδομάδα. Ακολουθεί η κύρωση της Διεθνούς Σύμβασης Εργασίας (ΔΣΕ) από πολλές χώρες-μέλη της ΔΟΕ. Το 1919, εφαρμόζεται η οκτάωρη εργασία στη Γερμανία, το 1920 στη Μ. Βρετανία και το 1933 στην Ιταλία. Η 8ωρη εργασία έχει εφαρμοστεί στην ΕΣΣΔ ήδη από το 1918.
Στην Ελλάδα, η νομοθετική κύρωση της ΔΣΕ για το οκτάωρο έγινε με τον ν. 2269 του 1920. Εντούτοις, η ελληνική κυβερνητική αντιπροσωπεία στην Ουάσινγκτον είχε ήδη πετύχει να μην εφαρμοστεί άμεσα το οκτάωρο, αλλά σταδιακά, ανάλογα με το πόσο ανθυγιεινές και επίπονες ήταν οι διάφορες εργασίες. Στην πράξη, η συνολική εφαρμογή του οκτάωρου αναβλήθηκε, η νομοθετική επέκτασή του κατακερματίστηκε σε πολλούς διαφορετικούς κλάδους, δυσχεραίνοντας τον έλεγχο. Έως το 1940, είχαν εκδοθεί 50 νομοθετικά κείμενα στην Ελλάδα για την εφαρμογή του οκτάωρου σε διάφορους κλάδους. Για τη σταδιακή εφαρμογή του χρειάστηκαν πολύχρονοι αγώνες των εργατικών συνδικάτων και των εργαζομένων.
Η πολύωρη εργασία, ο κατακερματισμός του εργάσιμου χρόνου, η εργασία σε βάρδιες, η νυχτερινή εργασία επιδρούν στην απορρύθμιση των κιρκάδιων βιολογικών ρυθμών (βιορυθμών), με επιπτώσεις στο σύνολο των φυσιολογικών λειτουργιών του ανθρώπου και κατά συνέπεια στον κύκλο «εργασία - ανάπαυση - οικογενειακές και κοινωνικές σχέσεις».
Έχουν καταγραφεί βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην υγεία των εργαζομένων από την πολύωρη εργασία. Βραχυπρόθεσμα, αναφέρονται διαταραχές του ύπνου και της συγκέντρωσης, αυξημένη κόπωση, υπνηλία, κεφαλαλγίες, δυσλειτουργία του εντέρου, ευερεθιστότητα, λάθη και τραυματισμοί. Μακροπρόθεσμα, αυξάνεται η συχνότητα εμφάνισης πεπτικών, μεταβολικών, ενδοκρινολογικών, νευροψυχικών, καρδιαγγειακών παθήσεων, καθώς και των αρνητικών επιδράσεων στην αναπαραγωγική λειτουργία των γυναικών.
Τον Σεπτέμβριο του 2020, είδαν το φως της δημοσιότητας οι πρώτες εκτιμήσεις μελέτης του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) και της ΔΟΕ σχετικά με την απώλεια ανθρώπινων ζωών λόγω των βλαβών στην υγεία. Διαπιστώθηκε ότι η εργασία πάνω από 55 ώρες την εβδομάδα αυξάνει τον κίνδυνο καρδιαγγειακών και εγκεφαλικών ισχαιμικών επεισοδίων.
Αναφορικά με τα κυκλικά ωράρια και τη νυχτερινή εργασία, ο συσχετισμός τους με την εμφάνιση καρκίνων (καρκίνος του μαστού) αποτελεί πλέον μια παραδοχή τού καθ’ ύλην αρμόδιου οργανισμού για το θέμα σε παγκόσμιο επίπεδο, δηλαδή της Διεθνούς Υπηρεσίας για την Έρευνα στον Καρκίνο (International Agency for Research on Cancer, IARC) που ανήκει στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ). Από το 2007, η IARC ενέταξε πρώτη φορά τη νυχτερινή εργασία στην επίσημη λίστα των «πιθανών καρκινογόνων» για τον άνθρωπο.
H χρόνια απώλεια ύπνου παρουσιάζει αύξηση των επιπέδων της κορτιζόλης, με συνέπεια την πρόκληση αντίστασης στην ινσουλίνη και μείωσης ανοχής στη γλυκόζη, παράγοντες σημαντικούς για την πρόκληση σακχαρώδη διαβήτη και παχυσαρκίας.
Επιβλαβή δράση στην υγεία των εργαζομένων επιφέρουν και άλλοι βλαπτικοί παράγοντες, που ανήκουν και αυτοί στα ενδογενή στοιχεία κάθε παραγωγικής διαδικασίας. Τέτοιοι είναι οι χημικοί παράγοντες (ουσίες, ενώσεις, σκόνες, ίνες κ.λπ.), οι φυσικοί (θόρυβος, κραδασμοί, φωτισμός, θερμικές συνθήκες, ακτινοβολίες κ.λπ.), οι βιολογικοί (βακτήρια, ιοί κ.λπ.), οι οργανωτικοί (οργάνωση εργασίας, ωράρια, αμοιβές, στάσεις του σώματος κατά την εκτέλεση του εργασιακού καθήκοντος, εξοπλισμός εργασίας, χειρωνακτική διακίνηση φορτίων, συναδελφικές σχέσεις, μορφές διοίκησης κ.λπ.). Αποτέλεσμα αυτών των παραγόντων στην υγεία των εργαζομένων αποτελεί η εκδήλωση επαγγελματικών νοσημάτων. Ιδιαίτερη βαρύτητα στις σύγχρονες εργασιακές συνθήκες αποδίδεται σε πολυπαραγοντικά νοσήματα, όπως οι αυτοάνοσες καταστάσεις, οι διάφορες μορφές καρκίνου κ.λπ.
Η έκθεση των εργαζομένων στους ψυχοκοινωνικούς κινδύνους συμβάλλει στην εκδήλωση νοσογόνων καταστάσεων, όπως το εργασιακό στρες, το σύνδρομο Mobbing (ο όρος εκφράζει την έκθεση του εργαζόμενου σε κάθε μορφής εργασιακή παρενόχληση) και το σύνδρομο Burnout ή σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης.
Το αποτέλεσμα της δράσης των βλαπτικών παραγόντων του εργασιακού περιβάλλοντος στην υγεία είναι συνάρτηση της συγκέντρωσης του παράγοντα ή των παραγόντων στον εργασιακό χώρο και του χρόνου έκθεσης των εργαζομένων σε αυτούς (δόση έκθεσης). Στην περίπτωση της αθροιστικής-συσσωρευτικής δράσης, υπάρχει μια αλληλεπίδραση και συνέργεια μεταξύ διαφορετικών βλαπτικών παραγόντων. Ως αποτέλεσμα μπορούν να εκδηλωθούν βλάβες και διαταραχές της υγείας που αφορούν διαφορετικά όργανα και συστήματα.
Επίσης, η ημερήσια δόση έκθεσης των εργαζομένων στους βλαπτικούς παράγοντες προσδιορίζεται βάσει των Οριακών Τιμών Έκθεσης (ΟΤΕ) των χημικών και φυσικών κινδύνων. Αυτές είναι θεσμοθετημένες στο υφιστάμενο πλαίσιο για την εργασιακή υγεία και ασφάλεια και έχουν παγκοσμίως επιστημονικά διαμορφωθεί με βασική παραδοχή την οκτάωρη εργασία ως μέγιστο εργάσιμο χρόνο. Η ακύρωση αυτής της αρχής δυναμιτίζει εκ βάθρων το σύνολο του υφιστάμενου θεσμικού και επιστημονικού πλαισίου, δημιουργώντας νέα δεδομένα, οι συνέπειες των οποίων θα είναι ορατές στο άμεσο μέλλον.
Έτσι, λοιπόν, ο χρονικός προσδιορισμός της εργάσιμης ημέρας στις οκτώ ώρες εργασίας αποτελεί μια γραμμή άμυνας για τον περιορισμό των αρνητικών επιπτώσεων των εργασιακών βλαπτικών παραγόντων στην υγεία και ασφάλεια των εργαζομένων. Αυτός ο χρονικός καταμερισμός δίνει τη δυνατότητα στον ανθρώπινο οργανισμό να αναπληρώσει ένα μέρος της χαμένης ενέργειας, περιορίζοντας την πρώιμη φθορά της υγείας, αλλά και τις συνθήκες εκείνες που αποτελούν τους γενεσιουργούς παράγοντες για την εκδήλωση της επαγγελματικής νοσηρότητας και των εργατικών ατυχημάτων.
Επιπρόσθετα, η καταπόνηση του ανθρώπινου οργανισμού από μια εντατική, πολύωρη και συνεχόμενη εργασία, πέραν του οκτάωρου, δεν μπορεί να ισοσκελιστεί από ένα κάπως μεγαλύτερο χρονικό διάστημα ανάπαυσης, και μάλιστα έπειτα από πολλές εβδομάδες διαρκούς έντασης, και κατά συνέπεια εξάντλησης, των φυσιολογικών και βιολογικών αποθεμάτων και μηχανισμών άμυνας του εργαζόμενου.
Στην πραγματικότητα, η απορρύθμιση του εργάσιμου χρόνου αφαιρεί από την εργασία την ανθρωπολογική και κοινωνική διάστασή της, αυξάνοντας την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Η «επιστροφή στον Μεσαίωνα» δεν είναι μόνο ένα σχήμα λόγου.
*Ειδικός ιατρός Εργασίας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου